Συνεχίζω σήμερα την ανάλυση του κορυφαίου, ίσως, έργου του Σολωμού «Η γυναίκα της Ζάκυθο», που δεν είναι μια προσωπική σάτιρα εναντίον συγγενικού του προσώπου, όπως πολλοί πιστεύουν. Πρόκειται, αντιθέτως, για ένα μαχόμενο πολιτικό κείμενο, που, για να το κατανοήσουμε, πρέπει να το εντάξουμε στον κύκλο των «Ελεύθερων Πολιορκημένων».
Θα μεταφέρω ακόμη κάποια αποσπάσματα από την εισαγωγή της κριτικής έκδοσης του Λίνου Πολίτη (εκδ. Κέδρος, 1944), που δεν χώρεσαν στο προηγούμενο σημείωμα και φωτίζουν αρκετά το ζήτημα.
«Το πόσο λίγο προσωπική σάτιρα σε στενή σημασία είναι ‘Η Γυναίκα της Ζάκυθο’ φαίνεται πιο καθαρά στα σημειώματα (του ποιητή), που είναι, καθώς είπαμε, ο πυρήνας για ένα αργότερο ξαναπλάσιμο του έργου (...) Στα σημειώματα, λοιπόν, παρουσιάζεται ως κεντρική ιδέα ο Διάβολος και τούτο μπορεί να μας βοηθήσει κάπως για την κατανόηση του έργου. Μακριά από την πρώτη αφορμή που το γέννησε, μακριά από τη χώρα του πραγματικού, ο ποιητής κινείται μες στην υπερφυσική σφαίρα, όπου τα πάντα εξουσιάζει το πνεύμα του Κακού. Από την ίδια κοσμική ουσία είναι πλασμένη και η Γυναίκα της Ζάκυθο, τρομαχτική στην ασκήμια της και την κακία της, μαύρη στην ψυχή της ‘εις την οποίαν αναβράζει η κακία του Σατανά’ και όπου ‘δεν έπεσε ποτέ η απεθυμιά του παραμικρού καλού’. (...) Όσο όμως κι αν το έργο κινείται σε μία υπερφυσική και υπερατομική σφαίρα, δεν χάνει τη σύνδεσή του με τον κόσμο του πραγματικού, με τη συγκεκριμένη ιστορική στιγμή. Είναι το επεισόδιο με τις Μεσολογγίτισσες. Ενώ όλες οι άλλες κακίες τής γυναίκας μάς περιγράφονται με το στόμα του ποιητή, η μόνη κακία που τη βλέπουμε άμεσα πραγματοποιούμενη είναι το φέρσιμό της προς τις πρόσφυγες του Μεσολογγιού. Γι’ αυτό και το επεισόδιο μένει το κεντρικό όλου του έργου...».
Η μορφή της «Γυναίκας» είναι, κατά κάποιον τρόπο, ένας παραμορφωτικός καθρέφτης που στήνεται απέναντι στο ηρωικό πρότυπο των «Ελεύθερων Πολιορκημένων». Ένας στίχος τους παρομοιάζει το Μεσολόγγι με «καλυβάκι» που κρατεί μονάχο το «μαύρο πέλαγο». Τον ίδιο στίχο συναντάμε στη συλλογή του Λόρκα «Ο ποιητής στη Νέα Υόρκη»: «Το καλυβάκι που παλεύει ενάντια στην πλημμύρα». Ο Λόρκα βρισκόταν εκεί στα χρόνια του οικονομικού κραχ και μας περιγράφει αδρά την αγωνία αλλά και το φρόνιμα των κατοίκων της πολιορκημένης από πείνα και θάνατο πόλης. Οι στίχοι των δύο ποιητών έχουν κοινή πηγή: πρόκειται για την «Επί του όρους ομιλία» του Χριστού. Το καλύβι την «ομιλίας» και το καλύβι των δύο ποιητών είναι η αδάμαστη καρδιά του ανθρώπου που παλεύει μόνη ενάντια στην πλημμύρα των μαύρων εχθρών του κόσμου. Αυτό είναι το απόσταγμα και της σολωμικής ποίησης. Αλλά ήδη εξάντλησα τις 450 λέξεις μου και θα χρειαστεί να επανέλθω την Κυριακή με ακόμα ένα σημείωμα για την ωραία παράσταση του Δήμου Αβδελιώδη...
