Λίγο πριν από τον Μεγάλο Πόλεμο ο Django, με το λεπτό μουστακάκι, πάντα ντυμένος στα μαύρα, φορώντας τις αγαπημένες του κόκκινες κάλτσες -γιατί το αίμα νερό δεν γίνεται-, είχε παίξει παντού και είχε ηχογραφήσει δεκάδες δίσκους. Έζησε σαν ένας πλανήτης κι έφυγε στα 43 σαν ένας κομήτης, αφήνοντας πίσω του πάνω από εκατό τραγούδια. Στις 16 Μαΐου του 1953 κατέρρευσε έξω από το σπίτι του, 60 χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα. Ήταν Σάββατο και ο γιατρός άργησε να φτάσει.
Στα «σαλόνια» της τζαζ
Το 1934, με το βιολί του καλού φίλου του και προστάτη του Stéphane Grappelli, ο Django δημιουργεί το κουιντέτο του Hot Club de France. Το πιο επιδραστικό και πολυηχογραφημένο σχήμα της εποχής για τη Γηραιά Ήπειρο. Ηχογραφεί με πολύ σημαντικούς τζαζ μουσικούς, που επισκέπτονταν τη Γαλλία, όπως ο σαξοφωνίστας Coleman Hawkins και ο κλαρινετίστας Benny Carter. Χρόνια μετά ταξιδεύει και εντυπωσιάζει στις ΗΠΑ, παίζοντας με την απαράμιλλη κιθαριστική τεχνική του στα «σαλόνια» της αμερικανικής τζαζ. Παλιά ινδάλματα, όπως ο Duke Ellington και ο Louis Armstrong, τον προσκαλούν, παίζουν και ηχογραφούν μαζί του. Το 1946 περιόδευσε στις Ηνωμένες Πολιτείες με την ορχήστρα του Ellington και αποθεωνόταν σε κάθε τους εμφάνιση... Μεγαλεία!
Το βιολί του Stéphane Grappelli
Κοντά στα τέλη της δεκαετίας του 1920, στην εποχή του μεγάλου οικονομικού Κραχ, που έκανε τους απελπισμένους χρηματιστές να πηδάνε από τους εξώστες της Wall Street και τους πιο φτωχούς και καταφρονεμένους να ζητιανεύουν για μια μπουκιά ψωμί, ο Stéphane Grappelli έβγαζε το δικό του παντεσπάνι παίζοντας το βιολί του στα παρισινά σοκάκια. Εκεί, σε ένα μπουλβάρ της Πόλης του Φωτός, γνωρίστηκε τυχαία με έναν Βέλγο και γαλλόφωνο φτωχό τσιγγάνο, τον Django Reinhardt. Λίγο καιρό μετά ξεσήκωναν μαζί την Ευρώπη με την τζαζ του κουιντέτου του Hot Club de France, αποδεικνύοντας σε όλο τον κόσμο ότι η νέα μουσική -η οποία γεννήθηκε στην άλλη άκρη του Ατλαντικού από τους μαύρους σκλάβους, που με τη βία βρέθηκαν στην Αμερική- δεν μπορούσε να ήταν αποκλειστικά αμερικανική.
Η φωτιά στο τροχόσπιτο
Στη διάρκεια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου ο Grappelli κατέφυγε με το βιολί του στο ελεύθερο Λονδίνο, ενώ στα τέλη της δεκαετίας του 1940 επέστρεψε στη Γαλλία. Αιώνιος σύντροφός του στη μουσική, αυτή που αργότερα οι Γάλλοι ονόμασαν jazz manouche, o γεννημένος στο Βέλγιο Jean Baptiste Reinhard, ο οποίος στα χρόνια της νιότης του περιπλανήθηκε σαν ένας αγνός τσιγγάνος μ’ ένα τροχόσπιτο στις χώρες της Κεντρικής και της Νότιας Ευρώπης. Σ’ ένα τροχόσπιτο έγινε και το ατύχημα που του κόστισε δύο πολύ κρίσιμα για την τέχνη του δάχτυλα του αριστερού χεριού του, όταν η επί τροχών ερωτική φωλιά του με τη δεύτερη σύζυγό του καταστράφηκε από πυρκαγιά. Όμως αυτός δεν το έβαλε κάτω. Αποτέλεσμα μιας πεισματικής εξάσκησης, η τεχνική που ανέπτυξε απέκτησε χιλιάδες θαυμαστές. Ανάμεσά τους κι ο κορυφαίος ηλεκτρικός κιθαρίστας όλων των εποχών Jimi Hendrix, που ονόμασε το τελευταίο του συγκρότημα The Band of Gypsies, τιμώντας τον πρωτοπόρο και ίνδαλμά του Django Reinhardt.
Άσπονδοι φίλοι
«Ο Django με θύμωνε. Πολλές φορές δεν ερχόταν, δεν ξέραμε πού να τον βρούμε. Άλλες ξεχνούσε να φέρει μαζί του την κιθάρα. Έπινε όλη μέρα. Πολλές φορές του έδωσα χρήματα, άλλες φορές τον μίσησα. Τα ξεχνούσα, όμως, όλα όταν έπιανε την κιθάρα. Όταν έπαιζε, τον λάτρευα. Όλοι τον λάτρευαν όταν έπαιζε, έως και οι ναζί». Μόνο ένας άνθρωπος θα μπορούσε να μιλήσει με τέτοιον τρόπο για τον θρυλικό κιθαρίστα. Όμως ο φίλος και συνοδοιπόρος του Stéphane Grappelli είχε βάλει το «χεράκι» του για να εξελιχθεί από ένας μελλοθάνατος τσιγγάνος σε μια ατραξιόν που απολάμβαναν ακόμα κι αυτοί που, κανονικά, έπρεπε να τον ξεπαστρέψουν σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης ή να τον εξορίσουν με σκοπό να τον φιμώσουν.
Και gypsy και swing
Το swing, μετά τα blues, δημιουργήθηκε απ’ τους Αφροαμερικανούς σκλάβους που έφτασαν με τη βία στη «Νέα Γη», στη γη των «μεγάλων ευκαιριών και των αγεφύρωτων αντιθέσεων». Με αυτά ως μέσο αντιδρούσαν στον πόνο, στην καταπίεση, στον ρατσισμό που βίωναν. Το gypsy swing δημιουργήθηκε απ’ τους τσιγγάνους της Ευρώπης, που ήταν -και παραμένουν- διαχρονικά θύματα ρατσισμού και κοινωνικών διακρίσεων.
Η τσιγγάνικη τζαζ παράδοση είναι μια μουσική γεμάτη φλόγα και πάθος, χαρά και λύπη, που συνδυάζει την τσιγγάνικη φλέβα με τον αυτοσχεδιασμό και την ελευθερία της jazz. Ο ρυθμός του swing είναι αισιόδοξος και εθιστικός και οι μελωδίες του όχι τόσο δύσκολες και εγκεφαλικές. Απαιτούνται εξαιρετική δεξιοτεχνία, βαθιά γνώση και ψυχή για να πηγάσουν αβίαστα αυτοί οι αυτοσχεδιασμοί, οι μελωδίες και οι ρυθμοί. Τo ξέσπασμα του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου το 1939 βρήκε το Hot Club de France με τον Django Reinhardt να περιοδεύει στην Αγγλία.
Ο Τζάνγκο και η γερμανική κατοχή
Εξακόσιες χιλιάδες Ρομά εκτελέστηκαν στους θαλάμους αερίων κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Django Reinhardt προσπάθησε να αποδράσει από την κατεχόμενη Γαλλία, αλλά απέτυχε
Από το 1933 στη Γερμανία απαγορευόταν να μένουν στις πόλεις οι Γερμανοί Ρομά, ενώ οι άντρες ήταν υποχρεωμένοι να φορούν το καφέ διακριτικό τρίγωνο στα ρούχα, παρόμοιο με το ροζ που είχαν επιβάλει στους ομοφυλόφιλους και το κίτρινο αστέρι του Δαβίδ στους Εβραίους. Καθ’ όλη τη διάρκεια του πολέμου εξολοθρεύονταν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Στη Γαλλία χρησιμοποιούνταν ως σκλάβοι σε φάρμες και αγροκτήματα ή στις βιομηχανίες.
Για να επιζήσει, ο Django έπαιζε ακόμα σε συναυλίες με Γερμανούς αξιωματικούς ανάμεσα στο κοινό που τον εκτιμούσαν. Κάποιοι απ’ τους κατακτητές του Παρισιού έκαναν τα «στραβά μάτια» για το συγκρότημα που ξεσήκωνε τα πεινασμένα πλήθη, προσφέροντας άρτον και θεάματα σε έναν νικημένο, ταλαιπωρημένο λαό. Ο Django δεν συμπάθησε ποτέ τους Γερμανούς κατακτητές. Το «Nuages», ένα από τα πασίγνωστα τραγούδια του, έγινε ο ύμνος της ελπίδας για την ελευθερία στο Παρίσι. Οι συνθέσεις του γίνονταν ανάρπαστες κι ας ήταν ανάμεσα στα «απαγορευμένα» της γερμανικής κατοχής. Από το 1933 η τζαζ ήταν απαγορευμένη στη Γερμανία και οι φίλοι της βρίσκονταν υπό διωγμό, καθώς ο Χίτλερ θεωρούσε ότι ήταν μέρος μιας διεθνούς συνωμοσίας με σκοπό να υπονομεύσει το (αναμφισβήτητο) μεγαλείο της Γερμανίας.
«Εκφυλισμένη τέχνη»
Στη διάρκεια του πολέμου, και με δεδομένο ότι οι τσιγγάνοι είχαν στιγματιστεί και διωχτεί, αυτή η τζαζ ήταν απαγορευμένη από τους ναζί ως «εκφυλισμένη τέχνη». O Django πέρασε δύσκολα χρόνια στην κατεχόμενη Γαλλία και απέφυγε τη σύλληψη χάρη σε έναν Γερμανό αξιωματικό, λάτρη της τζαζ. Λόγω του συνεχώς αυξανόμενου κινδύνου προσπάθησε να περάσει στην Ελβετία, αλλά συνελήφθη πρώτη φορά. Χρειάστηκε να παρέμβει ένας Γερμανός αξιωματικός που ήταν θαυμαστής του ώστε να απελευθερωθεί, ενώ τη δεύτερη φορά τον επέστρεψαν οι ελβετικές Αρχές. Λόγω του ταλέντου του, που αγαπήθηκε ακόμη και από τους ναζί, κατάφερε να αποφύγει τη σύλληψη ή την τραγική κατάληξη που είχαν εκατοντάδες χιλιάδες ομοεθνείς του.
Στο περιθώριο της τζαζ
Μουσικοί, τσιγγάνοι και μη, όπως οι Birelli Lagrene, Martin Taylor, Christo Yotsov, Florin Niculescu, George Cole, Joscho Stephan και πολλοί άλλοι, παίζουν Τζάνγκο Ράινχαρτ σε όλο τον κόσμο. Η σχολή που δημιούργησε αναστάτωσε τον κόσμο της τζαζ και τον μεταμόρφωσε οριστικά. Από τις συνθέσεις του, που ξεπερνούν τις εκατό, ξεχωρίζουν οι «Minor swing», «Daphne», «Belleville», «Djangology», «Swing 42» και «Nuages». Μια ηχογράφηση που έμεινε ιστορική ήταν η διασκευή μέρους του κοντσέρτου για δύο βιολιά του Μπαχ με τίτλο «Interpretation swing et Improvisation sur le premier mouvement du concerto en re mineur pour deux violons par Jean Sebastian Bach». Για πολλά χρόνια μετά τον χαμό του δεν κατάφερε να πάρει τη θέση που του άξιζε στην παγκόσμια μουσική ιστορία. Αυτό οφείλεται στο ότι η κιθάρα δεν θεωρούνταν ένα «παραδοσιακό» όργανο της τζαζ, όπως το πιάνο, το σαξόφωνο και η τρομπέτα. Δεν καταγόταν από τους Κρεολούς της Νέας Ορλεάνης ούτε από τους Αφροαμερικανούς, που δοξάστηκαν παίζοντας τη μαύρη μουσική του αυτοσχεδιασμού. Άλλοι πάλι το αποδίδουν στη Ρομά καταγωγή του. Όμως καθώς η τζαζ είναι συνυφασμένη με την ελευθερία, μια ελεύθερη ψυχή όπως του Django Reinhardt την εκφράζει απόλυτα.
Ασυμβίβαστος μέχρι το τέλος
Συνέχισε να εμφανίζεται σε τζαζ κλαμπ στο Παρίσι και ξεκίνησε να παίζει ηλεκτρική κιθάρα, παρά τους αρχικούς δισταγμούς του. Όμως τα πολλά μπράβο τον κούρασαν. Άρχισε να αποφεύγει τις δημόσιες εμφανίσεις και τα τελευταία δύο χρόνια της ζωής του, ακολουθώντας το αντάρτικο πνεύμα της φυλής του, το έριξε στο... ψάρεμα! Το αλκοόλ χαρακτήρισε την πιο αντιπαραγωγική περίοδο της ζωής του. Μπορούσε να πάει σε μια συναυλία χωρίς την κιθάρα του ή να μην πάει και καθόλου για να «περπατήσει στην παραλία» ή να «μυρίσει τη δροσιά». Το 1951 ο Django Reinhardt αποσύρθηκε στο χωριό Samois-sur-Seine κοντά στο Φοντενμπλό, όπου έζησε μέχρι τον θάνατό του από εγκεφαλική αιμορραγία σε ηλικία 43 ετών, το 1953.
