Είναι ηλίου φαεινότερο ότι καλούμαστε κάθε χρόνο να αντιμετωπίσουμε τον ολοένα και αυξανόμενο ρυθμό και ένταση εκδήλωσης πυρκαγιών, με τις περισσότερες να εκδηλώνονται πλησίον οικισμών και περιοχών μεικτής χρήσης. Ο κίνδυνος εκδήλωσης δασικών και περιαστικών πυρκαγιών, δυστυχώς, θα αυξάνεται με τον χρόνο λόγω της κλιματικής αλλαγής, που πλέον παίρνει διαστάσεις κρίσης. Κάθε δεκαετία που διανύουμε είναι πιο θερμή από την προηγούμενη, όπως η δεκαετία 2010-2020 που υπήρξε η θερμότερη καταγεγραμμένη δεκαετία στην πλανήτη μας από την προβιομηχανική περίοδο. Φέτος το καλοκαίρι η Ευρώπη φλέγεται, όπου η θερμοκρασία σε περιοχές της Ισπανίας και της Πορτογαλίας φτάνει τους 45°C και 47°C σε συνεχόμενες ημέρες, στην κεντρική Ευρώπη φτάνει τους 40°C, ενώ στο Λονδίνο έφτασε πρώτη φορά στην καταγεγραμμένη Ιστορία τους 40°C, δημιουργώντας εκρηκτικές συνθήκες για ταχεία εξάπλωση των δασικών πυρκαγιών, που καθιστούν την κατάσβεσή τους εξαιρετικά δύσκολη, οποιαδήποτε τεχνικά μέσα και αν διατίθενται, με αποτέλεσμα να καίγονται εκατομμύρια στρέμματα δασών σε όλη την Ευρώπη.
Αυτή η αναπόδραστη πραγματικότητα απαιτεί πραγματικά ρηξικέλευθες προσεγγίσεις και την εκπόνηση μιας νέας στρατηγικής ολιστικής αντιμετώπισης των φυσικών καταστροφών, μεταξύ των οποίων, βέβαια, των δασικών και περιαστικών πυρκαγιών, και των συνεπακόλουθων προβλημάτων που προκαλούν (ατμοσφαιρική ρύπανση, πλημμύρες, διάβρωση και μόλυνση εδάφους με βαρέα μέταλλα και διοξίνες, απώλεια θρεπτικών συστατικών του εδάφους, απώλεια βιοποικιλότητας, πιθανή μόλυνση υδροφόρου ορίζοντα κ.ά). Αυτή η στρατηγική μπορεί να κωδικοποιηθεί στο τετράπτυχο Εκπαίδευση, Προετοιμασία - Πρόληψη, Καταστολή, Αποκατάσταση, με προγραμματισμό άμεσων αλλά και μεσομακροπρόθεσμων δράσεων. Σε αυτήν την προσέγγιση θα πρέπει να αξιοποιηθούν η διεθνής εμπειρία, η επιστημονική γνώση και οι καινοτόμες υπηρεσίες που παράγονται σε εθνικά και διεθνή ερευνητικά κέντρα και ΑΕΙ, καθώς και η πολύτιμη εμπειρία των επιχειρησιακών φορέων, όπως του Πυροσβεστικού Σώματος.
Η ταχύτητα εξέλιξης των φαινομένων και των αποτελεσμάτων της κλιματικής κρίσης, μαζί με τα χρόνια προβλήματα κρατικής αδιαφορίας, καταπάτησης δημόσιων γαιών, άναρχης δόμησης, αδιαφορίας καθαρισμού ιδιωτικών γαιών, ιδιοτέλειας και ωχαδερφισμού, επιβάλλει την ανάληψη έκτακτων μέτρων και δράσεων σε όλα τα επίπεδα της δημόσιας σφαίρας. Δεν υπάρχει κενός χρόνος, η μια φυσική καταστροφή θα ακολουθεί την άλλη, και επομένως πρέπει ταυτόχρονα με την αναγκαία καταστολή να σχεδιάζουμε την επόμενη ημέρα, εβδομάδα, μήνα, χρόνο…
Όσον αφορά την Εκπαίδευση, μπορούμε να τη δομήσουμε, από τη μια μεριά, σε μακροχρόνιο ορίζοντα που θα ξεκινά από την Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση με βιωματικές δράσεις και, από την άλλη, σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα που θα έχει στόχο την άμεση ενημέρωση και πληροφόρηση κοινοτήτων για την αναγκαιότητα προσωπικής ενασχόλησης με τον καθαρισμό και την ανάπτυξη προληπτικών στοιχείων εντός και πέριξ των κατοικιών τους, αλλά και πώς πρέπει να λειτουργήσουν σε περίπτωση εκδήλωσης πυρκαγιάς ή άλλων φυσικών καταστροφών. Για την επίτευξη αυτού του στόχου χρειάζεται ένα εθνικό σχέδιο εκπαίδευσης με κλιμακωτές δράσεις και πολλαπλούς ορίζοντες υλοποίησης.
Όσον αφορά την προετοιμασία και την πρόληψη, η Πολιτεία, πέρα από τα απαραίτητα σχέδια αντιμετώπισης φυσικών καταστροφών, που θα πρέπει να βασίζονται σε σύγχρονες μεθοδολογίες εκτίμησης κινδύνου και ρίσκου, πρέπει να εστιάσει σε μέτρα διαχείρισης του δασικού πλούτου, αραίωσης, καθαρισμού χώρων εναπόθεσης απορριμμάτων εντός ή πέριξ δασικών περιοχών, συντήρησης και διάνοιξης νέων δασικών δρόμων, προσεκτικής επιλογής του είδους αναδάσωσης, όπου χρειάζεται, επιβολής του καθαρισμού ιδιωτικών γαιών, τοποθέτησης και χρήσης νέων τεχνολογιών παρακολούθησης, όπως, π.χ., ειδικοί αισθητήρες θερμοκρασίας και υγρασίας της καύσιμης ύλης σε κρίσιμες περιοχές, χρήσης UAV’s συνεχούς παρακολούθησης, χρήσης των προηγμένων επιστημονικών εργαλείων, όπως χάρτες αυξημένης επικινδυνότητας εκδήλωσης πυρκαγιών, που βασίζονται πλέον σε πληθώρα δεδομένων και μεθόδους τεχνητής νοημοσύνης, και έχουν φτάσει να έχουν τη διακριτική ικανότητα μερικών εκατοντάδων μέτρων, εκπαίδευσης και κινητοποίησης του πληθυσμού της υπαίθρου και άλλα πολλά μέτρα που μπορούν να προτείνουν ειδικοί επιστήμονες, με τους οποίους θα πρέπει να στελεχωθεί το υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας. Σημαντικό ρόλο έχει να διαδραματίσει, φυσικά, και η Αυτοδιοίκηση, τοπική και περιφερειακή, ειδικά σε θέματα πρόληψης και προετοιμασίας (έγκαιρος καθαρισμός ρεμάτων, αποκομιδή σκουπιδιών από χωματερές, αλλά και καθαρισμός - αραίωση των δασικών εκτάσεων που βρίσκονται στη διοικητική της ευθύνη, σε συνεργασία με τη Δασική Υπηρεσία, εκπόνηση μελετών για την εκτίμηση κινδύνου και ανθεκτικότητας για διαφορετικές φυσικές καταστροφές κ.ά.).
Φυσικά, η καταστολή θα πρέπει και αυτή βεβαίως να αναβαθμιστεί τεχνικά, επιχειρησιακά και να στελεχωθεί με σημαντικά περισσότερο εξειδικευμένο προσωπικό. Όσον αφορά την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη, πέραν του ευρωπαϊκού συστήματος Emergency Management System του Copernicus, το οποίο ενεργοποιείται όποτε χρειαστεί, είναι επιβεβλημένο να αναπτυχθεί και ένα δίκτυο περιφερειακών συνεργασιών σε επίπεδο Πολιτικής Προστασίας, που θα μπορούν από κοινού να αντιμετωπίζουν πιο αποτελεσματικά έκτακτα γεγονότα στην ευρύτερη περιοχή της Ν.Α. Μεσογείου.
Του Μανώλη Πλειώνη
* Ο Μανώλης Πλειώνης είναι διευθυντής και πρόεδρος Δ.Σ. Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, καθηγητής Τμήματος Φυσικής Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
