«Σπουδαίο ταξίδι, σπάνιο στις μέρες μας» χαρακτηρίζει ο Θέμης Μουμουλίδης την καλοκαιρινή διαδρομή της «Ιφιγένειας εν Αυλίδι» του Ευριπίδη, η οποία ολοκληρώνεται αύριο με την παρουσίασή της στο Ηρώδειο, με τους Ιωάννα Παππά, Μαρία Πετεβή, Λάζαρο Γεωργακόπουλο, Παντελή Δεντάκη, Άκη Σακελλαρίου κ.ά.
«Η Ιφιγένεια εκπροσωπεί μία ιδέα, αλλά και την παγκόσμια κοινωνία που θυσιάζεται στον βωμό οικονομικών και πολιτικών σκοπιμοτήτων» λέει ο γνωστός σκηνοθέτης και με αφορμή το τέλος του ταξιδιού της παράστασης μιλάει για την έννοια της θυσίας στην εποχή μας, για θέατρο και πολιτική, για τα συμπτώματα των ημερών, αλλά και για την ανάγκη της κοινωνίας να θυμάται και να αντιστέκεται στη λήθη.
Τι αποκόμισες ως σκηνοθέτης από την Ιφιγένεια;
Από την πρώτη παράσταση στην Επίδαυρο μέχρι σήμερα κοινή διαπίστωση είναι η συγκίνηση και ο διαφορετικός τρόπος που κάθε θεατής αντιλαμβάνεται το κείμενο. Όσο κι αν προσπάθησα να υπερασπιστώ τους ήρωες, στο τέλος κυριαρχούσε μέσα μου η διαπίστωση πως η ανθρώπινη ανεπάρκεια είναι πανταχού παρούσα και θα επιβεβαιώνεται εις το διηνεκές.
Πώς συναντιέται η Ιφιγένεια με την εποχή μας, μέσα από την παράστασή σου;
Ένα διαχρονικό κείμενο θα συναντιέται πάντα με κάθε εποχή. Η σκοπιμότητα, ο αυτοσκοπός του κέρδους, ο φόβος και η ανεπάρκεια των ηγετών κυριαρχούν. Η Ιφιγένεια εκπροσωπεί μια ιδέα, αλλά και την παγκόσμια κοινωνία, η οποία θυσιάζεται πάντα στον βωμό οικονομικών και πολιτικών σκοπιμοτήτων και συμφερόντων. Και πάντα θυσιάζεται για ένα πουκάμισο αδειανό.
Μιλάς για αλλαγή παραδείγματος, τι εννοείς;
Προσωπικά, μπορώ να αντιληφθώ την έννοια της θυσίας μόνο εάν μπορεί να συμβάλει στην πρόοδο. Παράδειγμα, οι επαναστάσεις που έγιναν για να αποκτηθούν κάποια καθόλου αυτονόητα δικαιώματα, όπως η ελευθερία, το δικαίωμα στην παιδεία, η ισότητα των δύο φίλων και μια σειρά δικαιωμάτων, όπως και οι αγώνες για την ανεξαρτησία των λαών που κερδήθηκαν με θυσίες και αίμα. Καμία θυσία για κανέναν πόλεμο σκοπιμοτήτων.
Η εποχή μας δίνει πολλές αφορμές να ξανασκεφτούμε όλα αυτά τα ζητήματα. Τα ξανασκεφτόμαστε;
Η έννοια της θυσίας είναι καθημερινή υπόθεση. Είναι οι θυσίες που καλούνται να κάνουν οι λαοί και οι κοινωνίες για να επιβιώσουν, για να κερδοσκοπήσουν διάφορα συμφέροντα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο πόλεμος στην Ουκρανία όπου, για να επιβεβαιωθεί το δυτικό μοντέλο ανάγνωσης του κόσμου, θα πρέπει να πεθάνουν, να πεινάσουν και να δυστυχήσουν λαοί. Την ίδια στιγμή, έχουμε ένα αυθόρμητο μαζικό ξέσπασμα στον Ιράν με θυσίες που κοστίζουν ζωές και αίμα προκειμένου να κατακτηθεί το αυτονόητο, που είναι η ισότητα των δύο φύλων και όλων των ανθρώπων.
Από την άλλη, όμως, έχουμε φαινόμενα επανάκαμψης της Ακροδεξιάς, όπως προσφάτως στην Ιταλία.
Το αποτέλεσμα των εκλογών στην Ιταλία αλλά και σε άλλες χώρες της Ευρώπης ήταν σχεδόν αναμενόμενο. Και είναι αποτέλεσμα λανθασμένων πολιτικών επιλογών των κέντρων λήψης αποφάσεων της Ε.Ε. Η υπερβολική πίστη σε νεοφιλελεύθερες πολιτικές έδωσε χώρο στη λαϊκιστική ακροδεξιά ρητορική, η οποία -έναν αιώνα μετά- φαίνεται να επανακάμπτει. Από τη στιγμή που στο επίκεντρο της συζήτησης βρίσκεται το κέρδος των μεγάλων μονοπωλίων και όχι ο άνθρωπος, από τη στιγμή που τα κράτη καλούνται να λειτουργήσουν ως απρόσωπες Ανώνυμες Εταιρείες, φοβάμαι ότι τα ακροδεξιά φαινόμενα θα επιδεινώνονται. Είναι τεράστια η ευθύνη του ευρωπαϊκού πολιτικού συστήματος που με τις συμπεριφορές και τις αντιλαϊκές πολιτικές επιλογές του οδηγεί στην απαξίωση του πολιτικού συστήματος, με αποτέλεσμα ένα μέρος της κοινωνίας να στρέφεται σε τιμωρητικές ακροδεξιές επιλογές. Το μόνο ανάχωμα στις ακροδεξιές επιλογές είναι ο επαναπροσδιορισμός των ευρωπαϊκών πολιτικών, που οφείλουν να αποκτήσουν εμφανές φιλολαϊκό πρόσημο.
Φαίνεται, ωστόσο, ότι ούτε το αξιακό σύστημα του πολιτισμού μπορεί να δημιουργήσει ένα ανάχωμα.
Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, ο πολιτισμός και η συμβολή που θα μπορούσε να έχει στη δημιουργία μιας άλλης κοινωνίας φαίνεται ότι υποβαθμίζεται συστηματικά στην ατζέντα των πολιτικών επιλογών. Είναι εμφανές ότι το πολιτικό προσωπικό στην συντριπτική του πλειονότητα αδυνατεί να κατανοήσει τη σημασία και τη δύναμη του πολιτισμού. Το ίδιο συμβαίνει σήμερα και στην Ευρώπη. Δεν έχασαν τα κείμενα και τα έργα τέχνης την αξία τους, απλά περνούν καθημερινά ολοένα και πιο απαρατήρητα από τα κέντρα λήψης αποφάσεων των κομμάτων και των πολιτικών οργανισμών. Όμως, η δημιουργία μιας ολοκληρωμένης πολιτιστικής πρότασης θα απαιτούσε διάλογο και χρόνο, που φοβάμαι πως έχει ήδη χαθεί, κι έτσι αφεθήκαμε στην επέλαση που κάνουν εδώ και δεκαετίες η τηλεόραση και το Διαδίκτυο, που αλώνουν -στην κυριολεξία- συνειδήσεις.
Τι ετοιμάζεις για τη συνέχεια;
Τον Φεβρουάριο, μια παράσταση πάνω στη ζωή και το έργο της Μαρί Κιουρί, μιας κορυφαίας προσωπικότητας, μιας επαναστάτριας, που αξίζει να μελετήσουμε. Για την άνοιξη συζητάμε και ελπίζουμε να επαναλάβουμε το έργο «Μίκης Θεοδωράκης - Ποιος τη ζωή μου». Μια θρυλική παράσταση. Ονειρευόμαστε να παρουσιαστεί η ζωή, το έργο και τα τραγούδια του Μίκη σε αρχαιολογικούς χώρους, αλλά και σε τόπους εξορίας. Αισθάνομαι ότι ένα μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας, σε πείσμα των καιρών, έχει ακόμη ανάγκη να θυμάται και αντιστέκεται πεισματικά στη λήθη που του προτείνουν.
