Η σπουδαία Άλκη Ζέη, ακόμα κι όταν γράφει ένα βιβλίο για τον επίλογο της ζωής (της), μιλά για την απώλεια με τρόπο τρυφερό, παραμυθιακό, χωρίς θλίψη και δάκρυα, αλλά με τη ματιά του ανθρώπου που αντίκρισε τη ζωή κατάματα, τη γεύτηκε, και την αποχαιρετά -σχεδόν- χαρούμενη για όσα μαγικά έζησε
«Αν διάλεξα να γράψω για τα παιδιά, είναι γιατί θέλησα να αποτυπώσω όσα σημαντικά έζησε η γενιά μου που φοβάμαι μην ξεχαστούν όταν θα έχουμε φύγει εμείς» έγραψε η Άλκη Ζέη. Και το 2023, που ορίστηκε ως Λογοτεχνικό Έτος αφιερωμένο σε αυτή, δίνει την αφορμή να (ξανα)διαβάσουμε τα κείμενα-παρακαταθήκη της για τις επόμενες γενιές.
«Ο νυχτερινός περίπατος της γιαγιάς» είναι το τελευταίο βιβλίο που γράφει, έναν χρόνο πριν από τον θάνατό της, η εμβληματική συγγραφέας της λογοτεχνίας για παιδιά.
Η γιαγιά του βιβλίου επί τριάντα χρόνια περνά τρεις μήνες κάθε χειμώνα στις Βρυξέλλες, γιατί εκεί ζουν η κόρη και τα εγγονάκια της. Σε ένα σπίτι «παλιό, αλλά όχι παλιωμένο». Γιατί τα σπίτια, όπως και τους ανθρώπους, τους γερνούν η μοναξιά και η έλλειψη αγάπης. Η γιαγιά, όμως, ζει σε ένα σπίτι όπου οι οικογενειακοί δεσμοί παραμένουν ακατάλυτοι. Δεν έχει σημασία που τα εγγονάκια είναι πια ενήλικες και τραβάνε τον δρόμο τους. Σημασία έχει ότι, ακόμα κι όταν η αγάπη ενηλικιώνεται, κρατά την παιδιάστικη τρυφερότητά της.
Η γιαγιά στην πολυθρόνα διαβάζει το βιβλίο της. Το λευκό της πουλόβερ στολίζεται από μια καρφίτσα δώρο «για τα 90… γενέθλιά της». Από το τζάμι παρατηρεί τη ζωή. Αυτή τη ζωή που την καλεί σε ακόμα έναν περίπατο. Η γιαγιά ανοίγει την πόρτα και αρχίζει να ανεβαίνει τη σκάλα. Από το σημείο αυτό και μετά, με αφήγηση κινηματογραφική, το βιβλίο απογειώνεται. Η ανάβαση, ως μια τελευταία ωδή στη ζωή μέσα στην καρδιά του χειμώνα, της εποχής που η ζωή σταματά, σιωπά.
Για λίγο ακόμα τα μάτια της «σαν δυο μεγάλα φώτα» θα θαυμάσουν τον κόσμο γύρω της, ενώ τα ματάκια των γατιών «σαν μικρά βεγγαλικά» θα αποτίσουν φόρο τιμής στη διαδρομή μιας ζωής. Καθώς σκοτεινιάζει, τα μάτια θα κλείσουν και το σώμα, με μια χορευτική φιγούρα, αρχίζει να κυλά. Η κάθοδος είναι η ανθρώπινη μοίρα. Η γιαγιά έφυγε. Το δικό της κτέρισμα στον κόσμο της ζωντανών, η μικρή της καρφίτσα.
Στην τελευταία σκηνή οι αντιθέσεις σηματοδοτούν το κλείσιμο του κύκλου. Έχει ξημερώσει. Το φως και η πόρτα του σπιτιού είναι πια κλειστά. Η πολυθρόνα άδεια. Στη θέση της γιαγιάς, μια μισομαδημένη μαργαρίτα και το βιβλίο της, «Η μελαγχολία του σκαντζόχοιρου». Ο κύκλος μιας μεγάλης ζωής έκλεισε με έναν νυχτερινό περίπατο.
Η σπουδαία Άλκη Ζέη, ακόμα κι όταν γράφει ένα βιβλίο για τον επίλογο της ζωής (της), μιλά για την απώλεια με τρόπο τρυφερό, παραμυθιακό, χωρίς θλίψη και δάκρυα, αλλά με τη ματιά του ανθρώπου που αντίκρισε τη ζωή κατάματα, τη γεύτηκε, και την αποχαιρετά -σχεδόν- χαρούμενη για όσα μαγικά έζησε.
Γράφει ο Τίτος Πατρίκιος: «Η Άλκη Ζέη θα έλεγα πως στην πορεία της ξεκίνησε κάνοντας λογοτεχνία και όχι παιδική λογοτεχνία κι έτσι συνέχισε. Σ’ αυτή την πορεία, ένα μεγάλο της χάρισμα είναι ότι δεν μιλάει ούτε με τη στοιχειώδη γλώσσα των νηπίων ούτε με τη διδακτική γλώσσα των γερόντων. Μιλάει με τη γλώσσα όλων μας, μια γλώσσα με τόσα επίπεδα, που κατορθώνει να διεισδύσει και στους μεταβαλλόμενους κώδικες των μικροομάδων που συγκροτούν οι νεότεροι, και στους παγιωμένους κώδικες των ενηλίκων. Γι’ αυτό μπορούν να την υποδέχονται και να την απολαμβάνουν τόσο οι μεγάλοι όσο και οι μικροί».
Αυτό κάνει κι εδώ. Με ισορροπία και οικονομία, στοιχεία διακριτά σε όλο της το έργο. Με λόγο λυρικό, ποιητικό, αφαιρετικό, επαρκή και για τον μικρό αναγνώστη αλλά και για τον ενήλικο. Επιλέγει μικροπερίοδο λόγο, καθώς αυτός είναι κάτι παραπάνω από επαρκής για να εγείρει συναισθήματα, για να αποδώσει αυτή τη γλυκιά μελαγχολία του ανθρώπου που βλέπει τη ζωή να βρίσκεται στη δύση της ή εκείνων που έρχονται αντιμέτωποι με την απώλεια. Η Άλκη Ζέη αφήνει τη σιωπή να μιλήσει… πιο δυνατά από κάθε λέξη.
Ο Νικόλας Χατζησταμούλος, με την εικονογράφησή του, συνεισφέρει στη νοηματοδότηση του κειμένου. Με την εικόνα της γιαγιάς αρχικά να κυριαρχεί και σταδιακά τη θέση της να παίρνουν τα αντικείμενα, ως συνυποδήλωση της «φυγής» της, με τη διευθέτηση του χώρου, του χρόνου και των χρωμάτων να διαμορφώνουν το συναίσθημα, ακολουθεί την οπτική της Ζέη σε ένα κείμενο που η λεκτική και η μη λεκτική επικοινωνία με τον αναγνώστη αλληλοσυμπληρώνονται. Σελίδες με τρυφερές εικόνες και χρώματα, με το εξώφυλλο και το οπισθόφυλλο να δημιουργούν μια ποιητική εικόνα για τη μνήμη και την αγάπη, που φτιάχνουν ακατάλυτους δεσμούς.
Info
Ο νυχτερινός περίπατος της γιαγιάς
Συγγραφέας: Άλκη Ζέη
Εκδόσεις: Μεταίχμιο
Ηλικία: Από 5 ετών
Τιμή: 12,96 ευρώ
