Σε καιρούς χαλεπούς που η ιστορική μνήμη ασθμαίνει ανάμεσα στη χωροταξία του πολιτικά ορθού και στη σοσιαλμιντιακή ελαφρότητα, μια έκθεση στην καρδιά της πρωτεύουσας, στο Κέντρο Τεχνών του Πάρκου Ελευθερίας - πρώην ΕΑΤ-ΕΣΑ, επιχειρεί να συνδιαλλαγεί με το ιστορικό βάρος των γεγονότων του παρελθόντος και να δώσει αφορμές για την ιχνηλάτηση της ιστορικότητας του παρόντος. Η διπλή επέτειος των 80 χρόνων από την απελευθέρωση της Αθήνας από τα ναζιστικά κατοχικά στρατεύματα τον Οκτώβριο του 1944 και των 50 χρόνων από τη Μεταπολίτευση και την αποκατάσταση της Δημοκρατίας εγκιβωτισμένη στην έκθεση «1974 & 1944: Η Αθήνα γιορτάζει την ελευθερία της», που άνοιξε τις πόρτες της στις 23 Ιουλίου και θα διαρκέσει ως τις 28 Οκτωβρίου, γίνεται μιας πρώτης τάξεως αφορμή να κατανοηθεί αυτό που διαρκώς επισημαίνουν οι ιστορικοί, ότι δηλαδή για να πάρεις φόρα για το μέλλον πρέπει να κοιτάξεις το παρελθόν.
Ο Δήμος Αθηναίων μέσω των οργανισμών του, της Τεχνόπολης, του ΟΠΑΝΔΑ και του Ιστορικού Αρχείου του, τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας και τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, ένωσαν δυνάμεις ώστε μέσα από 500 τεκμήρια να αναβιώσουν αυτές οι δύο εμβληματικές περίοδοι της νεότερης ελληνικής Ιστορίας. Η γιορτή της ελευθερίας διαπνέει όλη την έκθεση, χωρίς ωστόσο να αποσιωπώνται το πένθος και ο ζόφος των χρόνων που προηγήθηκαν μέχρι να πέσει η Χούντα, μέχρι να αποχωρήσουν οι ναζί από την Αθήνα. Αντικριστά παρουσιάζονται τα γεγονότα μέσα από αφίσες, φωτογραφίες, πίνακες ζωγραφικής, ηχητικά και οπτικά ντοκουμέντα, πρωτοσέλιδα εφημερίδων, ψηφοδέλτια, ακόμα και τρικάκια σαν αυτά που γέμιζαν οι αντιστασιακές οργανώσεις τους δρόμους της Αθήνας τα κατοχικά χρόνια.
Ενώνοντας δύο επετείους
Μια συγκινητική διαδρομή ιστορικής γνώσης ακολουθεί ο επισκέπτης της έκθεσης. Μια διαδρομή απ’ αυτές που δεν διδάσκονται στα σχολεία και σιγά σιγά εκπίπτει από τα προτάγματα της σημερινής δημόσιας συζήτησης. Σαν ένας σαλίγκαρος ξεδιπλώνεται η έκθεση καθώς τα εκθέματα, ακολουθώντας μια τύποις κυκλική φορά, ενώνουν τις ιστορικές στιγμές των δύο επετείων. Η συνέχεια στην αφήγηση των γεγονότων του σκληρού ελληνικού 20ού αιώνα, με τις συνδηλώσεις και τα συμφραζόμενά τους, τοποθετούν στο επίκεντρο τη χαρά, την αίσθηση πανηγυριού που αποπνέει και στις δύο περιπτώσεις η στιγμή της απελευθέρωσης από τα αυταρχικά καθεστώτα, χωρίς ωστόσο να αποσιωπώνται τα γεγονότα που έχουν προηγηθεί.
Διακριτές οι δύο ενότητες της έκθεσης. Η Απελευθέρωση της Αθήνας με κεντρικό τον ομώνυμο πίνακα του χαράκτη Α. Τάσου πλαισιώνεται από την αντίστιξη ανάμεσα στους τιμοκαταλόγους εστιατορίων και κέντρων πολυτελείας και στα προγράμματα των θεάτρων όπου διασκέδαζαν οι ναζί αξιωματικοί και οι Έλληνες συνεργάτες τους με τις φωτογραφίες από τα πεινασμένα παιδιά και τα συσσίτια στον λιμό του ’42, οι φωτογραφίες του Γλέζου και του Σάντα που κατέβασαν τη σβάστικα από την Ακρόπολη, προκηρύξεις του ΕΑΜ και της ΕΠΟΝ, αλλά και η διπλή ταυτότητα ενός Εβραίου πολίτη, του Δαυίδ Ασέρ, η αυθεντική με το πραγματικό του όνομα και η πλαστή ως Δ. Σταματόπουλος που τον έσωσε από τη φρίκη των στρατοπέδων εξόντωσης, το αντιστασιακό ραδιοφωνικό μήνυμα. Το σημείωμα της λογοκρισίας που «κόβει» τους στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου στο εμβληματικό τραγούδι του Μάνου Λοΐζου «Μην με ρωτάς», που ο αρχικός τίτλος του ήταν «Νύχτα του ’42» και παρέπεμπε στην Κατοχή. Απέναντί τους η Νέα Εστία ανοιγμένη στις σελίδες που σταμάτησαν να διαβάζουν ο Ηλίας Ηλιού ή ο γιος του Φίλιππος την ώρα που μπήκε ο τραυματισμένος ΕΛΑΣίτης στο σπίτι τους και ακουμπώντας στο τραπέζι το αίμα του άφησε τη στάμπα του στο λογοτεχνικό περιοδικό. Δύο εκθέματα που έρχονται να ενώσουν τις δύο διακριτές ενότητες της έκθεσης, σηματοδοτώντας την ιστορική συνέχεια των δύο περιόδων. Όπως και οι δύο στήλες με τα τρίπτυχα για τις εμβληματικές γυναίκες της Αντίστασης Λέλα Καραγιάννη, Ιουλία Μπίμπα και Ηλέκτρα Αποστόλου και τους αφανείς του αντιδικτατορικού αγώνα.
Φωτογραφίες και πρωτοσέλιδα από την άφιξη του Κ. Καραμανλή και την ορκωμοσία της πρώτης κυβέρνησης μετά την πτώση του δικτατορικού καθεστώτος, το πρωτοσέλιδο της ΑΥΓΗΣ για τη νομιμοποίηση του ΚΚΕ αλλά και ο φοίνικας της Χούντας σε αφίσες και σπιρτόκουτα, φωτογραφίες των 25 νεκρών του Πολυτεχνείου, η Νομική, η ανταρσία του «Βέλους» και οι δύο ταινίες του Νίκου Καβουκίδη, το πραξικόπημα του Σαμψών και η πληγή της εισβολής στην Κύπρο.
Βαριά η ιστορική μνήμη που φέρει ο χώρος στα πρώην κρατητήρια του ΕΑΤ-ΕΣΑ που φιλοξενεί την έκθεση. Στον πίσω χώρο, που με τη φροντίδα του ΣΦΕΑ μένει αναλλοίωτη η φυσιογνωμία των κελιών, η ανάσα κόβεται μπροστά σε ένα από αυτά. Δεσπόζει η εμβληματική φωτογραφία του Σάκη Καράγιωργα και του Αλέκου Παναγούλη. Τόσο μεγάλος πόνος, τόσο κακό σε ένα τόσο μικρό κελί. Σ’ αυτό που βασάνισαν τον Καράγιωργα.
Είναι μια έκθεση για τη χαρά της ελευθερίας και της δημοκρατίας, που η κατάκτησή τους κρύβει πολύ πόνο και διαψεύσεις ενίοτε.
