Η καλή λογοτεχνία δεν έχει αναγνωστική ηλικία και το βιβλίο «Κανονικά» της Μαρίας Λυκάρτση, σε εικονογράφηση της Ντανιέλας Σταματιάδη, αποτελεί ιδανικό παράδειγμα ενός διηλικιακού βιβλίου. Ενός εμβληματικού picture book, το οποίο μπορεί να προσεγγιστεί μέσα από πολλές και διαφορετικές οπτικές, ανάλογα με το ηλικιακό βλέμμα του αναγνώστη.
Στο βιβλίο, το παιχνίδι με τις λέξεις αρχίζει από το εξώφυλλο, κιόλας. Πολυχρησιμοποιημένη, τα τελευταία χρόνια, λέξη η «κανονικότητα», είτε ως διαπίστωση είτε ως ζητούμενο. Το ανάλογο επίρρημα επιλέγει και η συγγραφέας για τίτλο. Ο ήρωάς της, ένα ξανθό αγόρι, ασχολείται με ό,τι αποτελεί την καθημερινή ρουτίνα ενός παιδιού. Τον ακολουθούμε στο σχολείο, στο σπίτι, στο πάρκο της γειτονιάς. Διαβάζει, κάνει ποδήλατο, παίζει κιθάρα. «Πάλι φασολάκια με φέτα;» γκρινιάζει για το φαγητό. Τον παρακολουθούμε να κάνει όσα καθημερινά κάνουμε χωρίς να τους δίνουμε ιδιαίτερη σημασία ή αξία. Η επαναληπτικότητα, όμως, και η τόσο παρεξηγημένη κάποιες φορές ρουτίνα είναι αυτές που δημιουργούν ασφάλεια και μια δομημένη ζωή που τόσο έχει ανάγκη ένα παιδί. Τίποτα, ωστόσο, δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένο και αυτονόητο. Πόσο διαφορετικά θα μετρούσε ο χρόνος «αν τα πράγματα ήταν κανονικά»; Το τότε και το τώρα. Η μετάβαση από το ασφαλές και οικείο στο τραυματικό και ανοίκειο. Αυτό είναι το δίπολο στο οποίο κινείται το βιβλίο.
Είναι Μάρτης… Άνοιξη… Η χαρά της ζωής, αν ήταν όλα κανονικά. «I am playing: αυτή τη στιγμή… I play: κάθε μέρα» μαθαίνει στο μάθημα των Αγγλικών. Αν όλα ήταν κανονικά. Στη ζωή του, όμως, η γραμματική ορθότητα ανατρέπεται… Το πότε του παιχνιδιού κινδυνεύει να γίνει ποτέ.
Η διάρρηξη της κανονικότητας εμφανίζεται με μαύρες μικρές ρωγμές, που μεγαλώνουν από δισέλιδο σε δισέλιδο. Στο προτελευταίο σαλόνι αποκαλύπτεται η ταυτότητα του Κακού. Ο πόλεμος. Κι αν στην αρχή της ιστορίας ο πόλεμος ήταν εκεί έξω, σταδιακά εισβάλλει στο εδώ μέσα. Το γαλήνιο, χαρούμενο και γεμάτο χρώματα τοπίο του εξωφύλλου θα μετατραπεί σε μια μαύρη εικόνα ερειπίων, καπνού και φωτιάς. Σύμφωνα με τη συγγραφέα, το βιβλίο γράφτηκε με αφορμή μια φωτογραφία ενός αγοριού από την Ουκρανία. Την Ουκρανία, που ήρθε αντιμέτωπη με τον πόλεμο τον χειμώνα του 2022. Και ακολούθησε μια άνοιξη που η ανθρώπινη ζωή έγινε πιόνι στη σκακιέρα των συμφερόντων, σαν τα νικημένα πιόνια στο παιχνίδι του μικρού με τον παππού του στο σαλόνι του -κάποτε- σπιτιού.
Με γλώσσα αφαιρετική αλλά πυκνή, η Λυκάρτση πλάθει μια ιστορία σύντομη αλλά συγκλονιστική. Η επανάληψη της λέξης «κανονικά» στο κείμενο, η εναλλαγή των ρηματικών χρόνων για να αποδοθεί η μεταβολή του ασφαλούς «τότε» σε απειλητικό «τώρα», η αναπόληση της ζωής όπως ήταν και όπως έγινε, το αρχικό, δυνητικό, «θα» που γίνεται στο τέλος ένα υποθετικό αν, της προσδοκίας, είναι τα εργαλεία για να δείξει ότι ο πόλεμος, όπως και κάθε Κακό, δεν συνιστά κανονικότητα.
Η Ντανιέλα Σταματιάδη δίνει τη δυνατότητα μιας παράλληλης ανάγνωσης, διηγείται την ιστορία μέσα στην ιστορία. Οι εικόνες της αποτυπώνουν με τρόπο αλληγορικό το μήνυμα. Από το ελάχιστο μαύρο, που -σαν κατά λάθος- έρχεται να τρυπώσει στο κόκκινο του τίτλου ως τις μικρές λεπτομέρειες που αποτυπώνονται σε κάθε σαλόνι. Ο πίνακας μιας τάξης, τα έπιπλα του κήπου, το ποδήλατο, η κιθάρα, τα πόστερ και η αταξία των ρούχων σε ένα παιδικό-εφηβικό δωμάτιο είναι μικρά υπομνήματα που μας γειώνουν με τη ζωή, έτσι όπως θα έπρεπε κανονικά να είναι. Κι όμως… Ο θάνατος και η καταστροφή εισβάλλουν απροσδόκητα, αποκόπτοντας το παιδί από τη μέχρι τότε ζωή του. Το μαύρο έρχεται σταδιακά να σκεπάσει κάθε χρώμα. Η ζωή υποχωρεί μπροστά στο μένος του πολέμου.
Στο τελευταίο δισέλιδο ο συμβολισμός κορυφώνεται τόσο σε επίπεδο γλώσσας όσο και εικόνας. Είναι η ημέρα των γενεθλίων του μικρού ήρωα. Η μέρα που τιμάται η γέννηση κάθε ανθρώπου ως ωδή στη μοναδική και ανεπανάληπτη ζωή. Τα παιδιά γύρω από την τούρτα γιορτάζουν. Η χαρά και το χρώμα επιστρέφουν ως νίκη της ελπίδας. Η ζωή συνεχίζεται κανονικά, ακόμα κι αν το Κακό συνεχίζει να βρίσκεται κάπου εκεί έξω, προσωρινά εξορκισμένο. Ένα κείμενο ελπιδοφόρο, που καλλιεργεί την ενσυναίσθηση και τον προβληματισμό για τις πολλές μορφές που μπορεί να πάρει το Κακό.
Το βιβλίο εκδόθηκε τον Μάρτιο, όταν το Κακό εισέβαλε στη ζωή πολλών ανθρώπων στη χώρα μας, αποκαλύπτοντας ένα από τα πολλά του πρόσωπα. Υπενθυμίζοντας σε όλους, με τρόπο βίαιο, πόσο εύθραυστη και πολύτιμη είναι τελικά η αξία της στιγμής.
Info
Μαρία Λυκάρτση
«Κανονικά»
Εικονογράφηση: Ντανιέλα Σταματιάδη
Εκδόσεις Καστανιώτη
Ηλικία: από 8 ετών
Τιμή: 14 ευρώ
