Ένα καινοτόμο ερευνητικό έργο του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών προσφέρει νέα εργαλεία για την οικοσυστημική διαχείριση της αλιείας. Για το έργο CLIMAFISH και τα ερευνητικά του αποτελέσματα μιλά στο Πρίσμα η Μεταδιδάκτορας και Επιστημονική Υπεύθυνη του έργου Δρ. Ευδοξία Σχισμένου.
Πώς προέκυψε η ιδέα για το έργο CLIMAFISH; Ποιες ανάγκες έρχεται να καλύψει;
Το έργο CLIMAFISH αποτελεί συνέχεια προηγούμενης συνεργασίας μιας μεγάλης ομάδας επιστημόνων (βιολόγων, μαθηματικών, φυσικών, ωκεανογράφων) του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. από την οποία είχε προκύψει ένα μαθηματικό μοντέλο που περιέγραφε τον κύκλο ζωής του γαύρου. Στο CLIMAFISH θελήσαμε να εξελίξουμε το προηγούμενο μοντέλο, συμπεριλαμβάνοντας και τη σαρδέλα, προκειμένου να μελετήσουμε παράγοντες που επηρεάζουν τη διακύμανση των πληθυσμών των δύο ειδών.
Ο γαύρος και η σαρδέλα ανήκουν στα μικρά πελαγικά ψάρια που τρέφονται με πλαγκτό και συνήθως συνυπάρχουν στα ίδια οικοσυστήματα. Έχουν ιδιαίτερη σημασία, γιατί, εκτός από το οικονομικό τους ενδιαφέρον (στην Ελλάδα αποτελούν περίπου το 1/3 των αλιευμάτων), διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στα θαλάσσια τροφικά πλέγματα, καθώς αποτελούν το κύριο μέσο για τη μεταφορά ενέργειας από το πλαγκτό στα μεγαλύτερα είδη ψαριών καθώς και στα θαλάσσια θηλαστικά και πτηνά. Επομένως, η αλιεία των ειδών αυτών μπορεί να έχει επιπτώσεις στο συνολικό οικοσύστημα. Ο γαύρος και η σαρδέλα αποτελούν ιδανικά είδη για τη μελέτη των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στα θαλάσσια οικοσυστήματα, καθώς, λόγω της μικρής διάρκεια ζωής τους και της εξάρτησής τους από το πλαγκτό, οι πληθυσμοί τους ανταποκρίνονται ταχύτατα στις αλλαγές των ωκεανών.
Ποιοι ήταν οι βασικοί ερευνητικοί στόχοι του έργου;
Ο βασικός ερευνητικός στόχος του έργου ήταν η ανάπτυξη ενός μαθηματικού (βιοενεργητικού όπως λέγεται) μοντέλου που περιγράφει ολόκληρο τον κύκλο ζωής των δύο ψαριών, από το αβγό μέχρι το ενήλικο άτομο. Για την ανάπτυξη του μοντέλου και τον έλεγχο της αξιοπιστίας του, ήταν απαραίτητη η συλλογή βιολογικών δειγμάτων για τη λεπτομερή μελέτη των χαρακτηριστικών των ψαριών και την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο η ενέργεια που λαμβάνεται από την τροφή κατανέμεται στη σωματική αύξηση και την αναπαραγωγή. Το μοντέλο στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκε σε σειρά προσομοιώσεων προκειμένου να εξετάσουμε τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει η κλιματική αλλαγή και η αλιεία στους πληθυσμούς των δύο ειδών.
Ποια είναι κατά τη γνώμη σας τα σημαντικότερα αποτελέσματα του έργου;
Πρώτα απ’ όλα, κατανοήσαμε τις διαφορετικές στρατηγικές που έχουν τα δύο είδη ως προς τον τρόπο που χρησιμοποιούν την ενέργεια και αναπαράγονται. Η σαρδέλα αποθηκεύει λίπος την περίοδο της άνοιξης και του καλοκαιριού και στη συνέχεια χρησιμοποιεί το μεγαλύτερο μέρος της ενέργειας από το αποθηκευμένο λίπος για να αναπαραχθεί τον χειμώνα, όταν η διαθεσιμότητα τροφής είναι πολύ περιορισμένη. Αντίθετα, ο γαύρος αναπαράγεται την περίοδο της άνοιξης/καλοκαιριού όταν η ποσότητα της διαθέσιμης τροφής είναι υψηλή, αλλά και οι θερμοκρασίες αυξημένες. Οι διαφορετικές στρατηγικές αναπαραγωγής των δύο ειδών αναμένεται να τα επηρεάσουν με διαφορετικό τρόπο στην περίπτωση αύξησης της θερμοκρασίας των θαλασσών λόγω κλιματικής αλλαγής, ή στην περίπτωση λήψης μέτρων για την διαχείριση της αλιείας τους. Πράγματι, οι προσομοιώσεις του μαθηματικού μοντέλου που αναπτύχθηκε στο CLIMAFISH έδειξαν ότι στο σενάριο αύξησης της θερμοκρασίας που προβλέπεται από τα επικρατή κλιματικά σενάρια, θα ευνοηθεί η σαρδέλα, λόγω δυσμενέστερων συνθηκών που θα αντιμετωπίσει ο γαύρος το καλοκαίρι, κατά την κρίσιμη περίοδο της αναπαραγωγής του (αύξηση θερμοκρασίας και μείωση διαθέσιμης τροφής). Αντίθετα, την περίοδο αναπαραγωγής της σαρδέλας, οι συνθήκες δε θα είναι τόσο δυσμενείς καθώς προβλέπεται μικρότερη αύξηση θερμοκρασίας το χειμώνα σε σχέση με το καλοκαίρι και ο πληθυσμός της, λόγω και της μείωσης του πληθυσμού γαύρου, προβλέπεται ότι θα αυξηθεί. Τέλος, η προσομοίωση εναλλακτικών διαχειριστικών σεναρίων, όπως για παράδειγμα σε σχέση με την κλειστή περίοδο αλιείας με γρι-γρι (διαχειριστικό μέτρο που υφίσταται σήμερα), έδειξαν για παράδειγμα ότι η καταλληλότερη περίοδος για την εποχιακή απαγόρευση της αλιείας είναι διαφορετική για κάθε είδος, άνοιξη για το γαύρο και φθινόπωρο για τη σαρδέλα.
Ποια θεωρείτε ότι είναι η χρησιμότητα του εργαλείου που αναπτύξατε στην έρευνα;
Το καινοτόμο, δυναμικό εργαλείο προσομοίωσης που αναπτύχθηκε στο CLIMAFISH θα προσαρμοστεί και θα χρησιμοποιηθεί για τη μελέτη των διακυμάνσεων του γαύρου, της σαρδέλας και επιπρόσθετων πελαγικών ειδών σε διαφορετικά οικοσυστήματα της Μεσογείου και του Ατλαντικού, με στόχο τη συγκριτική μελέτη των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στους εκμεταλλευόμενους πληθυσμούς και τη βελτίωση της αλιευτικής διαχείρισης.
***
Το Έργο “ Επιδράσεις της κλιματικής αλλαγής και της αλιείας στα μικρά πελαγικά ψάρια: δυναμικά βιοφυσικά μοντέλα στην υπηρεσία της οικοσυστημικής διαχείρισης της αλιείας (CLIMAFISH), χρηματοδοτήθηκε από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Καινοτομίας (Γ.Γ.Ε.Κ.) και από το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ.) στο πλαίσιο της Δράσης “1η Προκήρυξη ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ. για την ενίσχυση Μεταδιδακτορικών Ερευνητών/τριών”.
Η διάρκεια του Έργου ήταν 32 μήνες 13/07/2018 - 12/03/2021, με Φορέα Υποδοχής του έργου το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε.) και με Επιστημονική Υπεύθυνη Μεταδιδάκτορα την Δρ. Ευδοξία Σχισμένου.
