Με την παραίνεση του ποιητή μας «Όπου και να σας βρίσκει το κακό, αδελφοί, μνημονεύετε Διονύσιο Σολωμό και μνημονεύετε Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη» θα ήθελα να αρχίσω σήμερα την συνεχιζόμενη περιπλάνησή μου στις δίδυμες γραφές που αποτελούν το πνεύμα και το σώμα, αδιαίρετα, του ελληνικού προφορικού και γραπτού λόγου διαχρονικά. Ο λόγος σήμερα για τον Παπαδιαμάντη.
Στο προηγούμενο σημείωμα επιχείρησα να δείξω με λίγα λόγια πόσο ατελέσφοροι, πλασματικοί και άδικοι είναι πολλές φορές χαρακτηρισμοί και ιδιότητες που συχνά - πυκνά αποδίδονται από τους μελετητές στον κορυφαίο μας ποιητή - πεζογράφο. Όπως του ηθογράφου, του ηθικολόγου, του γραφικού (!) ή του αποκλειστικά προσηλωμένου στο ορθόδοξο ασκητικό θρησκευτικό βίωμα συγγραφέα, με παραμερισμό κάθε στοιχείου κοινωνικού προβληματισμού.
Αρκεί, όμως, κάποιος να διαβάσει τη «Φόνισσα» για να καταπέσει, από την πρώτη κιόλας ανάγνωση, το πιο πάνω επαναλαμβανόμενο σαν ηχώ στερεότυπο. Ακόμη, η αστήρικτη κατηγορία ότι τα διηγήματά του στερούνται πλοκής και είναι γι' αυτό κατώτερα των ανώτερων ευρωπαϊκών! Μια αστεία ταυτολογία, διατυπωμένη, δυστυχώς, από επίσημα χείλη.
Δεν θα επαναλάβω αυτούσια όσα έγραφα στο προηγούμενο σημείωμα. Θέλω μόνο να τονίσω πόσο σημαντικό είναι για την κατανόηση του παπαδιαμαντικού έργου να εγκύψουμε στις αυθεντικές ρίζες αυτού που κάποιοι αποκαλούν «ορθόδοξο ασκητικό θρησκευτικό βίωμα».
Οι οποίες βυθίζονται βαθιά στον χρόνο, φτάνοντας μέχρι το κίνημα των Ησυχαστών του 14ου αιώνα, κάτω από την ηγετική φυσιογνωμία του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά. Το οποίο δεν είναι ένα συντηρητικό, αποκλειστικά θρησκευτικό κίνημα, ούτε ένα βίωμα ασκητικό, όπως έχει επικρατήσει να θεωρείται. Αντίθετα, υπήρξε στον καιρό του ένα ζωντανό, προχωρημένο κοινωνικό κίνημα, που είχε ως στόχο να δώσει πίσω στον χριστιανισμό της ορθόδοξης Ανατολής το χαμένο υλικό, κυριολεκτικά, σώμα του, μαζί με την εκλείψασα ιστορική του διάσταση.
Θέλω να πω, με λίγα λόγια, ότι η διδασκαλία του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά, την οποία ο Παπαδιαμάντης αποδέχεται και ακολουθεί ως την μόνη αυθεντική εκδοχή του ορθόδοξου βιώματος, αξιολογεί ως ισότιμα ποιοτικά μεγέθη το σώμα και την ψυχή του ανθρώπου. Είναι, σύμφωνα με τα ίδια του τα λόγια, το «συναμφότερον» - ασφαλώς όχι τυχαία ο Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς χρησιμοποιεί τον όρο του «Πατέρα της Ιστορίας» Θουκυδίδη- βάσει του οποίου πλάστηκε ο άνθρωπος «κατ' εικόνα και ομοίωση Θεού».
Αυτό μας φέρνει πίσω, στη διδασκαλία των Μεγάλων Πατέρων του 4ου μ.Χ αιώνα που είχαν μαθητεύσει στις σχολές Φιλοσοφίας των Αθηνών και γνώριζαν τον μονιστικό πυρήνα της ελληνικής φιλοσοφικής σκέψης πριν ακόμη νοθευθεί από τον θεολογικό δυϊσμό της ασκητικής Δύσης, η οποία διαχωρίζει απόλυτα το σώμα από την ψυχή καταφρονώντας και υποβιβάζοντας το δεύτερο.
Νά, λοιπόν, που μπορούμε να διακρίνουμε πια καθαρά την αυθεντική πηγή της αδιαπραγμάτευτα ένσαρκης γλώσσας του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη (σκάνδαλο για πολλούς), που «κατέρχεται» από τον ενσαρκωμένο Λόγο των Ευαγγελίων («Και ο Λόγος σαρξ εγένετο», Κατά Ιωάννην Α' 14), η οποία αποτέλεσε την πρωτογενή «ένυλη ύλη», με άκτιστα υλικά, της έλλογης - ενσώματης παπαδιαμαντικής παράστασης - πρότασης διά χειρός Δήμου Αβδελιώδη. Θα χρειαστεί, όμως, για να ολοκληρώσουμε, ένα ακόμη σημείωμα.
