Τα δύο τελευταία χρόνια βρισκόμαστε μπροστά σε ένα σχέδιο βίαιου, ριζοσπαστικού εκμοντερνισμού, που αποπειράται την αλλαγή παραδείγματος στο ελληνικό πολιτισμικό πεδίο με βαθύ δεξιό ιδεολογικό πρόσημο: εργαλειοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς, υποτίμηση της σύγχρονης δημιουργίας, χειραγώγηση ταυτοτήτων, άνευ όρων real estate, τουριστικοποίηση και εκποίηση εις βάρος του δημοσίου συμφέροντος και της κοινωνικής συνοχής.
Αντί να αξιοποιήσουμε το πολιτισμικό κεφάλαιο της χώρας, κληρονομιά και σύγχρονο σε συνδυασμό, στο πλαίσιο ενός νέου φιλόδοξου συμμετοχικού, συμπεριληπτικού και παραγωγικού σχεδίου, επιστρέφουμε από άλλα μονοπάτια στην παλιά δεξιά παράδοση, που είχε αποτύχει εδώ και δεκαετίες σε όλα όσα υποσχόταν και στόχευε για τον ελληνικό πολιτισμό.
Μια σφηκοφωλιά μικροπολιτικών υπολογισμών, συμφωνιών στα όρια της νομιμότητας, αυθαιρεσιών και εξυπηρετήσεων με πολιτικά ιδιοτελείς στόχους διαμορφώνει το εφιαλτικό τοπίο που πάει να εγκαθιδρυθεί, με απροσμέτρητες και ανεπανόρθωτες βλάβες. Οικοδομείται μια πυκνή γκρίζα ζώνη πλουτισμού και κοινωνικής αναδιάρθρωσης, που περνάει μέσα από την πειθάρχηση και την αναμόρφωση των υποκειμενικοτήτων, περιορίζοντας την πληροφόρηση και τη διακίνηση ιδεών, ενώ, παράλληλα, προσπαθεί να αποπροσανατολίσει από τα σύγχρονα διακυβεύματα.
Θα ήθελα να σταθώ εδώ αποκλειστικά, αφήνοντας κατά μέρος άλλα εξίσου σημαντικά, στα κρίσιμα και επείγοντα διακυβεύματα της ψηφιακής εποχής, που από την αυγή του 21ου αι., αλλά και ιδιαιτέρως έντονα στη διάρκεια της πανδημίας, έλαβαν τα χαρακτηριστικά δομικής μεταβολής του πολιτισμικού πεδίου και πρόκλησης για την πολιτική του διαχείριση.
Όλες οι διαδικασίες της παγκοσμιοποιημένης ψηφιακής εποχής, από την αποϋλοποίηση των πολιτιστικών προϊόντων και υπηρεσιών ως την αποεδαφοποίηση, οδήγησαν στον κεντρικό ρόλο των πλατφορμών πολιτιστικού περιεχομένου. Με τέτοια παγκόσμια εμβέλεια, ισχύ και επιρροή, οικονομική και πολιτική, που να αποκαλείται από πολλούς αυτή η φάση ως καπιταλισμός των πλατφορμών.
Κι αυτό γιατί οι πλατφόρμες δεν είναι απλώς ένα ακόμη βήμα του επιχειρείν, αλλά εγκαινιάζουν την εποχή ενός νέου παραγωγικού μοντέλου, που συγκεντρώνει και μονοπωλεί όχι μόνο τη διανομή, από την οποία αρχικά ξεκίνησαν, αλλά επίσης την παραγωγή και την κατανάλωση προϊόντων και υπηρεσιών. Μάλιστα αναπτύσσοντας με τους αλγόριθμους μέσα στα τελευταία 15 χρόνια τεράστια δύναμη επιβολής και χειραγώγησης πάνω στις καταναλωτικές συνήθειες του πλανήτη, καταλύοντας ιδιαιτερότητες, εθνικούς και τοπικούς φραγμούς σε Ανατολή και Δύση.
Από το 2010 οι γίγαντες που σχηματίζουν το ακρωνύμιο GAFAN (Google, Apple, Facebook, Amazon, Netflix) αποτελούν τους κυρίαρχους παίκτες που λυμαίνονται το Διαδίκτυο υπαγορεύοντας στην πολιτιστική παραγωγή τις επιταγές τους, αποφεύγοντας τη φορολογία, εφαρμόζοντας απαράδεκτους όρους εργασίας, προκαλώντας τεράστιες ασυμμετρίες στα ποσοστά της τοπικής παραγωγής, πραγματική απειλή για την οικολογία του πολιτισμού και την ποικιλομορφία του.
Τα σημερινά διακυβεύματα του πολιτισμικού πεδίου είναι, συνεπώς, οι κανόνες και οι πολιτικές της διακυβέρνησης που περνούν τόσο μέσα από τις εθνικές δημόσιες πολιτικές όσο και από τις διεθνείς σχέσεις και τη συμμετοχή στους ευρωπαϊκούς και διεθνείς οργανισμούς. Είναι οι νέες στρατηγικές που πρέπει να εκπονηθούν για την αξιοποίηση του πολιτισμικού κεφαλαίου της χώρας.
Είναι οι ρυθμίσεις και η εφαρμογή των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, οι ρυθμίσεις για τη χρήση των μεταδεδομένων, οι επενδύσεις σε δημόσιες πλατφόρμες με πρωταρχικό στόχο την αξιοποίηση και διάχυση των προϊόντων που περιέχουν δημιουργική και καλλιτεχνική αξία.
Με μια λέξη, ένα σχέδιο αλλαγής παραδείγματος αντάξιο των προκλήσεων της εποχής μας, που να οδηγεί σε ένα νέο μοντέλο δημόσιας πολιτισμικής πολιτικής για την ανάπτυξη του πεδίου με κοινωνική ευθύνη. Όλα αυτά που θα μπορούσε να εξασφαλίσει στον πολιτισμό της χώρας το ταμείο ανάκαμψης. Αλλά ο δεξιός εκμοντερνισμός που πάει να επιβληθεί κατευθύνεται στο αντίθετο ρεύμα, επικίνδυνα ιδιοτελής και πολιτισμικά καταστροφικός.
* Οι σκέψεις που διατυπώνονται εδώ χρωστούν την αφορμή τους στο βιβλίο που επιμελήθηκε ο εξαιρετικός ερευνητής και μελετητής της κουλτούρας στην παγκοσμιοποιημένη εποχή Αντώνης Βλάσσης (Βλ. A. Vlassi, M. Roiux, D. Tchehouali (dir.), La culture a l’ ere numerique - Plateformes, norms et politiques, Presses Universitaires de Liege).
* Η Μυρσίνη Ζορμπά είναι πρώην υπουργός Πολιτισμού
