Διανύουμε μια περίοδο φόβου και πένθους. Ο τρόμος από όσα ζούμε τούτη την περίοδο της πανδημίας του κορωνοϊού μάς έχει φέρει σε μια κατάσταση πρωτόγνωρη. Σαν να μας έχει βάλει κάποιος το πιστόλι στον κρόταφο και με αγωνία περιμένουμε το κλικ ή την απομάκρυνσή του.
Αν μας παρηγορεί κάτι είναι ότι η ανθρωπότητα δεν περνά για πρώτη φορά τέτοιες δύσκολες καταστάσεις. Ναι, αλλά άλλο είναι να διαβάζεις για τον λιμό των Αθηνών το 430 π.Χ. ή την ισπανική γρίπη που μας ταλαιπώρησε πριν από έναν αιώνα κι άλλο να το ζεις καθηλωμένος στο σπίτι σου, απέναντι από την τηλεόραση, που εξαπολύει τόνους τρόμου προς συνετισμό των απείθαρχων συμπολιτών μας (;).
Όπως και να έχει το πράγμα, σε δύσκολες περιόδους ποτέ δεν έλειψε στην ανθρωπότητα το χαμόγελο, ακόμα και το γέλιο για να ξορκίσει το κακό. Η σάτιρα, από τον Αριστοφάνη ακόμα, ήταν πάντα παρούσα και καταλυτική. Ακόμα και μέσα στον πόλεμο του ’40, αλλά και μετά, στην Κατοχή, πρωταγωνιστούσε σαν παρηγοριά για τον λαό και κεντρί για την εξουσία. Έστρεφε τα βέλη της στις αιτίες που γεννούν τα βάσανα των πολιτών και βέβαια δεν ήταν πάντα αποδεκτή από τις λογής πολιτικές και άλλες εξουσίες.
Σήμερα στη χώρα μας, με την ιδιομορφία της πανδημίας της Covid-19, δεν επιτρέπεται να λειτουργούν οι χώροι μαζικής συνεύρεσης. Άρα λοιπόν, η ζωντανή, από σκηνής σάτιρα δεν μπορεί να υπάρξει. Τι μένει; Η τηλεόραση και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Όμως στο ελληνικό τηλεοπτικό πεδίο μπορεί να καλλιεργηθεί η αμφισβήτηση και ο έλεγχος μέσω της σάτιρας απέναντι σε όσα ζούμε; Μπορεί να υπάρξει μέσω του γέλιου η αντίθετη γνώμη στα έργα και στις ημέρες της εξουσίας όποια μορφή κι αν έχει αυτή; Φαίνεται πως η τηλεόραση στην Ελλάδα δεν γοητεύεται από την καλλιέργεια του σατιρικού λόγου. Οι εκπομπές του Λάκη Λαζόπουλου ήταν οι τελευταίες που θυμόμαστε σ’ αυτό το είδος. Τα κανάλια μας επιλέγουν παιχνίδια reality και μουσικές εκπομπές προς τέρψιν του κοινού, αλλά δεν δίνουν βήμα στην ψυχαγωγία που προσφέρει η σάτιρα. «Μα γιατί;» θα αναρωτηθεί κανείς. Οι τηλεοπτικοί σταθμοί, που είναι ιδιωτικές επιχειρήσεις, δεν αναζητούν εκπομπές που σκορπίζουν γέλιο και χαρά σε δύσκολες καταστάσεις; Φαίνεται πως όχι. Γιατί η σάτιρα ψυχαγωγεί με άλλα μέσα και έχει τον δικό της στόχο. Σ’ αυτήν ο θεατής δεν γελά απλά, όπως σε μια κωμωδία. Εδώ ταυτόχρονα λειτουργεί και προβληματισμός για όσα ανθρώπινα, κοινωνικά ή πολιτικά κακώς κείμενα μας περιβάλλουν.
Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αυτή τη στιγμή ζούμε ένα πανηγύρι συμμετοχής, έκφρασης γνώμης, ευφάνταστων παρουσιών και προτάσεων. Τα πάντα μπορεί να βρει κανείς. Από διαμάντια έως σκουπίδια. Πολλές μοναχικές φωνές έχουν αναδειχθεί ανεβάζοντας το δικό τους βίντεο, σκίτσο, φωτογραφία, μιμίδιο στο Διαδίκτυο, όπου μπορούν με διάφορους τρόπους να μας προσφέρουν από συνταγές μαγειρικής έως τον έλεγχο της εξουσίας μέσω της σάτιρας. Να, λοιπόν, αυτό το σπουδαίο είδος τέχνης που έρχεται από μακριά, προσαρμόζεται στη δική μας εποχή και λειτουργεί καταλυτικά. Όμως, το υλικό είναι τόσο μεγάλο, που πολλά ενδιαφέροντα χάνονται αν δεν γίνουν viral (παλιότερα το έλεγαν «σουξέ» κι ακόμα πιο παλιά «δημοφιλές») ώστε να τύχουν μιας καθολικής παραδοχής.
Η σάτιρα λοιπόν βρίσκει πάντα τρόπους να επιβιώνει. Όσο κι αν προσπαθήσει να την ελέγξει κανείς, έρχεται από παντού και με πολλές μορφές. Σάτιρα μπορεί να κάνει ένας σπουδαίος συγγραφέας ή ένας ηθοποιός, ένας ταλαντούχος σκιτσογράφος ή μουσικός, μπορεί να κάνει όμως κι ένας απλός καθημερινός άνθρωπος με ευαίσθητες κοινωνικοπολιτικές κεραίες.
Είναι έμφυτη η ανάγκη του ανθρώπου να γελάει σατιρίζοντας κι αναζητά αυτή την ικανοποίηση παντού, ακόμα και στις πιο δύσκολες στιγμές, όπως αυτή της Covid-19 που διανύουμε. Η καταγεγραμμένη στο DNA μας σατιρική διάθεση θα βρίσκει διεξόδους στα καφενεία του χωριού, στα θέατρα και εσχάτως στα social media, ώστε με το αιχμηρό κεντρί της να ενοχλεί τους κρατούντες και να λειτουργεί ιαματικά μέσω του γέλιου για όλους τους άλλους.
* Ο Πάνος Σκουρολιάκος είναι βουλευτής Ανατολικής Αττικής και αν. τομεάρχης Πολιτισμού της Κ.Ο. του ΣΥΡΙΖΑ - Προοδευτική Συμμαχία
