Ο εφιάλτης του 2008, που ξεκίνησε με την κατάρρευση αρχικά της Bear Stearns και στη συνέχεια της Lehman Brothers, επιστρέφει στην παγκόσμια οικονομία ή πρόκειται για περιορισμένη τραπεζική κρίση, την οποία ήδη οι Κεντρικές Τράπεζες έθεσαν υπό έλεγχο;
Το ερώτημα αυτό αναδύεται ως κεντρικό:
Πρώτον, μετά το «κραχ» δύο αμερικανικών τραπεζών (Silicon Valley και Signature) και τον κίνδυνο να χρεοκοπήσουν ακόμα κάποιες μικρές αμερικανικές τράπεζες.
Δεύτερον, μετά την επέκταση της πυρκαγιάς στην Ευρώπη με το «κρασάρισμα» της ελβετικής Credit Suisse.
Οι απόψεις διίστανται και οι Έλληνες έχουν κάθε λόγο να παρακολουθούν με προσοχή τα τεκταινόμενα, καθώς η τραπεζική κρίση που ξεκίνησε στις ΗΠΑ οδήγησε και στη χρεοκοπία της Ελλάδας το 2009-2010.
Διιστάμενες απόψεις-πρακτικές
Το αν η κρίση μπορεί να έχει συνέχεια είναι ένα ερώτημα στο οποίο όχι μόνον δίνονται ίδιες ή διαφορετικές θεωρητικές απαντήσεις, αλλά εφαρμόζονται και διαφοροποιημένες τακτικές αντιμετώπισης. Ειδικότερα:
1. Η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ (Fed) πάγωσε τη διαδικασία αύξησης των επιτοκίων, ενώ αντιθέτως η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ECB) συνέχισε τις αυξήσεις (+0,50% το βασικό της επιτόκιο την εβδομάδα που πέρασε).
2. Η Fed διέσωσε τις εν λόγω αμερικανικές τράπεζες παρέχοντας εγγυήσεις για τις καταθέσεις σε αυτές και ξεκίνησε διαδικασία προσφορών για την πώληση της Silicon Valley Bank (SVB) μέχρι απόψε (βράδυ Κυριακής). Η Ελβετική Κεντρική Τράπεζα δεν εγγυήθηκε τίποτα. Άνοιξε πίστωση (γραμμή ρευστότητας) 50 δισ. ελβετικών φράγκων, αλλά αυτά είναι δανεικά και κάποτε θα πρέπει να επιστραφούν. Δηλαδή, είναι προσωρινή λύση. Για να λυθεί το θέμα, θα πρέπει κάποιος να βάλει λεφτά (η Εθνική Τράπεζα της Σαουδικής Αραβίας που είναι βασικός μέτοχος της Credit Suisse (CS) το αρνείται· ειρήσθω εν παρόδω ότι με αυτήν ο Κ. Μητσοτάκης διαπραγματεύεται την πώληση του 20% της ελληνικής Εθνικής Τράπεζας). Και επειδή αυτό δεν φαίνεται εφικτό, θεωρείται πιθανό, σύμφωνα με τον διεθνή οικονομικό Τύπο, η CS να περάσει υπό τον έλεγχο του άλλου ελβετικού μεγαθηρίου της UBS.
Από την άλλη, όμως, κορυφαίοι αναλυτές και τραπεζίτες διατυπώνουν μάλλον αρνητικές προβλέψεις για το μέλλον, θεωρώντας ότι, παρά τις πυροσβεστικές παρεμβάσεις των Κεντρικών Τραπεζών, θα υπάρξει ντόμινο στην τραπεζική κρίση. Ο Νουριέλ Ρουμπινί, που είχε προβλέψει με ακρίβεια την κρίση του 2008-2009, υποστήριξε ότι η κατάσταση προσιδιάζει στη χρεοκοπία της Lehman Brothers.
H γερμανική Frankfurter Allgemeine Zeitung σημείωνε μεσοβδόμαδα: «Οι πολιτικοί και οι χρηματοπιστωτικές ρυθμιστικές Αρχές επαναλάμβαναν ξανά και ξανά πως δεν υπάρχει κίνδυνος μετάδοσης και πως οι μεγάλες τράπεζες είναι πλέον πολύ πιο ανθεκτικές. Όμως η καταιγίδα δεν έχει τελειώσει ακόμη… Εάν η τράπεζα (σ.σ.: Credit Suisse) καταρρεύσει, θα μπορούσε να προκαλέσει μια χρηματοπιστωτική κρίση όπως αυτή που ακολούθησε την κατάρρευση της Lehman Brothers το 2008». Παρόμοια απαισιόδοξη άποψη διατύπωνε και η μεγαλύτερη γερμανική οικονομική εφημερίδα Handelsblatt, ιδιοκτήτης της οποίας είναι το γερμανικό χρηματιστήριο. Μάλλον απαισιόδοξες εκτιμήσεις διατυπώνει και η επενδυτική τράπεζα JPMorgan για το μέλλον της CS.
Στον αντίποδα, οι θεσμικές Αρχές (ΕΚΤ και εθνικές Κεντρικές Τράπεζες), πρωτοστατούσης της Κριστίν Λαγκάρντ, διαβεβαιώνουν ότι η κατάσταση είναι υπό έλεγχο και πως οι τράπεζες της Ευρωζώνης δε έχουν πρόβλημα. Είναι, όμως, έτσι;
Κρίση, επιτόκια, προοπτικές
Η απάντηση στο μέγα ερώτημα που πλανάται πάνω όχι μόνον από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ, αλλά απ’ όλον τον πλανήτη για το εύρος και τις συνέπειες της τραπεζικής κρίσης ίσως να βρίσκεται στις δηλώσεις του Ισπανού αντιπροέδρου της ΕΚΤ. Ο Λουίς ντε Γκίντις υποστήριξε την παραμονή της συνεδρίασης της ΕΚΤ και της αύξησης του βασικού της επιτοκίου κατά 0,5%, ότι ορισμένες τράπεζες της Ευρώπης μπορεί να αποδειχθούν ευάλωτες στις αυξήσεις των επιτοκίων. Ο Ισπανός τραπεζίτης μάλλον έχει δίκιο. Γι’ αυτόν τον λόγο και οι Αμερικανοί πάγωσαν τις αυξήσεις των επιτοκίων, σε αντίθεση με τους Ευρωπαίους. Και η δήλωση Ντε Γκίντις προφανώς δείχνει ότι υπήρξαν διαφορετικές απόψεις στη συνεδρίαση του Δ.Σ. της ΕΚΤ.
Τα επιτόκια φαίνεται να είναι ο βασικός μηχανισμός μετάδοσης της κρίσης. Και για την ακρίβεια, η συμπίεση της ρευστότητας που προκαλούν οι αυξήσεις των επιτοκίων παράλληλα με την απομείωση της αξίας των χαρτοφυλακίων ομολόγων των τραπεζών. Η έλλειψη ρευστότητας είναι το «εύφορο έδαφος» που φέρνει στην επιφάνεια όλες τις παθογένειες των επιχειρήσεων και πολύ περισσότερο των τραπεζών. Το πρόβλημα δημιουργείται όσο μια ζημιογόνα επιχείρηση, τράπεζα ή υπερχρεωμένο κράτος δεν μπορούν να δανειστούν άλλο. Εξάλλου το ίδιο δεν συνέβη και με την Ελλάδα το 2010; Η αλλαγή ρότας των Κεντρικών Τραπεζών που αυξάνουν τα επιτόκια έχει ως στόχο να μειωθεί η υπερβάλλουσα ρευστότητα στην αγορά ώστε να μειωθεί ο πληθωρισμός. Σε αυτές τις συνθήκες οι προβληματικές επιχειρήσεις και πρώτες από όλες οι τράπεζες που έχουν ζημιογόνα πορεία «κρασάρουν».
H Silicon (SVB), η οποία είναι η 16η σε μέγεθος ενεργητικού τράπεζα των ΗΠΑ, δεν άντεξε στην ιδιαίτερα επιθετική νομισματική πολιτική (η πιο γρήγορη και απνευστί μείωση επιτοκίων των τελευταίων 40 ετών). Έχοντας χρηματοδοτήσει μέσω ομολογιακών εκδόσεων αλλά και άλλου δανεισμού την εποχή των πολύ χαμηλών επιτοκίων κυρίως τον κλάδο των νεοφυών επιχειρήσεων (startups) στις ΗΠΑ αλλά και αλλού (μόνο στην Ινδία είχε 700 άτομα προσωπικό), υπέστη τεράστια ζημιά όταν η μεγάλη αύξηση των επιτοκίων έκανε τα ομόλογα που είχε στην κατοχή της να αξίζουν πολύ λιγότερο από την ονομαστική τους αξία και αυτό προκάλεσε μεγάλο πρόβλημα όταν η τράπεζα βρέθηκε στην ανάγκη να αντλήσει άμεσα ρευστότητα, ξεπουλώντας «μισοτιμής» τμήματα του δανειακού και του ομολογιακού χαρτοφυλακίου της, καθώς η Fed είχε ακριβύνει πολύ το χρήμα. Αντιμετωπίζουν και οι ευρωπαϊκές (περιλαμβανομένων των ελληνικών) τράπεζες παρόμοιο πρόβλημα;
Η απάντηση για τις τράπεζες της Ευρωζώνης θα δοθεί μέχρι το τέλος Ιουνίου, καθώς πρέπει να επιστρέψουν ρευστότητα 550 δισ. που είχαν δανειστεί με αρνητικό επιτόκιο στο πλαίσιο του προγράμματος TLTRO, του ειδικού προγράμματος ενίσχυσης της ρευστότητας στις χώρες-μέλη για να αντιμετωπιστούν αρχικά η πανδημία και στη συνέχεια η ενεργειακή κρίση. Οι τράπεζες θα πρέπει να επιστρέψουν τα 550 δισ. ευρώ και να πάρουν πίσω τα ομόλογα που είχαν δώσει ως ενέχυρο στην ΕΚΤ στη διάρκεια της κρίσης. Πόσο, όμως, θα αποτιμώνται πλέον τα ομόλογα αυτά; Δεδομένου ότι είχαν εκδοθεί τότε και είχαν αγοραστεί από τις τράπεζες με επιτόκια 0%-2%, ενώ τώρα τα επιτόκια της αγοράς κινούνται στο επίπεδο του 4%-5%, αυτομάτως στη λεγόμενη mark to market (δηλαδή, στην τρέχουσα αγοραία) αποτίμησή τους οι τράπεζες θα γράψουν κεφαλαιακές ζημιές. Πόσες από αυτές είναι αρκετά ισχυρές να τις αντέξουν και να τις ξεπεράσουν; Κοντός ψαλμός…
Credit Suisse: Η πορεία καταστροφής
Η κρίση στην Credit Suisse δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Εδώ και πολλά χρόνια, από το 2018, αλλεπάλληλα σκάνδαλα, αποτυχημένες επενδύσεις και διαφθορά «θάμπωσαν» όχι μόνο τη φήμη της πάλαι ποτέ κραταιάς τράπεζας, αλλά και συρρίκνωσαν μέσα σε μια πενταετία τη χρηματιστηριακή αξία (market cap) της από τα 50 δισ. δολάρια το 2018 στα 8 δισ. τον Μάρτιο του 2023.
Οι πρώτοι «κανονιοβολισμοί» ακούστηκαν στις αρχές του 2022, όταν ο διεθνής ελεγκτικός οίκος PcW, που έλεγχε ως «ορκωτός ελεγκτής» τον ισολογισμό της CS, αρνήθηκε να τον εγκρίνει ουσιαστικά. Αυτός ο ισολογισμός ήταν κερδοφόρος… Στις 9 Φεβρουαρίου 2023 ο ισολογισμός του 2022 εμφάνιζε ζημιές 7,6 δισ. δολαρίων, αλλά και πάλι η PcW δεν τον θεώρησε. Λίγες εβδομάδες αργότερα «έσκαγε» η Silicon Valley Bank στις ΗΠΑ, διαμορφώνοντας το κατάλληλο περιβάλλον για να έλθουν στην επιφάνεια και να αποτιμηθούν από την αγορά και τους μετόχους της σωρευτικά όλα τα στοιχεία παθογένειας και της ελβετικής CS.
Το χρονικό
Οι πλέον βασικές εξελίξεις που καθόρισαν τη μοίρα της CS ξεκίνησαν το 2018:
9 Φεβρουαρίου 2018
Το υψηλόβαθμο στέλεχος της τράπεζας Patrice Lescaudron καταδικάστηκε για σχέδιο απάτης 152 εκατ. δολαρίων.
14 Φεβρουαρίου 2020
Ο διευθύνων σύμβουλος της τράπεζας παραιτείται, κατηγορούμενος για σκάνδαλο εταιρικής κατασκοπείας.
23 Απριλίου 2020
Το σκάνδαλο της απάτης Luckin Coffee πενταπλασιάζει τα κεφάλαια (προβλέψεις) που ήταν αναγκαία για την κάλυψη ζημιογόνων δανείων προς ασιατικές επιχειρήσεις.
5 Μαρτίου 2021
Ζημιές 10 δισ. δολαρίων εξαιτίας της κατάρρευσης του Greensill Capital Fund.
29 Μαρτίου 2021
Το «κραχ» του Family Fund Arhegos, το οποίο χρηματοδοτούσε η τράπεζα, αναγκάζει την CS να εγγράψει νέες ζημιές 5,5 δισ. δολαρίων.
19 Οκτωβρίου 2021
Επιβάλλεται πρόστιμο 475 εκατ. δολαρίων για διαφθορά.
27 Ιουνίου 2022
Κρίνεται ένοχη για ξέπλυμα χρημάτων βουλγαρικού καρτέλ ναρκωτικών.
27 Ιουλίου 2022
Νέος διευθύνων σύμβουλος ορίζεται ο Ulrich Köerner.
27 Οκτωβρίου 2022
Ανακοινώνεται τριετές σχέδιο αναδιάρθρωσης.
9 Φεβρουαρίου 2023
Αποκαλύπτεται ότι η τράπεζα θα έχει ετήσιες ζημιές 7,6 δισεκατομμυρίων.
1-15 Μαρτίου 2023
Οι επιπτώσεις από την κατάρρευση της τράπεζας Silicon Valley εξαπλώνονται σε όλον τον κόσμο. Οι μετοχές της Credit Suisse καταρρέουν 60% και πλέον σε δύο ημέρες, ενώ καταρρέουν και οι τραπεζικές μετοχές σε όλη την Ευρώπη. Η Εθνική Τράπεζα της Σαουδικής Αραβίας, εκ των βασικών μετόχων της CS, αρνείται να συμπράξει σε αύξηση μετοχικού κεφαλαίου προκειμένου να καλυφθούν οι τεράστιες ζημιές της. Τελικά, επεμβαίνει η Κεντρική Τράπεζα της Ελβετίας και ανοίγει πιστωτική γραμμή ρευστότητας 54 δισ. δολαρίων (50 δισ. ελβετικά φράγκα). Παράλληλα, ανακοινώνεται η δημόσια προσφορά τραπεζικών ομολόγων 3 δισ. δολαρίων από την ίδια την τράπεζα. Οι αγορές ανακάμπτουν, αλλά η αβεβαιότητα συνεχίζεται…
