Έγραφα στο προηγούμενο σημείωμα για τη “Γυναίκα της Ζάκυθος” ότι πρόκειται για ένα μαχόμενο πολιτικό κείμενο, που πρέπει να το εντάξουμε στον κύκλο των “Ελεύθερων Πολιορκημένων”. Το κεντρικό πρόσωπο, η τρομακτική στην ασκήμια, μαύρη στην ψυχή γυναίκα, στην οποία, σύμφωνα με τις σημειώσεις του ποιητή, “αναβράζει η κακία του Σατανά”, είναι ένας παραμορφωτικός καθρέφτης που στήνεται απέναντι στο ηρωικό πρότυπο των “Ελεύθερων Πολιορκημένων” και μπροστά στις Μεσολογγίτισσες πρόσφυγες που λειτουργούν ως άτυπος χορός τραγωδίας.
Το έργο δεν χάνει ποτέ τη σύνδεσή του με την ιστορική στιγμή. Ούτε αληθεύει ότι ο Σολωμός έμεινε μια μεμονωμένη περίπτωση χωρίς διαδόχους στη νεότερη ελληνική ποίηση. Ο Ρίτσος ολόκληρος, για να δώσω μόνο ένα παράδειγμα, κάτω από τη ζωγραφισμένη επιφάνεια “δρα” σολωμικά. Στους μονολόγους π.χ. της “Τέταρτης Διάστασης", “η άνεση με την οποία ο ποιητής ενσωματώνει τον αρχαιοελληνικό μύθο”, κατά την Marjory Chambers, ”οφείλεται στην αίσθηση μιας ζωντανής σχέσης που έχουν οι Έλληνες με το παρελθόν τους και στη φυσική στάση του Ρίτσου απέναντι στην Αρχαία Ελλάδα. Τα τεχνουργήματά τους είναι μέρος του ελληνικού τοπίου, που για τον Ρίτσο είναι το ίδιο σταθερό τοπίο, αναλλοίωτο από τη βιομηχανική επανάσταση...”.
Ένα ομηρικό τοπίο, προσθέτω, με ακέραιους τους νυκτερινούς “Αμβρόσιους Ουρανούς” και το κάθετο φως του μεσημεριού που μας διαπερνά. Το ελληνικό φυσικό τοπίο αποσπάται από τη σφαίρα του αισθητού, όπως στους “Ελεύθερους Πολιορκημένους” του Σολωμού, για να υψωθεί στο επίπεδο ενός μυστικού κάλλους και μιας ανέφικτης, απρόσιτης από τις αισθήσεις, αρμονίας των δύο μισών του κόσμου, ελευθερίας και ανάγκης, σε μια σύνθεση όχι διαλεκτική αλλά τραγική. Που δεν αποκόπτει ούτε αποξενώνει τον άνθρωπο από τη φύση, αλλά, αντιθέτως, τον “φυσιώνει,” αφήνοντας ελεύθερη τη συνείδησή του μπροστά στο “μέγα τίποτε” που είναι το παν. Αυτός είναι ο “μεταφυσικός ρεαλισμός” του Ρίτσου και η πεμπτουσία της νηπτικής, με καθαρή καρδιά, και φώτιση, ποιητικής του Σολωμού: “Το χάραμα επήρα του ήλιου το δρόμο, κρεμώντας τη λύρα τη δίκαιη στον ώμο.”
Η “Γυναίκα της Ζάκυθος” είναι ένα ασύμμετρο κείμενο, που δεν νοιάζεται για τους ευρωπαϊκούς λογοτεχνικούς κανόνες και πατάει επάνω στην εξίσου ασύμμετρη δομή της “Αποκάλυψης” του Ιωάννη. Έτσι το είδε και το έδωσε η δραματουργία και σκηνοθεσία του Δήμου Αβδελιώδη, όχι ως το διχαστικό μεταφυσικό δράμα της πάλης του αφηρημένου “κακού” με το “καλό”, αλλά ως την αιώνια πάλη του ανθρώπου με την ίδια την κακία της σάρκας του και με το τυραννικό φάντασμα του φόβου που γεννάει το μυαλό του. Συμπύκνωσε όλα τα πρόσωπα σε ένα μόνο, αρχετυπικό, δαιμονικό και αγγελικό, χαρίζοντάς του τρομερή ένταση, δύναμη και ορμή. Σε μια μετωπική διδασκαλία, πρόσωπο με πρόσωπο, σαν σπουδή σε κόκκινο, σπουδαίου μεταβυζαντινού τεχνίτη. Με ένσαρκο λόγο σωματοποιημένο, αποκαλυπτικό, με κυρίαρχη την εκλεκτή, μινιμαλιστική, άμεσα νοηματοδοτική ερμηνεία της Κατερίνας Γκατζόγια. Καλύπτει ως θόλος το όλο σχήμα η εξαιρετική μουσική του Βαγγέλη Γιαννάκη. Εντελής ο σχεδιασμός του ενδύματος της Γυναίκας και λειτουργικές οι μάσκες του Αριστείδη Πατσόγλου.
