Υπάρχουν τρεις τύποι συνεπειών από την άσκηση μιας κυβερνητικής πολιτικής. Ο πρώτος αφορά το παραγωγικό πλαίσιο, τις αλλαγές στην οικονομία. Ο δεύτερος αφορά το θεσμικό πλαίσιο, τις αλλαγές στη λειτουργία του κράτους και του πολιτεύματος. Ο τρίτος αφορά το ιδεολογικό πλαίσιο, τον μετασχηματισμό του τρόπου με τον οποίο οι πολίτες αντιλαμβάνονται τα πράγματα και δρουν.
Ο πρώτος τύπος είναι αυτός του οποίου οι συνέπειες είναι οι πιο άμεσα και έντονα ορατές. Άλλες είναι εύκολα ανατάξιμες και άλλες, οι πιο δομικές, πολύ πιο δύσκολα. Ο δεύτερος τύπος έχει λιγότερο ορατές και πιο μακροπρόθεσμες συνέπειες. Και πάλι, με τις κατάλληλες παρεμβάσεις, πολλά μπορούν να βελτιωθούν άμεσα. Όμως, με τον τρίτο τύπο τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Μιλάμε για τις νοοτροπίες. Και ξέρουμε, επιστημονικά και εμπειρικά, πως οι νοοτροπίες παράγονται μέσα από δομές και λόγο. Η κακή λειτουργία της οικονομίας και των θεσμών προκαλεί την απαξίωση της πολιτικής. Φέρνει το «όλοι ίδιοι είναι», την αδιαφορία και, στο τέλος, τον αμοραλισμό. Σε αυτό το πεδίο, οι συνέπειες μιας κυβερνητικής πολιτικής ανατρέπονται πιο δύσκολα.
Υπάρχει, όμως, στη συγκυρία μας ένα σημαντικό ζήτημα. Αυτές οι βαθιά ανθρωπολογικές συνέπειες, οι τόσο κρίσιμες για την εξέλιξη μιας κοινωνίας, στην περίπτωση της κυβέρνησης Ν.Δ. δεν είναι απλώς συμπτώματα. Αντιθέτως. Είναι επιδιώξεις. Η Ν.Δ. και ο Μητσοτάκης γνωρίζουν πως η πολιτική τους επιβίωση περνάει μέσα από την πολιτική αποβλάκωση και την ηθική αποκτήνωση των ανθρώπων, όσο σκληρό κι αν ακούγεται. Το ξέρουν και δεν έχουν κανένα πρόβλημα να το επιδιώξουν. Να μετατρέψουν όλη τη χώρα σε πνευματικό και ηθικό λασπότοπο. Αν υπήρχε ένας δείκτης που θα εξέφραζε την υποβάθμιση της κριτικής ικανότητας και την ένταση του ατομισμού και του συντηρητισμού μιας κοινωνίας, στην Ελλάδα της τελευταίας τετραετίας ο δείκτης αυτός θα χτυπούσε κόκκινο. Η ασφυκτικά ελεγχόμενη ροή της ενημέρωσης (με την απόλυτη στεγανοποίηση των πολιτών από την κριτική προς την κυβέρνηση και τις προτάσεις της αντιπολίτευσης, τη διαρκή χρήση παραπλανητικών τίτλων στα άρθρα του διαδικτύου, τις τρομοκρατικές εκστρατείες για γεγονότα όπως αυτά του Έβρου) και ο επίσημος κυβερνητικός λόγος δεν στερούν απλώς από τους πολίτες τις απαραίτητες πληροφορίες για να κρίνουν. Αλλάζουν τα αξιακά κριτήριά τους, τις θέσεις αρχής τους. Βάζουν τη συντήρηση στη θέση της προόδου, τον φόβο στη θέση της ελπίδας, το στενό συμφέρον στη θέση της κοινωνικής ηθικής. Και, το πιο σημαντικό, τελικά αναδομούν την ίδια την κριτική αντίληψή τους, την κάνουν πολύ πιο ευθύγραμμη, πολύ πιο απλοϊκή, πολύ λιγότερο ορθολογική. Και έτσι φέρνουν και τον ηθικό σχετικισμό. «Όλοι κάνουν υποκλοπές, σιγά το ζήτημα. Δεν παρακολουθούσαν εμένα, δεν με νοιάζει. Κι ας με παρακολουθούσαν, δεν έχω να κρύψω τίποτα». Αυτή η φράση, που όλοι και όλες έχουμε ακούσει, είναι η πιο βαριά αποτύπωση του τι έχει κάνει η κυβέρνηση Μητσοτάκη στην ελληνική κοινωνία. Και το έχει κάνει επίτηδες. Γιατί το τσάκισμα του δημοκρατικού φρονήματος, της κριτικής ικανότητας και του ορθού λόγου κάνει τους ανθρώπους να έχουν χαμηλές προσδοκίες και να ζεύονται εύκολα στο άρμα του πελατειασμού.
Μετά από όλα αυτά, ας αναρωτηθούμε: Έχουμε την πολυτέλεια ως κοινωνικός οργανισμός να ζήσουμε άλλη μία τετραετία Μητσοτάκη; Έχουμε το περιθώριο, απέναντι στις ίδιες τις αξίες του Διαφωτισμού, να το ρισκάρουμε;
* Ο Σταύρος Παναγιωτίδης είναι δρ. Ιστορίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο
