Ήταν ένα όμορφο αθηναϊκό βραδάκι, όταν μπήκα σε ένα σινεμά στα μισά της Λεωφόρου Αλεξάνδρας, για να δω τον "Θίασο" του Θόδωρου Αγγελόπουλου, ο οποίος μονοπωλούσε τις συζητήσεις ανάμεσα στους κινηματογραφόφιλους, στις σχολές μας και στις παρέες.
Μπήκα λοιπόν στο σινεμά και βγαίνοντας, όταν το έργο είχε τελειώσει, ένιωθα για ώρα μαγεμένος, στην κυριολεξία μαγεμένος· τόσο από τη σκηνοθεσία, τη φωτογραφία, όσο και από τις ερμηνείες των ηθοποιών και, κυρίως, της Εύας Κοταμανίδου, που από τότε δεν έχει φύγει ποτέ από το μυαλό μου, ποτέ μα ποτέ, γεγονός που με ώθησε να δω και άλλες ταινίες, όπως "Οι κυνηγοί", "Ο Μέγας Αλέξανδρος", "Τοπίο στην ομίχλη", "Το βλέμμα του Οδυσσέα", "Το λιβάδι που δακρύζει", αλλά και τη "Ζωή χαρισάμενη".
Παράλληλα την Εύα την παρακολουθούσα και στο θέατρο, απ’ όπου επίσης έφευγα πάλι σταθερά μαγεμένος, ώσπου νωρίς, πολύ νωρίς, εφηβάκι, η καλή μου τύχη το έφερε να δεχτεί σε κάποια ποιητική εκδήλωση να διαβάσει και δικά μου ποιήματα. Η ευτυχία ήταν μεγάλη, ήταν ανείπωτη.
Από τότε η Εύα έγινε η προστάτιδά μας, καθότι σεμνή, ταπεινή, διακριτικά τρυφερή, μας έκανε το χατίρι να σηκώνει ψηλά, με το διάβασμά της, και να αναδεικνύει τα ποιήματα ολόκληρης της γενιάς μας, που τόσο το είχε ανάγκη στο ξεκίνημά της, αλλά και όλης της σύγχρονης ποίησής μας, από τον Σεφέρη, τον Ελύτη, τον Ρίτσο, τον Πατρίκιο, τον Λειβαδίτη, τη Δημουλά και όσους ξεχνώ -καθότι είναι πολλοί, πάρα πολλοί, ώστε είναι αδύνατον να τους θυμηθώ.
Μας στήριζε αθορύβως και μας συνόδευε παντού η Εύα: από το κέντρο της Αθήνας μέχρι και τα προάστια, και μέχρι την επαρχία· την Κρήτη, την Πελοπόννησο, τη Στερεά και τη Μακεδονία ή τα νησιά. Πάντοτε ακούραστη και πάντοτε σοβαρή, έτσι που σήμερα να έχουμε ζήσει τόσο πολύ και τόσο στενά μαζί ώστε να μας αισθάνεται και να την αισθανόμαστε ως αναπόσπαστο μέλος της ίδιας και της αυτής μεγάλης οικογένειας που έχει για σπίτια τις καρδιές μας.
Η Εύα Κοταμανίδου είχε και έχει στην πορεία της και στη ζωή τρεις μεγάλες αγάπες, τρεις έρωτες, που εγώ προσωπικά δεν μπορώ να ξεχωρίσω ποια από αυτές κατέχει τη μεγαλύτερη θέση μέσα της, καθότι πιστεύω ότι τις λατρεύει και τις υπηρετεί και τις τρεις με αυταπάρνηση απαράμιλλη και "εξ αδιαιρέτου": τον κινηματογράφο, το θέατρο και την ανάγνωση - απαγγελία της ποίησης. Και στις τρεις υπήρξε και παραμένει μοναδική, υπήρξε και παραμένει κόσμημα ακριβό.
Και αλήθεια, ξεκινώντας από τον κινηματογράφο, τι να θυμηθεί κανείς; Την ταχύτητα εναλλαγής της φωνής της που από τρυφερή γίνεται αυτομάτως τραχιά; Τραχιά σαν τη φωνή της λέαινας; Τη σπάνια, τη μοναδική εκείνη γαλήνη της ματιάς της, την αξεπέραστη, που σε κλάσμα του δευτερολέπτου μετατρέπεται σε αστραπή; Τη σκηνή εκείνη από τον "Θίασο" επίσης, όπου τα αγρίμια της εθνικοφροσύνης την έχουν ρίξει κατάχαμα, ανάσκελα, και έτσι καταματωμένη και βαρύτατα, προσβλητικά κακοποιημένη, προσπαθούν να της αποσπάσουν μυστικά για το πού είναι ο Αντάρτης και αυτή: "Στο βουνό"... "στο βουνό"... "στο βουνό"..., σαν λαβωμένο πουλί που δεν παραδίδεται, ανατριχιαστικά κραυγάζει και, αν και λεπτοκαμωμένη, με την ερμηνεία της, αγέρωχη και παμμέγιστη στα μάτια μας υψούται.
Τη σκηνή του κατά φαντασίαν έρωτα, ακόμη με τον βασιλιά στους "Κυνηγούς" να θυμηθεί ή τη λεπτεπίλεπτη ερμηνεία της, τέλος, στο έργο "Ζωή χαρισάμενη", όπου σηκώνει στους ώμους της ολόκληρο το έργο και σμίγει τη λάμψη της με τη λάμψη ηθοποιών σαν τον Βέγγο, τον Μοσχίδη, τον Γιωτόπουλο, τον Βελέντζα, τον Δούκα; Μια παρέα κατακρημνισμένων ανθρώπων από το Πέραμα δηλαδή, που ονειρεύονται να ταξιδέψουν -και ταξιδεύουν- για την Κολομβία, προκειμένου να βρουν τον χαμένο θησαυρό, το χαμένο όνειρο της ζωής και, καθ' οδόν, οι περισσότεροι συναντιούνται με τον θάνατο.
"Όσο για το θέατρο, τι μεγαθήρια σκηνοθέτες έχουν στηριχτεί, αλλά και -γιατί όχι- έχουν ευνοηθεί από το ταλέντο της, και τι αξιοθαύμαστα ευρύ ρεπερτόριο, αλήθεια, είναι αυτό στο οποίο πρωταγωνιστικά έχει συμμετάσχει! Από το αρχαίο δράμα (σχεδόν ολόκληρο) μέχρι έργα των Πιραντέλο, Μπέκετ, Ιονέσκο, Λόρκα, Μπρεχτ, Ίψεν, Πίντερ, Ντύρενμαντ, αλλά και των δικών μας Καμπανέλλη, Σεβαστίκογλου, Θεοτοκά, Ρίτσου, Ντόρας Αναγνωστάκη, Κεχαΐδη Δημήτρη.
Ο μικρότερος αδελφός μου Γιάννης Βαρβέρης, ο οποίος μου διάβαζε τις κριτικές του, τις οποίες έγραφε αμέσως μόλις τελείωνε η παράσταση, τη νύχτα, για την "Άλκηστι(ν)" του Ευριπίδη στο Θέατρο Τέχνης, αναφέρει: Η Εύα Κοταμανίδου έδειξε πως το κύρος μιας παράστασης μπορεί να σφραγιστεί από έναν μονόλογο" ("Η Καθημερινή" 1.8.1999).
Αλλά και για το "Πλέι Στρίντμπεργκ" του Ντύρενμαντ παρατήρησε: "Η Κοταμανίδου... πλειοδοτώντας στο παίγνιο, γεμάτη οίστρο, μπρίο, δολοφονικότητα, πόζες εκρηκτικές, σιωπές και σύριγγες ψιθύρων, κρατούσε τη στριντμπεργκική εποχή και αμέσως την ανέρτεπε για να την ξαναβρεί μετά από λίγο ώστε να την υπονομεύσει και πάλι. Σπουδαία της ώρα". ("Η Καθημερινή" 27.1.2002).
Και τέλος σχετικά με τους "Πέρσες" του Αισχύλου επεσήμανε: "Πλήρης ανάσα κύρους, θρήνου, αρχαϊκότητας ή Άτοσσα της Εύας Κοταμανίδου" -στο έργο ("Η Καθημερινή" 28.9.2008).
Κυρίες και κύριοι,
Η Εύα Κοταμανίδου ακράδαντα πιστεύω ότι ήταν μία από τις -μετρημένες- μεγαλύτερες εν ζωή -και όχι μόνο- ηθοποιούς της μεταπολεμικής μας περιόδου. Ήταν μια ιέρεια ταγμένη στην τέχνη. Ένα κλωναράκι που, μόλις αρχίζει να παίζει, γίνεται δέντρο, γίνεται ψυχή ρωμαλέα, γενναία, σκορπώντας ρίγη και διδάσκοντας ήθος. Γι' αυτό κι εμείς, τα παιδιά εκείνα που ανδρωθήκαμε με τις ερμηνείες της σε δύσκολους, πολύ δύσκολους καιρούς μάλιστα, την κρατήσαμε και θα την κρατήσουμε μέσα μας για πάντα.
Και εγώ θα την κρατώ για πάντα και πάλι για πάντα. Με προσοχή, όπως το κερί την Ανάσταση από την εκκλησία στο σπίτι.
* Ο Γιώργος Μαρκόπουλος είναι ποιητής
