Ποια είναι η “Η Γυναίκα της Ζάκυθος”, αυτό το μοναδικό πεζό έργο του Διονύσιου Σολωμού, αποσιωπημένο για πολλά χρόνια, που τόσα προβλήματα γεννάει, ως μορφή και ως περιεχόμενο; Θα μεταφέρω εδώ κάποια αποσπάσματα από την εισαγωγή της κριτικής έκδοσης του Λίνου Πολίτη (“Ίκαρος”, 1944), από τις πιο σημαντικές:
“Το έργο αφήνει πολλές απορίες. Ποιο είναι το βαθύτερο νόημά του και ποια είναι αυτή η Γυναίκα της Ζάκυθος που σατιρίζεται με τέτοιο τρόπο; Ο πρώτος εκδότης, ο κ. Καιροφύλας, πρόβαλε δύο υποθέσεις: πως το έργο αυτό είναι ή αλληγορία με σκοπό πολιτικό ή σάτιρα προσωπική για συγκεκριμένη γυναίκα.
Στην πρώτη περίπτωση, ο ποιητής θέλησε να συμβολίσει την αγγλική προστασία στα Εφτάνησα. Στη δεύτερη, θέλησε να σατιρίσει μια στενή του συγγένισσα, έχουμε μάλιστα για τούτο μερικές μαρτυρίες (...) Βασισμένοι στην ανάλυση εμείς, θα ζητήσουμε την ερμηνεία από τα στοιχεία που μας δίνει το ίδιο το έργο. Από τα στοιχεία αυτά βλέπουμε πως η Γυναίκα της Ζάκυθος είναι μια κακιά και άσκημη γυναίκα που μισεί την αδερφή της την όμορφη και φέρνεται βάναυσα στους πρόσφυγες από το Μεσολόγγι κι ακόμη περισσότερο πως έχει φανερό μίσος για τους Έλληνες και συμπάθεια για τους Τούρκους (...). Κοντά σε αυτά τα ερωτηματικά έρχεται κάτι άλλο, που κάνει την υπόθεση της αλληγορίας λιγότερο πιθανή. Έργα με θέμα αλληγορικό από την αρχή ώς το τέλος είναι σπάνια κι έχουν πάντα κάτι το εγκεφαλικό και το ψυχρό. Τέτοιος δεν είναι, όμως, ο χαρακτήρας ούτε της γυναίκας ούτε ολόκληρου του έργου. Κάτι που κάνει ακόμα πιο απίθανη την υπόθεση πως θα μπορούσε ο Σολωμός να γράψει ένα έργο από την αρχή ώς το τέλος ψυχρά εγκεφαλικό.”
Για να συμπεράνει ο Λίνος Πολίτης ότι ”μπορεί μεν η σάτιρα, εδώ, να ξεκινά από ένα πρόσωπο, προεκτείνεται όμως και ακτινοβολεί πολύ πιο μακριά, κι ακόμα υψώνεται σε μια σφαίρα καθολικότερη και υπερφυσικότερη, έτσι που η σύνδεση με το πραγματικό πρόσωπο να είναι εντελώς χαλαρή, τόσο που να μην ενδιαφέρει καν. Η σάτιρα πραγματώνεται σε μια σφαίρα υπερατομική και τούτο δικαιολογεί τον προφητικό και αποκαλυπτικό τόνο”.
Κλείνω αυτή τη σύντομη εισαγωγή με ένα προσωπικό μου βίωμα. Αύγουστος 1974. Εισβολή του Αττίλα, καίγεται η Κύπρος, τα δραματικά γεγονότα με βρίσκουν σε παραλία της Αττικής. Μια γυναίκα παραδίπλα, σύζυγος νεόκοπου καθηγητή Πανεπιστημίου, διορισμένου από τη Χούντα με διάταγμα στη θέση διαπρεπούς απολυμένου δημοκράτη συνταγματολόγου, ακούγεται να λέει εις επήκοον όλων, καθώς πασαλείβεται με κρέμες: “Έχει και το καλό της η καταστροφή της Κύπρου, τώρα πια θα βρίσκουμε φτηνές υπηρέτριες!!!”
Τέτοιος είναι “ο παντοτινός δικός μας Ιούδας”, η Γυναίκα της Ζάκυθος. Σίγουρα θα έχεις λάβει ήδη, αναγνώστη, χωρίς άλλες περιττές θεωρητικές αναλύσεις, ακέραιο το διαχρονικό πολιτικό μήνυμα του ποιητή.
Αλλά φοβάμαι ότι πρέπει να συνεχίσω την άλλη Κυριακή. Μέσα σε 450 λέξεις που διαθέτει πλέον η στήλη είναι αδύνατον να χωρέσει ένα έργο τέτοιου μεγέθους, όπως “Η γυναίκα της Ζάκυθος”.
