Ο Ustad Zakir Hussain γεννήθηκε στις 9 Μαρτίου 1951 στη Βομβάη της Ινδίας. Μαθήτευσε δίπλα στον πατέρα του Ustad Alla Rakha που ήταν θρυλικός παίκτης της τάμπλα. Στις 4 Φεβρουαρίου 2024 έγινε ο πρώτος Ινδός μουσικός που κέρδισε τρία βραβεία Grammy σε έναν μόνο χρόνο. Ο Ζακίρ Χουσεΐν μετέτρεψε το σεμνό λαϊκό κρουστό του σε μια δυνατή φωνή για την παγκόσμια ειρήνη και την ανθρωπιά. Η απίστευτη ταχύτητα, η επιδεξιότητα, η δημιουργικότητά του γοήτευαν.
Οικογένεια Hussain
Οταν γεννήθηκε, ο πατέρας του αρρώστησε σοβαρά. Πολλοί από τους συναδέλφους του τον επισκέφτηκαν για να υποβάλουν τα τελευταία τους σέβη. Όταν τον έφεραν στο σπίτι, τον παρέδωσαν στα χέρια του για να του ψιθυρίσει, πριν φύγει, μια προσευχή στο αυτί. Δεν ήταν καλά, μετά βίας τον κρατούσε, αλλά έβαλε τα χείλη του στο αυτί του νεογέννητου γιου του και τραγούδησε ρυθμούς τάμπλα. Αναστατωμένη, η μητέρα του τον ρώτησε γιατί το έκανε αυτό αντί να του απαγγείλει το Κοράνι. «Οι ρυθμοί είναι οι προσευχές μου» της απάντησε. Από τότε ο Ζακίρ Χουσεΐν το θυμόταν συχνά.
Ο Χουσεΐν παντρεύτηκε τη χορεύτρια του kathak, μάνατζέρ του και μητέρα των δύο παιδιών του Antonia Minnecola. Μαζί έκαναν την Anisa Qureshi, σκηνοθέτρια, και την Isabella Qureshi. Τα δύο αδέρφια του, ο Taufiq Qureshi και ο Fazal Qureshi, είναι επίσης ταλαντούχοι δεξιοτέχνες των κρουστών.
Παιδί θαύμα των τάμπλα
Ο Ζακίρ Χουσεΐν έγινε φίλος με την τάμπλα σε ηλικία τριών ετών και όταν έφτασε στην εφηβεία, το όργανο είχε γίνει η μούσα του, η προέκταση της προσωπικότητάς του. Παιδί θαύμα, του επιτράπηκε απ’ τον δάσκαλο και πατέρα του ν’ αναπτύξει τα φτερά του και να εξερευνήσει νέους ορίζοντες. Από τα 19 του χρόνια δίδασκε ήδη στο Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον, προτού ενταχθεί στο μουσικό κολέγιο του Ustad Ali Akbar Khan στο Σαν Φρανσίσκο.
Ταλαντούχος μουσικός από μικρός, είχε δουλέψει σε μιούζικαλ του Μπόλιγουντ και όταν ο πατέρας του δεν ήταν καλά και δεν μπορούσε να πάει με τον Shankar για μια συναυλία στη Νέα Υόρκη, το 1969, πρότεινε ο γιος του να πάρει τη θέση του. Τότε τον γνώρισε πρώτη φορά το αμερικανικό κοινό και ενθουσιάστηκε με τον 18χρονο μόλις νεοφερμένο Ινδό δεξιοτέχνη της τάμπλα. Το ίδιο έγινε και με τον Ravi Shankar.
Πρότυπα, ινδάλματα, επιρροές
Η απαράμιλλη τεχνική του Χουσεΐν στην τάμπλα ήταν ένα κράμα τεχνοτροπιών που προέκυψαν από διάφορους άλλους κρουστούς που θαύμαζε και με τους οποίους συνεργάστηκε στην πάροδο των ετών. «Η βασική μου τεχνική είναι κάτι που έμαθα από τον πατέρα μου, αλλά έχω επίσης απορροφήσει επιρροές ανθρώπων όπως ο Giovanni Hildago, ο Airto Moreira, ο Armando Peraza, ο Humza Al Din και τόσο πολλοί διαφορετικοί κρουστοί από όλο τον κόσμο». Άκουγε τον Armando Peraza να χρησιμοποιεί πέντε κόνγκας στα σόλο του, από τα οποία δεν πρόβαλλαν μόνο ρυθμικά μοτίβα, αλλά και μελωδικές ιδέες που είχαν πολύ μεγάλο αντίκτυπο στον ίδιο. Τον ενέπνευσαν να προσπαθήσει να κάνει τις τάμπλα να μιλούν με τον ίδιο τρόπο. Πολλοί νέοι παίκτες των τάμπλα έχουν πλέον υιοθετήσει την τεχνική του για να μπορούν να παίζουν όχι μόνο ένα ρυθμικό όργανο, αλλά και ένα μελωδικό όργανο με πολλές δυνατότητες έκφρασης συναισθημάτων.
Η βαθιά επιρροή του Z. Hussain για πέντε δεκαετίες βοήθησε στη διαμόρφωση της παγκόσμιας μουσικής κυρίως μέσω της 50χρονης συνεργασίας του με τον κιθαρίστα John McLaughlin στο πρωτοποριακό συγκρότημα Shakti, το οποίο κέρδισε βραβείο Grammy το 2024 για το Καλύτερο World Music Άλμπουμ.
Διαχρονικές συνεργασίες
Η ανάγκη του να πειραματιστεί τον οδήγησε σε συνεργασία με τον «Beatle» George Harrison, τον Ιρλανδό τραγουδιστή Van M»orrison, τον Αμερικανό κρουστό Mickey Hart, τον Latin περκασιονίστα Giovanni Hidalgo και τον Jerry Garcia των Grateful Dread. Συνεργάστηκε, επίσης, με τον σύγχρονο του πατέρα του Ravi Shankar, τον Ali Akbar Khan, τον φλαουτίστα Hariprasad Chaurasia και τον Ustad Sultan Khan. Άλλες σημαντικές συνεργασίες κατά τη διάρκεια της λαμπρής καριέρας του ήρθαν με τον μπασίστα Bill Laswell στο έργο του «Tabla beat science» και σε μια σειρά από ηχογραφήσεις με εξέχοντες μουσικούς της τζαζ, συμπεριλαμβανομένων των γνωστών σαξοφωνιστών John Handy («Karuna surprise», 1975 και «Work, 1976) και Pharoah Sanders («Save our children», 1998), του κιθαρίστα Pat Martino («Fire dance», 1998), του χειριστή των πλήκτρων και leader των Weather Report Joe Zawinul («Faces & Places», 2002). Το 2006 ο σαξοφωνίστας Charles Lloyd ηχογράφησε μαζί του τον θαυμάσιο live δίσκο «Sangram» και το 2022 το άλμπουμ «Trios: Sacred thread».
Ο Ζ. Χουσεΐν υπήρξε επίσης μέλος του Yo-Yo Ma’s Silk Road Ensemble και καλεσμένος σε άλμπουμ των George Harrison («Living in a material world», 1973), Van Morrison («Into the music», 1979), Jack Bruce («A question of time», 1990), του Kronos Quartet («Caravan», 2000) και σε δύο ηλεκτρικά αφιερώματα στον Miles Davis. Ως συνθέτης έγραψε μουσική για πολλές ταινίες μεγάλου μήκους και συνέθεσε τέσσερα κοντσέρτα που έκαναν πρεμιέρες στην Ινδία, στην Ευρώπη και στις Ηνωμένες Πολιτείες, στο Kennedy Center, με την Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα.
«Shakti» με τον John McLaughlin
Το 1973 η φιλία τους οδήγησε στη δημιουργία του πρωτοποριακού συγκροτήματος Shakti, το οποίο περιλάμβανε τον βιολιστή L. Shankar και τον κρουστό T.H. Vinayakram. Συνδύαζαν την κλασική ινδική μουσική με τις καρνατικές επιρροές και τη «δυτική» τζαζ.
Ο John McLaughlin είχε συνεργαστεί με τον Miles Davis και τον ντράμερ του Tony Williams πριν ξεκινήσει τη Mahavishnu Orchestra, ένα jazz-fusion συγκρότημα που συνδύαζε το funk με σύνθετες διασκευές επηρεασμένες από την ινδική κλασική μουσική. Όταν το 1974 διαλύθηκε η πρώτη εκδοχή της ορχήστρας, ο McLaughlin συνέχισε τους ινδικούς μουσικούς πειραματισμούς του με το γκρουπ Shakti, στο οποίο συνυπήρξαν ο Χουσεΐν και ο Ινδός βιολονίστας Lakshminarayana Shankar. Ο McLaughlin και ο Χουσεΐν μαζεύτηκαν πρώτη φορά το 1972 στο σπίτι του Ali Akbar Khan στην Καλιφόρνια, όπου ο Ζακίρ δίδασκε στο Κολέγιο Μουσικής «Ali Akbar» στο Μπέρκλεϊ. Όπως θυμάται ο σπουδαίος κιθαρίστας: «Ποτέ δεν είχα νιώσει τόσο ελεύθερος, άνετος και χαρούμενος. Και ο Ζακίρ το ένιωθε επίσης. Το νιώθαμε και οι δύο. Εξαιτίας αυτής της εμπειρίας γεννήθηκαν οι Shakti».
Η πρώτη κοινή συναυλία τους δόθηκε το 1973 στην εκκλησία του Saint Thomas, στο κέντρο του Μανχάταν, «και ήταν σε εκείνο το σημείο που ο Τζον μάς έδωσε την ιδέα να παίξουμε μαζί ως συγκρότημα και να ταξιδέψουμε» θυμόταν ο Ζ. Χουσεΐν. «Ήταν μια πολύ θαρραλέα απόφαση που πήρε ο Τζον. Παράτησε μια “μηχανή” παραγωγής χρημάτων, όπως ήταν η Ορχήστρα Mahavishnu, και έβαλε τον εαυτό του σε αυτήν την κατάσταση με τους Shakti, όπου δεν υπήρχε καμία βεβαιότητα ότι θα επιζούσε, ότι θα πετούσε, ότι οι άνθρωποι θα το αποδέχονταν ή θα καταλάβαιναν τι συνέβαινε. Αλλά το έκανε». Η παράσταση της μπάντας στις 5 Ιουλίου 1975 στο Southampton College του Long Island ηχογραφήθηκε και κυκλοφόρησε το 1976 ως το πρώτο ομότιτλο άλμπουμ των Shakti. Αργότερα το ίδιο έτος το συγκρότημα κυκλοφόρησε το «A handful of beauty» και ακολούθησε το «Natural elements» του 1977, πριν διαλυθεί. Είκοσι χρόνια αργότερα, με τον Χουσεΐν και τον McLaughlin να είναι τα μόνα μέλη από την αρχική μπάντα, κυκλοφόρησαν μια σειρά από live άλμπουμ, όπως το «Remember Shakti» του 1999, το «The believer» του 2000 και το «Saturday night in Bombay» του 2001. Το 2023 κυκλοφόρησαν το πρώτο τους στούντιο άλμπουμ μετά από 46 χρόνια, το βραβευμένο με Grammy «This moment».
Πολιτιστικός πρεσβευτής
Η φήμη δεν μείωσε την ταπεινοφροσύνη του και η ηλικία δεν άμβλυνε την περιέργειά του. Η μουσική, για τον Χουσεΐν, ήταν ένα ατέλειωτο ταξίδι. Κάθε φορά που κάποιος του έλεγε τη λέξη «τελειότητα», αυτός απαντούσε: «Δεν έχω παίξει αρκετά καλά για να τα παρατήσω!». Ο Ζακίρ Χουσεΐν πειραματίστηκε με τις συχνότητες για να τονίσει τις λεπτές αποχρώσεις μιας τάμπλα και για να αποδείξει ότι δεν είναι μόνο ένα ρυθμικό όργανο, αλλά έχει και μια ξεχωριστή μελωδική ποιότητα. Ηγήθηκε, επίσης, των Masters of Percussion, ενός μακρόβιου συγκροτήματος που δημιούργησε το 1996 και συνέχισε τις περιοδείες μαζί τους μέχρι τον θάνατό του. Στην πραγματικότητα ο Ζακίρ είχε ήδη προγραμματισμένες συναυλίες με τους Masters of Percussion για ολόκληρο το 2025.
«Η παραγωγική δουλειά του ως δασκάλου, μέντορα και σημαντικού παιδαγωγού έχει αφήσει ανεξίτηλο το σημάδι της σε αμέτρητους μουσικούς. Έλπιζε να εμπνεύσει την επερχόμενη γενιά να προχωρήσει. Αφήνει πίσω του μια απαράμιλλη κληρονομιά ως ένας πολιτιστικός πρεσβευτής και ένας από τους μεγαλύτερους μουσικούς όλων των εποχών» δήλωνε την επομένη του θανάτου του η οικογένειά του.
