Από τα «Αστικά Δύστυχα» μέχρι τα «Ακραία καιρικά φαινόμενα» έχει διανυθεί μια σύντομη χρονικά αλλά με ευκρινές στίγμα διαδρομή. Ο Δημήτρης Γκιούλος, ανήσυχο παιδί της γενιάς των τριανταπεντάρηδων, έχοντας στις αποσκευές του ένα γόνιμο πέρασμα από τη διηγηματογραφία αλλά και την εμπειρία της συνσυγγραφής, με ενεργή συμμετοχή στο κίνημα των καλλιτεχνών για την καλλιτεχνική εκπαίδευση, στα «Ακραία καιρικά φαινόμενα» (εκδ. Θίνες) δεν μιλάει απλώς για τον καιρό. Μετράει στίχο στίχο την εποχή μας και παραδίδει μια ποίηση δυναμική για τις συννεφιές και τις λιακάδες της ανθρώπινης συνθήκης. Ο χώρος και ο χρόνος, η προσδοκία, το συναίσθημα, το ατομικό σε συνθήκη συλλογική διατρέχουν το νέο του βιβλίο. Ο ίδιος επιλέγει να βαδίζει «με αλήθειες που πρέπει να δούμε κατάματα και χωρίς δικαιολογίες». Ανάμεσα στην Τέχνη και στην κοινωνική συνθήκη, επιλέγει και τα δύο. «Νιώθω πως ζούμε στην κόψη του ξυραφιού» λέει. Μιλώντας για ποίηση σε καιρούς... ακραίων φαινομένων, εξηγεί ότι «το να κατηγορεί ο πρωθυπουργός τους συγγενείς των νεκρών στα Τέμπη επειδή αποζητούν δικαιοσύνη είναι πρωτόγνωρη πολιτική σήψη». Επιμένει ταυτόχρονα ότι «το να τιμωρηθεί για αυτό και για όλα τα υπόλοιπα είναι ο δικός μας, χαμηλός μα απαραίτητος, πήχης προσδοκιών αν θέλουμε να μιλάμε για οτιδήποτε άλλο».
Πώς διανύθηκε η διαδρομή από τα «Αστικά Δύστυχα» μέχρι τα «Ακραία καιρικά φαινόμενα»;
«Πόνεσες, μάτωσες, έλαμψες» μου έγραψε ένας από τους αγαπημένους μου ποιητές αφού διάβασε τα «Αστικά Δύστυχα». Ναι, πόνεσα, μάτωσα και έγραψα, και συνεχίζω να γράφω, κι έτσι προέκυψαν τα «Ακραία καιρικά φαινόμενα». Η λάμψη είναι υποκειμενική, θέμα οπτικής, και η αντοχή της είναι σχετική, αλλά ζω σε μια εποχή που μπορώ να έχω άμεση ανατροφοδότηση για αυτά που κάνω και αυτό σίγουρα βοηθάει. Βοηθάνε και οι τρεις εκδόσεις που έχουν κάνει τα «Αστικά Δύστυχα», αλλά και το πώς τα «Ακραία καιρικά φαινόμενα» εξαντλήθηκαν κι αυτά σε λιγότερο από ένα μήνα.
Διαβάζοντας τα «Ακραία καιρικά φαινόμενα» βλέπει κανείς το αποτύπωμα αυτής της εποχής. Συνυπάρχουν, από τη μια, η κραυγή αγωνίας αλλά και η αισιοδοξία ότι «ίσως τα καλοκαίρια που ζήσαμε / αυταπάτες να μην είναι / μα σκηνές από τα προσεχώς / γιατί πώς να το πω / κούρασε τόσος χειμώνας». Πόσο ακραία είναι τα φαινόμενα της εποχής αλλά και η αγωνία του ποιητή απέναντί τους;
Η εποχή που ζούμε είναι μεταιχμιακή, λένε πολλοί κοινωνικοί επιστήμονες. Ο καπιταλισμός βρίσκεται σε τέλμα και γεννά τη μια κρίση μετά την άλλη, την ίδια στιγμή που δεν φαίνεται να συγκινεί κάποιο από τα υπάρχοντα αντιπαραδείγματα. Μπορεί να είναι ο τρόπος που προτείνονται, μπορεί και το περιεχόμενό τους. Πάντως, ακόμα δεν πείθουν τόσο ώστε να τα συζητάμε ως άμεση εναλλακτική. «Ο παλιός κόσμος πεθαίνει και ο νέος κόσμος πασχίζει να γεννηθεί. Τώρα είναι η εποχή των τεράτων», για να χρησιμοποιήσω αυτό το χιλιοφορεμένο μα απόλυτα επίκαιρο τσιτάτο του Γκράμσι. Νιώθω πως ζούμε στην κόψη του ξυραφιού. Και σε αντίθεση με τους ανθρώπους που μιλάνε για τον καιρό για να αποφύγουν ουσιαστικές και συχνά επώδυνες συζητήσεις, προσπαθώ να μιλήσω με ειλικρίνεια για τους καιρούς μας. Η αγωνία, λοιπόν, δεν είναι ούτε περισσότερη ούτε λιγότερη από εκείνη του να ζεις στην κόψη του ξυραφιού.
Στον αντίποδα του Αναγνωστάκη που έγραφε «στα ψέματα παίζαμε», εσύ γράφεις «όποιος πάει για τη χαρά του παιχνιδιού κερδίζει». Για τη χαρά παίζουμε στην εποχή μας;
Νομίζω πως τη γενιά μου, εκεί γύρω στα 35, τη γέμισαν με προσδοκίες που συνεχώς διαψεύδονται. Αν τις αφήσεις, θα σε συνθλίψουν. Αν μπεις στον αγώνα ξέροντας πού βρίσκεσαι, προσπαθώντας για το καλύτερο, μπορεί και να έχεις μια ελπίδα. Είναι σαφές πως είμαστε τα outsider.
Ο χώρος και ο χρόνος, το ατομικό και το συλλογικό έχουν και σε τούτο το βιβλίο κεντρική θέση. Πώς συνομιλεί η ποίηση με όλα αυτά, με τη στιγμή και τον ιστορικό χρόνο; Εσύ πώς διατρέχεις αυτή τη συνομιλία στα «Ακραία καιρικά φαινόμενα»;
Οι τροχαλίες στο εξώφυλλο της Μελισσάνθης Σαλίμπα δείχνουν αυτή την εύθραυστη, οριακή ισορροπία για την οποία είπα και πιο πάνω. Έτσι εδώ έχω φτιάξει μια ποιητική σύνθεση με δύο κέντρα. Από τη μια, ένα γεγονός, η σύγχρονη πόλη σε ασθενεί για αυτό και νομοτελειακά θα πέσει. Ή θα τη ρίξουμε, όπως μου έγραψε ένας φίλος. Το βλέμμα και το ενδιαφέρον μου είναι στο παρόν και στο μέλλον, αλλά για να δω καθαρά, συνομιλώ με ποιητές και ποιήτριες του πρόσφατου παρελθόντος αλλά και του παρόντος.
Πώς μέσα από το ατομικό και τα συλλογικά τραύματα μπορούμε να μιλήσουμε για τα οικουμενικά τραύματα του καιρού μας;
Με τις μεγάλες αφηγήσεις που μοιάζουν να είναι εντελώς εκτός μόδας. Το συλλογικό επιστρέφει. Είναι καλά τα ατομικά τραύματα και πρέπει να βρουν χώρο, δεν είχαν ποτέ άλλωστε, αλλά πρέπει κάτι να τα κάνουμε ώστε να μιλήσουμε για όσους, όσες, όσα περισσότερα μπορούμε, αλλιώς κι η αφήγησή μας θα έχει κοντά ποδάρια και δεν θα δούμε κι εκείνα που φανταστήκαμε, ποτέ.
Αλήθεια, πώς προχωράμε σ’ αυτή τη νέα εποχή;
Στα τυφλά μοιάζει, αλλά δεν είναι έτσι. Με εμπιστοσύνη στους ανθρώπους, που κάπως τη χάσαμε την τελευταία δεκαετία, με αληθινές σχέσεις, με θεραπεία, με επώδυνες αποφάσεις και με αλήθειες που πρέπει να δούμε κατάματα και χωρίς δικαιολογίες.
Με τι θα συνέκρινες την αγωνία μπροστά στο λευκό χαρτί;
Δεν βιοπορίζομαι από αυτό για να το νιώθω τόσο κρίσιμο. Το κάνω στους δικούς μου ρυθμούς και αφηγούμαι εκείνα που θέλω να αφηγηθώ. Θέλω βασικά να είμαι εντάξει απέναντι σ’ εμένα. Από κει και πέρα, αν με ρωτάς, είναι η ώρα να επαναπροσδιοριστούν ο ρόλος των ανθρώπων που γράφουν και η σχέση τους με την κοινωνία, να πέσουν κι αυτά τα στερεότυπα. Ύστερα, ίσως και να οφείλουμε να διεκδικήσουμε κάποια πράγματα που για τις άλλες τέχνες είναι κεκτημένα, κερδισμένα μέσα από αγώνες. Το έδειξαν οι πρόσφατες κινητοποιήσεις των καλλιτεχνών και για μένα είναι σαφές πως προς τα εκεί πρέπει να κινηθούμε.
Στην εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης για ποια ηθική και ποια αισθητική μιλάμε; Ποια θέση έχει η ποίηση και ποια λογοτεχνία μπορεί να υπάρξει;
Τη θέση που είχε πάντα. Αυτή που θα θέσει τα ερωτήματα, θα δείξει το ενδεχόμενο μιας άλλης πραγματικότητας από αυτή που ζούμε, αυτή που μπορεί να κάνει τους ανθρώπους να νιώσουν πως μιλά για αυτούς. Μπορεί να υπάρξουν αυτή η καλή ποίηση και η καλή λογοτεχνία και δεν έχουν να φοβηθούν κανέναν.
Στην εποχή των μηχανών είναι δυνατό να γεννηθεί το νέο ουμανιστικό πρόταγμα;
Φυσικά. Κάθε στιγμή που περνάει είναι μια χαμένη ευκαιρία για κάτι τέτοιο. Οι μηχανές, οι νέες τεχνολογίες εν γένει είναι εκεί για να υπηρετήσουν μια κοινωνία που πρόταγμά της θα είναι το ανθρώπινο, δικιά μας είναι η απόφαση να συμβεί.
Γράφεις, μεταφράζεις, ταυτόχρονα συμμετέχεις ενεργά στο κίνημα των καλλιτεχνών. Πώς ακούς τον προεκλογικό λόγο που αρθρώνεται σ’ αυτές τις πιο κρίσιμες, όπως έχουν χαρακτηριστεί, εκλογές των τελευταίων δεκαετιών;
Λίγο. Κατώτερο των περιστάσεων. Θορυβώδη, κενό περιεχομένου. Σαφώς υπάρχουν φωτεινές εξαιρέσεις και καλές στιγμές, αλλά νομίζω πως υπάρχει δυσπιστία, δικαιολογημένη, απέναντι στο πολιτικό - κομματικό σύστημα, αλλά έτσι παίρνει η μπάλα και την πολιτική γενικότερα. Κι αυτό είναι το μεγάλο κρίμα, αλλά και το μεγάλο στοίχημα που πρέπει να κερδηθεί ξανά. Το ενδιαφέρον για την κοινή ζωή, δηλαδή, και αυτό είναι που δεν κάνει ο πολιτικός λόγος αυτή τη στιγμή. Είναι παραδομένος στο ρεύμα και ακολουθεί τον ρυθμό που του δίνουν.
Φαντάζομαι ότι πήγες να ψηφίσεις. Οι συνομήλικοί σου θα πάνε;
Ναι, αλλά ακόμα και το περιβάλλον μου που αποτελείται από πολιτικοποιημένους ανθρώπους είναι απογοητευμένο από την έλλειψη προοπτικής, την επιστροφή των εθνικισμών, την αδυναμία να δεις φως στον πάτο του πηγαδιού.
Αναρωτιέμαι τι περιμένει ένας τριανταπεντάρης απ’ αυτές τις εκλογές;
Το να κατηγορεί ο πρωθυπουργός τους συγγενείς των νεκρών στα Τέμπη επειδή αποζητούν δικαιοσύνη είναι πρωτόγνωρη πολιτική σήψη. Το να τιμωρηθεί για αυτό και για όλα τα υπόλοιπα είναι ο δικός μας, χαμηλός μα απαραίτητος, πήχης προσδοκιών αν θέλουμε να μιλάμε για οτιδήποτε άλλο.
