Αφιέρωσα τρία σημειώματα στο ιστορικό - μυθοπλαστικό πεζογράφημα του Μ. Καραγάτση «Ο Κοτζάμπασης του Καστρόπυργου», που παρουσιάζεται δραματοποιημένο από το Εθνικό Θέατρο. Αναφέρθηκα στη διπλή φύση του αγώνα, εναντίον της ξένης τυραννίας και εναντίον της ολιγαρχίας των προκρίτων και κοτζαμπάσηδων. Μεγάλο θέμα, στο οποίο επικεντρώνεται το πεζογράφημα του Καραγάτση. Ποταμοί μελάνης έχουν χυθεί επάνω σε αυτό, με διαφορετικές, πολλές φορές διαμετρικά αντίθετες θέσεις. Τίθεται, όμως, ένα σοβαρό ζήτημα εδώ: αν μπορούμε να μετρήσουμε τη δική μας Επανάσταση με τον ορθολογικό κανόνα των δυτικών ιστοριογράφων. Η απάντησή μου είναι: όχι! Επειδή το ’21 δεν μπαίνει σε κατάστιχα λογιστικά και δεν μετράει κέρδη - ζημίες. Υπήρξε ένα ολοκαύτωμα, στο οποίο μετείχαν εθελούσια και έγιναν παρανάλωμα όλοι ανεξαιρέτως! Πέρα από τις διαφορές τους, ταξικές ή άλλες, που πυροδοτούσαν τους μικρούς - μεγάλους εμφυλίους. Με κοινή βούληση και με προαίρεση προσωπική μαζί, ένα «συναμφότερον» που προάγει σε ολική θυσία. Με αλόγιστη σπατάλη αίματος, πλούτου, αγαθών και με σκληρότατο ανταγωνισμό ποιος θα δώσει περισσότερα όσων πήρε! Αυτό είναι εντέλει το δικό μας ’21: μια υπαρξιακή συνέχεια της απάντησης του Παλαιολόγου στον Μωάμεθ, ένα «ουκ ημών εστί» και ένα «μη φειδόμενοι της ζωής ημών».
Το μυθιστόρημα του Καραγάτση, σε θεατρική μεταγραφή του Θανάση Τριαρίδη, είναι ένα καλοχτισμένο «επεισοδιώδες δράμα», με καλοσχεδιασμένους χαρακτήρες και σύγχρονη αναλυτική ψυχολογία, που φωτίζει κάποιες συσκοτισμένες πλευρές του ’21. Πηγαίνει λίγο πιο πέρα από τη συνηθισμένη μας ιστοριογραφία, αλλά πέφτει στο ίδιο «αμάρτημα» με εκείνη, προσπαθώντας να ερμηνεύσει «λογικά» πράγματα και πρόσωπα που δεν εξηγούνται με την καθημερινή λογική. Δύο και δύο ίσον τέσσερα με την κοινή αριθμητική, αλλά με τα συστημικά μαθηματικά του θεάτρου το άθροισμα μπορεί να είναι από πέντε μέχρι δώδεκα. Ομαδικό πορτραίτο με ήρωες, δυτικής τεχνοτροπίας. Σε έργα του κύκλου του ’21 ταιριάζουν περισσότερο οι λαϊκοί πίνακες του Παναγιώτη Ζωγράφου, που άρεζαν και στον Μακρυγιάννη. Ανάλογα η ρεαλιστική - αναπαραστατική σκηνοθεσία του Δημήτρη Τάρλοου (κίνηση Κορίνα Κόκκαλη) μέσα στο πλούσιο, υπερφορτωμένο σκηνικό (Θάλεια Μέλισσα), με τα θεατρίζοντα κοστούμια (Αλεξ. Γαρνάβος - Τζίνα Ηλιοπούλου), τους «βαθείς» φωτισμούς (Αλέκος Αναστασίου) και τη ζωντανή ποικίλη μουσική (Άγγελος Τριανταφύλλου), τρόμπαρε τους ρόλους, με σύγχρονη ψυχολογία, κάτι όχι αναγκαίο.
Σε «ηρωικούς» ρόλους κλίματος του ’21, ακόμα και αν ο συγγραφέας υποτιμά το ηρωικό στοιχείο, ταιριάζει πιο πολύ να φωτίζονται από τις τρύπες, όπως οι φιγούρες του «Θεάτρου Σκιών», που έχουν άλλωστε δώσει ώς σήμερα ένα πειστικό προφίλ ηρώων του ’21. Ανάλογα «φυσικά» έχουν διδαχθεί και αποδίδουν οι 14 ηθοποιοί του θιάσου τους πολλαπλούς ρόλους. Πολλές καλές και «φυσικές» (λογικοκρατούμενες) ερμηνείες, αλλά σε ρόλους που δεν χρειάζονται τέτοια «ερμηνεία». (Αναφέρω μόνο ενδεικτικά τον Κώστα Βασαρδάνη, τη Λεωνή Ξηροβάσιλα, τη Βίκυ Κατσίκη, τον Χρήστο Μαλάκη, τον Μάξιμο Μαμούρη.) Το εκλογικευμένο, κατά κόσμον «φυσικό» δεν σημαίνει πολλά, προκειμένου για ήρωες μιας αλαφροΐσκιωτης γενιάς, που έχει περάσει πια στον χώρο του μύθου. Οι ρόλοι απαιτούσαν κάτι άλλο, πιο χωμάτινο, πιο αγερικό, πιο φυσικά «δικό τους και δικό μας». Αλλά δεν τούς δόθηκε.
