Θρεμμένοι όπως είμαστε κατά κόρο με τη δυτικοευρωπαϊκή κουλτούρα και τα παντοειδή προϊόντα της -όχι πάντα πρώτης ποιότητας και φρεσκάδας, κάποτε δηλητηριώδη- αγνοούμε σήμερα την τέχνη λαών πολύ πιο συγγενικών με εμάς και χάνουμε την ευκαιρία γόνιμων ανταλλαγών. Η ρωσική, π.χ., κουλτούρα, που έθρεψε κυριολεκτικά τη γενιά των παππούδων μας, παραμένει σήμερα, με εξαίρεση τους κλασικούς της, σχεδόν άγνωστη στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό. Η περίπτωση του πεζογράφου Γκεβγένι Ζαμιάτιν (1884-1934) είναι χαρακτηριστική. Μηχανικός στο επάγγελμα, αρχικά οπαδός της επανάστασης, καταδιώχθηκε από το τσαρικό καθεστώς για το ελεύθερο πνεύμα του και από το σοβιετικό για την άρνησή του να υποταχθεί στις νόρμες του «σοσιαλιστικού ρεαλισμού». Πέθανε εξόριστος στη Γαλλία.
Ο Ζαμιάτιν μαζί με τον Ντιμίτρι Σοστακόβιτς έγραψαν το λιμπρέτο της όπερας του τελευταίου «Η μύτη», βασισμένη στην ομώνυμη, σαρκαστική της εξουσίας, νουβέλα του Γκόγκολ. Η όπερα αντιμετώπισε την άγρια επίθεση των γραφειοκρατών του Κρεμλίνου. Μέλος της συντροφιάς ήταν ο ντανταϊστής ποιητής και σκηνοθέτης Ιγκόρ Τερέντιεφ, αγαπημένος μαθητής του Μέγιερχολντ, που είχε ανεβάσει στη σκηνή έναν ανατρεπτικό ‘Επιθεωρητή», με όλους τους γκογκολικούς δαίμονες - γραφειοκράτες - κομισάριους της εποχής του παρόντες επί σκηνής. Παράσταση που «κατέβηκε» αμέσως, από την οποία έχουν διασωθεί μόνο κάποιες εντυπωσιακές μακέτες του κονστρουκτιβιστικού σκηνικού. (Μία συγκλονιστική απόπειρα κατ' αναλογία αναβίωσής της, βασισμένη σε υποθέσεις και μαρτυρίες, είδαμε ζωντανή πριν από περίπου δύο χρόνια στην Τιφλίδα της Γεωργίας, στο εκεί φεστιβάλ). Επίσης, διασώθηκαν οι στερνοί του στίχοι, γραμμένοι στο στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας όπου έκλεισε τον επίγειο κύκλο του: «Κρεμλίνο, βλέπεις αυτή την κουκίδα στο βάθος; Είμαι εγώ, με ένα χειράμαξο σοσιαλιστικό χώμα!».
Ανάμεσα στα άλλα έργα του που χάθηκαν, ο Ζαμιάτιν μας έχει αφήσει δύο κείμενα - προφητείες, το μελλοντολογικό μυθιστόρημα «Εμείς», που κυκλοφόρησε αρχικά χειρόγραφο (1921) και το συγκλονιστικό πνευματικό μανιφέστο «Φοβάμαι», με τον καταληκτικό αφορισμό: «Η ρωσική τέχνη φοβάμαι ότι δεν έχει πια παρά ένα μέλλον: το παρελθόν».
Το «Εμείς» ξαναείδαμε από την ψηφιακή πύλη του Δήμου Λαρισαίων, με την ομάδα του «Σημείου Μηδέν», μετά την πρώτη παρουσίαση στο Θέατρο «Άττις» το 2016-2017, σε θεατρική απόδοση, σκηνοθεσία, διαμόρφωση του σκηνικού χώρου από τον Σάββα Στρούμπο, στην ωραία μετάφραση από το πρωτότυπο του Δαυίδ Μαλτέζε. Ο Ζαμιάτιν σ’ αυτό έχει το βλέμμα του στραμμένο στο μέλλον που βλέπει να έρχεται, σκοτεινό, δριμύ, δυστοπικό. (Εικάζεται βάσιμα ότι το «Εμείς», που κυκλοφόρησε πλατιά στη Δύση, επηρέασε τόσο τον Χάξλεϊ όσο και τον Όργουελ στις δικές τους «δυστοπίες»). Η υπόθεση εκτυλίσσεται σε μελλοντικό χρόνο (αόριστο, αλλά διαρκή), μετά από έναν παγκόσμιο πόλεμο που κράτησε διακόσια χρόνια, στη διάρκεια του οποίου μεγάλο μέρος του πληθυσμού αφανίστηκε, ολόκληρες χώρες καταστράφηκαν και τα κράτη που έμειναν ενσωματώθηκαν σε μια συγκεντρωτική πολιτεία, το «Μονοκράτος». Τον απόλυτο έλεγχο έχει ο «Ευεργέτης», που συγκεντρώνει στο πρόσωπό του όλες τις εξουσίες... Θα χρειαστεί, όμως, ακόμη ένα σημείωμα για να ολοκληρώσουμε τα πιο πάνω.
