Αυτός ο σημαντικός Έλληνας κιθαριστής -με ρίζες στην Κρήτη- ανήκει σε μια πρωτοποριακή γενιά κιθαριστών, καθώς σταδιακά υιοθέτησε ένα μοναδικό στιλ που συνδυάζει την κλασική μουσική με το flamenco και την jazz.
«Κάποτε, το 1982, παρακολουθούσα έναν αγώνα ποδοσφαίρου. Στο διάλειμμα άκουσα την κιθάρα του Paco De Lucia. Μου άρεσε πολύ και αποφάσισα να ασχοληθώ με αυτήν τη μουσική. Πήγα στην Ισπανία και σπούδασα δίπλα σε σημαντικούς δασκάλους, έκανα γνωριμίες στον χώρο και έτσι άρχισα να έχω επαγγελματικές επαφές και σχέσεις» μας έλεγε ο Χρίστος, ερμηνεύοντας την αφοσίωσή του στο flamenco και στον μαγικό κόσμο που το περιβάλλει.
Το flamenco και το λαούτο
Το flamenco συγκινεί πολύ κόσμο που, κατά τ’ άλλα, έχει ποικίλα μουσικά κριτήρια. Μεταξύ των παραδοσιακών μουσικών, αυτοί που δείχνουν το πλέον ζωηρό ενδιαφέρον γι’ αυτό είναι ειδικά όσοι παίζουν το κρητικό λαούτο. Αυτό οφείλεται στο ότι ο ρόλος του είναι έντονα ρυθμικός -όπως και της κιθάρας φλαμένκο-, ενώ η μαντινάδα έχει αξιοσημείωτες ομοιότητες με την αντίστοιχη letra του flamenco.
Η ερμηνεία του flamenco περιέχει έντονα στοιχεία αυθορμητισμού. Παρότι ο Χρίστος Τζιφάκις μεγάλωσε με κλασική μουσική παιδεία, έμαθε από μικρός ν’ ακροβατεί ανάμεσα στους δύο μουσικούς κόσμους: αυτόν της λόγιας και αυτόν της λαϊκής και αυτοσχεδιαζόμενης μουσικής. Η γιαγιά του υπήρξε εξαιρετική πιανίστρια κι έτσι, από μικρός, είχε την ευκαιρία να έρθει σε άμεση επαφή με το κλασικό ρεπερτόριο.
Από την άλλη μεριά, οι θείοι του στην Κρήτη ήταν ερασιτέχνες μουσικοί και τον έπαιρναν από μικρό στα γλέντια. Στα ορεινά χωριά έχει βιώσει εμπειρίες πολύ δυνατές. Εκεί είδε πώς μπαίνουν οι μουσικοί μαζί με τον κόσμο στο γλέντι, ότι πρέπει να είναι πολύ ευρηματικοί για να κρατούν το ενδιαφέρον του κόσμου και πόσο σημαντικό είναι το ζωηρό, ρυθμικό παίξιμο. Έτσι, αυτό που κάνει είναι ένας συγκερασμός αυτών των διαφορετικών κόσμων.
Ένα μικρό βιογραφικό
Ο Χρίστος Τζιφάκις γεννήθηκε το 1969 στην Αθήνα και το 1998 έγινε δεκτός στην Ολλανδική Βασιλική Ακαδημία -στο Ωδείο του Μάαστριχτ- ως εξαίρετο ταλέντο. Ολοκλήρωσε τις σπουδές του ως σολίστας της κλασικής κιθάρας μετ’ επαίνων («Cum laude»), αποσπώντας το πρώτο αριστείο που είχε δώσει ποτέ η Ακαδημία. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του συμμετείχε στα πιο σημαντικά φεστιβάλ κιθάρας στην Ευρώπη, στη διάρκεια των οποίων είχε την ευκαιρία να γνωρίσει τους κορυφαίους κιθαριστές της εποχής μας.
Αρχικά, ο Χρίστος σπούδαζε αρχιτεκτονική, αλλά τη διέκοψε για ν’ ασχοληθεί αποκλειστικά με τη μουσική. «Και αυτό όχι για να βγάλω περισσότερα λεφτά, αλλά επειδή ήταν κάτι που μου άρεσε, με γέμιζε». Το 1991, με την υποτροφία της Ολλανδικής Βασιλικής Ακαδημίας, βρέθηκε στην Ακαδημία της Κόρδοβα. Εκεί ξεκίνησε να μελετάει την τεχνική και τις φόρμες του flamenco δίπλα στον Manolo Sanlucar. Το 1994 επέστρεψε στην Αθήνα, όπου συνέχισε τις σπουδές στα ανώτερα θεωρητικά και στη σύνθεση με τον Μιχαήλ Τραυλό και, παράλληλα, στις σύγχρονες φόρμες της τζαζ με τον αξέχαστο Μάρκο Αλεξίου.
Ο Χρίστος Τζιφάκις, ως σολίστ της κιθάρας, έχει συμπράξει με σημαντικές ορχήστρες και μαέστρους, όπως ο Κουβανός Leo Brouwer, έχει συνθέσει έργα για σόλο κιθάρα, 2 κονσέρτα για κιθάρα και ορχήστρα εγχόρδων και μουσική για θεατρικές και χορευτικές παραστάσεις. Μαζί με την πιανίστρια και χορεύτρια σύζυγό του Μελίνα Ιωαννίδου ίδρυσε τη flamenco-jazz ομάδα Flamenco Aire, που εμφανίστηκε σε jazz και world φεστιβάλ, όπου είχε την ευκαιρία να συνεργαστεί με κορυφαίους καλλιτέχνες, όπως ο Gerardo Nunez και η Carmen Cortez.
Με τον Joaquin Grilo στο Μέγαρο
Το 2006 γνωρίστηκε με τον περίφημο gitano χορευτή Joaquin Grilo, o οποίος χορογράφησε το έργο του «Flamenco Alchemy», που παρουσιάστηκε σε πρώτη εκτέλεση στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών τον Οκτώβριο του 2010.
«Το έργο “Flamenco Alchemy” για κιθάρα, ορχήστρα εγχόρδων και flamenco-jazz γκρουπ ήταν ημιτελές, μιας και από τα 6 μέρη από τα οποία αποτελείται είχα γράψει μόνο τα τρία. Ο Joaquin Grilo επέμεινε να το τελειώσω όπως εγώ νομίζω, χωρίς να παρέμβει ο ίδιος. Όταν όμως έφτασα στο τελικό στάδιο, πήγα να τον συναντήσω στην Ισπανία, στο Jerez De La Frontera, το οποίο οι Ισπανοί το ονομάζουν “κούνια του φλαμένκο”, μιας και οι άνθρωποι εκεί βαφτίζονται στο φλαμένκο από τα γεννοφάσκια τους.
Στο στούντιό του είδαμε μαζί τα τελειώματα. Τότε κατάλαβα με τον πλέον άμεσο τρόπο ότι ο ρυθμός βρίσκεται πρώτα μέσα στο σώμα και μετά στο μυαλό, μιας και ο χορευτής όταν κινείται αναπτύσσει μια δυναμική πάνω στην οποία επιδρούν οι φυσικοί νόμοι της αδράνειας και της βαρύτητας, αλλά και οι βιολογικοί νόμοι της αναπνοής και των χτύπων της καρδιάς. Επομένως, ο μουσικός οφείλει να σεβαστεί αυτήν τη φυσική νομοτέλεια...» θυμάται από την καταλυτική συνάντησή του με τον μεγάλο χορευτή ο Χρίστος Τζιφάκις.
«Αυτό που τον κάνει ξεχωριστό είναι το γεγονός ότι ανέλαβε το πολύ μεγάλο ρίσκο να βουτήξει στα βαθιά νερά του flamenco. Η μουσική του Χρίστου είναι μια πραγματική αλχημεία αισθημάτων» έλεγε τότε ο Joaquin Grilo. Κι αυτή ήταν η πρώτη φορά που ο γνωστός στο ελληνικό κοινό από τις προηγούμενες εμφανίσεις του στο Ηρώδειο -όπως και στον Λυκαβηττό με τον Paco De Lucia- χορογραφούσε έργο ενός μη Iσπανού συνθέτη με ρίζες από τη Μεγαλόνησο.
«Επιστροφή» στην Κρήτη
Τον Μάιο του 2018 ο Χρίστος Τζιφάκις παρουσίασε σε πρώτη εκτέλεση στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής του Κέντρου Πολιτισμού «Σταύρος Νιάρχος» έναν νέο κύκλο κομματιών που συνέθεσε και διασκεύασε με βασικό του εργαλείο την κιθάρα του και είχε τον τίτλο «Επιστροφή». Έχοντας περιπλανηθεί σε πολλούς μουσικούς τόπους, ο Χρίστος Τζιφάκις επέστρεψε στη μουσική της ιδιαίτερης πατρίδας του, της Κρήτης, κρατώντας μια επίγευση διάφορων ιδιωμάτων, όπως είναι η jazz και το flamenco, δημιουργώντας μια μουσική που πατάει με το ένα πόδι στην Ανατολή και με το άλλο στη Δύση.
Βασιζόμενος σε ένα αξιοθαύμαστο επιστημονικό και καλλιτεχνικό υπόβαθρο, ο Χρίστος Τζιφάκις ανήγαγε την κιθάρα flamenco σε πρωταγωνιστικό ρόλο και την ενέπλεξε σε έναν γόνιμο διάλογο με την κρητική λύρα του Λεφτέρη Ανδριώτη, το τσέλο του Γιώργου Ταμιολάκη, το ηλεκτρικό μπάσο του Παναγιώτη Μπουραζάνη και τα τύμπανα του Γιάννη Δημουλά.
Οι ηχογραφήσεις που έκανε ο μουσικολόγος Baud Bovy στην ορεινή Κρήτη ανάμεσα στo 1953 και στο 1954 με τους πρωτομάστορες της κρητικής λύρας, τα ηχοχρώματα της μικρασιατικής μουσικής παράδοσης που έφεραν στην Κρήτη οι πρόσφυγες, αλλά και θέματα που συναντώνται στο ευρύ ρεπερτόριο της jazz και θυμίζουν παλιούς μουσικούς τρόπους υπήρξαν οι πηγές της έμπνευσής του.
«Επειδή οι γονείς μου είναι Κρητικοί, φέρω μια παράδοση. Από την άλλη, ζω στην Αθήνα την εποχή του Ίντερνετ κι έχω ζήσει χρόνια στο εξωτερικό. Άφησα αυτά τα στοιχεία να έρθουν σ’ έναν διάλογο, να αλληλεπιδράσουν μεταξύ τους. Τελικό κριτήριο είναι το αυτί, η αισθητική».
Μια flamenco «Οδύσσεια στον χρόνο»
Ων και ο ίδιος μαραθωνοδρόμος, έχει ζήσει το «Runners Blues». Αυτό που νιώθει ένας δρομέας μετά τον τερματισμό μιας μεγάλης κούρσας. «Τι κάνω μετά;» αναρωτήθηκε όταν αισθάνθηκε με το «Flamenco Alchemy» πως είχε φτάσει στην κορύφωση κι ότι μετά υπήρχε ένα μεγάλο κενό. Ήταν μια επιτυχία που θα την ακολουθούσε ένας «μικρός θάνατος».
Το «Flamenco Alchemy» project βασίστηκε συνθετικά στις μικροφόρμες και στους ρυθμούς του flamenco, έχοντας τη μορφή μιας σουίτας κονσερτάντε. Τα αργά νοσταλγικά μέρη εναλλάσσονται με τα γρήγορα, δημιουργώντας μια ενότητα μέσω των αντιθέσεων, λειτουργώντας πολυεπίπεδα: ως μουσική για το χοροθέατρο, αλλά και ως ένα αυτόνομο μουσικό έργο.
Μετά την παρουσίαση του «Flamenco Alchemy» στο Μέγαρο Μουσικής της Αθήνας το έργο ξαναπαίχτηκε στο Βεάκειο, στο θέατρο Παπάγου και αλλού, με χορευτές αυτή τη φορά τον -ζευγάρι πια- Oscar De Los Reyes και την Ελένη Γιαννοπούλου. Ο Χρίστος Τζιφάκις, στον ρόλο του σολίστα μουσικού, έβαλε τον χορευτή, που, εκτός από τη χορογραφημένη σύνθεση, είχε και τον ελεύθερο χώρο ν’ αυτοσχεδιάσει.
Στον δίσκο που μόλις κυκλοφόρησε η «Flamenco alchemy» έγινε «Flamenco Οdyssey», με στόχο την «Ιθάκη» του δημιουργού της. Η οικονομική κρίση δεν του επέτρεψε να τoν ηχογραφήσει νωρίτερα, ολοκληρώνοντας την πορεία του έργου. Ο Χρίστος Τζιφάκις φλαμένκο κιθάρα, ο Ευάγγελος Σταθουλόπουλος φλάουτο, ο Παναγιώτης Μπουραζάνης ηλεκτρικό μπάσο, ο Γιάννης Παπαγιαννούλης στα κρουστά,ενώ στα τύμπανα -επωδός μιας μακριάς μουσικής διαδρομής- ήταν ο φίλος και δάσκαλος πολλών Νίκος Καπηλίδης, που έφυγε πρόσφατα. Την ενορχήστρωση έκανε ο πολυβραβευμένος συνθέτης Μιχαήλ Τραυλός, τον ηλεκτρονικό προγραμματισμό ο Χρήστος Ξενάκης και την τελική επεξεργασία του ήχου ο Βασίλης Τσοβάρας.
Ο Χρίστος Τζιφάκις οφείλει σε μεγάλο βαθμό την ολοκλήρωση του έργου και την «επιβράβευσή» του με την κυκλοφορία του -από τη σημαντική για την καλή μουσική και διεθνώς εγνωσμένης αξίας δισκογραφική εταιρεία Naxos- στην επιμονή και στο όραμα της συντρόφου του Μελίνας Ιωαννίδου, που στάθηκε δίπλα του σε όλη αυτή την επίπονη, αλλά γεμάτη ενδιαφέρον πορεία.
Στο προσωπικό όραμα του Τζιφάκι εντάσσεται το έργο «Στα Ζάλα του Γκρέκο», ένα μουσικό οδοιπορικό στα βήματα του El Greco μέχρι το Τολέδο. Το έργο βασίστηκε στο ψυχογράφημα του μεγάλου Κρητικού όπως καταγράφηκε στην «Αναφορά στον Γκρέκο» ή στο «Ταξιδεύοντας στην Ισπανία» του Ν. Καζαντζάκη.
Επιμέλεια: Μαρώ Καβαλιέρου
