Gil Scott-Heron / Η επανάσταση δεν θα μεταδοθεί τηλεοπτικά

ΤΕΧΝΕΣ

7’

28.05.24 23:00

Ιλάν ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ

Ο Gil Scott-Heron (1 Απριλίου 1949 - 27 Μαΐου 2011) ήταν μια παγκόσμια φωνή διαμαρτυρίας και διεκδίκησης των δικαιωμάτων των καταπιεσμένων

Ο Gil Scott-Heron, δημιουργός του τραγουδιού «The revolution will not be televised», εξέφρασε μια ολόκληρη εποχή σε μια Αμερική που «έβραζε» κοινωνικά.

Ο βάρδος της μαυρότητας

Συνθέτης, συγγραφέας, ποιητής, προπάτορας της ραπ μουσικής, ο Gil Scott-Heron υπήρξε ένας από τους πλέον εμβληματικούς και ιδιαίτερα επιδραστικούς δημιουργούς της μαύρης μουσικής του 20ού αιώνα.

Με την επιθετική του ποίηση ενέπνευσε πολλούς από τους μεταγενέστερους ράπερ. Ακόμα και η ημέρα της γέννησής του έμοιαζε συμβολική: πρωταπριλιά του ’49 στο Σικάγο. Και ήταν 27 Μαΐου του 2011 όταν διακομίστηκε σε κωματώδη κατάσταση, σχεδόν νεκρός, στο Mount Sinai Hospital της Νέας Υόρκης, λίγο μετά το τέλος μιας εξαντλητικής ευρωπαϊκής περιοδείας. Ο προφορικός του λόγος, γεμάτος χιούμορ και αιχμηρή κριτική για την πολιτική, τον ρατσισμό και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, σε μάλλον ήπιους ρυθμικούς βηματισμούς, τον έκαναν μια παγκόσμια φωνή διαμαρτυρίας και διεκδίκησης των δικαιωμάτων των στερημένων και των καταπιεσμένων, πέρα από τόπο, χρόνο, θρησκεία, χρώμα ή φυλή.

Ο γύπας του Μπρονξ

Η μητέρα του ήταν τραγουδίστρια της όπερας και ο τζαμαϊκανός πατέρας του Gil Heron ποδοσφαιριστής - ο πρώτος μαύρος ποδοσφαιριστής που αγωνίστηκε στη σκωτσέζικη Σέλτικ. Οι γονείς του χώρισαν και ο μικρός Gil μετακόμισε στο σπίτι της γιαγιάς του στο Τενεσί, πολύ κοντά στη χιλιοτραγουδισμένη πόλη του Νάσβιλ. Στα δώδεκα η αγαπημένη του γιαγιά πέθανε και ο ψηλόλιγνος έφηβος έπρεπε να γυρίσει στο σπίτι της μητέρας του, στο Μπρονξ της Νέας Υόρκης. Πήγε στο δημόσιο σχολείο όπου ο καθηγητής του έμεινε έκπληκτος απ’ τα γραπτά του και τον πρότεινε να σπουδάσει -με πλήρη υποτροφία- στο σημερινό πανάκριβο, αλλά κάποτε σχολείο των φτωχών του Μπρονξ, στο φημισμένο Fieldston School. Εκεί γεύτηκε πρώτη φορά τον ρατσισμό, ων ένας από τους πρώτους μαύρους μαθητές του σχολείου του. Πριν ακόμα κλείσει τα είκοσι ο Gil Scott-Heron έγραψε και κυκλοφόρησε τη νουβέλα μυστηρίου «The vulture» («Ο γύπας»).

Στο εξεγερμένο Χάρλεμ

Βρέθηκε για σπουδές στο Πανεπιστήμιο Lincoln της Πενσιλβάνια, από όπου είχε αποφοιτήσει ο εμπνευσμένος ποιητής της αφροαμερικανικής φυλής, ο κοινωνικός ακτιβιστής, συγγραφέας, δημοσιογράφος και είδωλό του Langston Hughes, που γεννήθηκε στο Τζόπλιν του Μισούρι, το 1902, και πέθανε στη Νέα Υόρκη το 1967.

O Hughes υπήρξε μια κεντρική φιγούρα στην άνθηση της πνευματικής, λογοτεχνικής και καλλιτεχνικής ζωής της μαύρης φυλής των σκλάβων από τη δεκαετία του 1920 σε πολλές αμερικανικές πόλεις, ιδιαίτερα στο μαύρο, εξεγερμένο, θυμωμένο για την κοινωνική ανισοπολιτεία Χάρλεμ. «Εμείς οι νέγροι καλλιτέχνες που δημιουργούμε τώρα σκοπεύουμε να εκφράσουμε τον μελαχρινό μας εαυτό χωρίς φόβο ή ντροπή. Αν οι λευκοί είναι ευχαριστημένοι, είμαστε χαρούμενοι. Αν δεν είναι, δεν πειράζει. Ξέρουμε ότι είμαστε όμορφοι και άσχημοι επίσης» έγραφε ο L. Hughes, ο πλέον κακοποιημένος από την κριτική ποιητής της Βόρειας Αμερικής.

Η επανάσταση δεν θα μεταδοθεί τηλεοπτικά

Εκείνα τα χρόνια άρχισε να επηρεάζεται από το Black Arts Movement, το κίνημα των μαύρων καλλιτεχνών της Αμερικής, όπου και γνώρισε τον Brian Jackson, με τον οποίο συνεργάστηκε μουσικά τα επόμενα χρόνια. Το συγκρότημα The Last Poets τράβηξε από νωρίς την προσοχή του. Ο ιδρυτής του Abiodun Oyewole είχε αποκαλύψει ότι ο Gil τον είχε ρωτήσει: «Μπορώ να ξεκινήσω μια μπάντα όπως εσείς;».

Τα 14 τραγούδια του άλμπουμ «Small talk at 125th and Lenox», που κυκλοφόρησε το 1970, εξέφραζαν τους κοινωνικούς προβληματισμούς του 21χρονου νεαρού, που χρησιμοποιούσε την τέχνη του spoken word, μιας ποιητικής προσέγγισης του λόγου που απαγγέλλεται με τη βοήθεια ενός μουσικού «χαλιού». Το δεύτερο κομμάτι του δίσκου ήταν το «The revolution will not be televised», που έμελλε να αποτελέσει το πιο εμβληματικό τραγούδι του Gil-Scott Heron, βαθύ αποτύπωμα μιας οργισμένης, εξεγερμένης εποχής αγώνα για τα δικαιώματα των μαύρων πολιτών της χώρας των μεγάλων αντιθέσεων.

Τι είν’ η πατρίδα μας;

Η φράση «Η επανάσταση δεν θα μεταδοθεί τηλεοπτικά» τυπώθηκε σε μπλουζάκια και έγινε το σύνθημα στις διαδηλώσεις για τα δικαιώματα, σε μια Αμερική που «έβραζε» κοινωνικά. Οι άνθρωποι προσπάθησαν να αποδώσουν στον στίχο αυτόν ένα πολεμικό μήνυμα, αλλά πώς μπορεί να γίνει αυτό όταν στο τραγούδι ακούγεται το σκωπτικό «αδερφέ μου, η επανάσταση δεν θα σε κάνει να δείχνεις δύο κιλά πιο λεπτός»;

Είχε περάσει μόνο ένας χρόνος απ’ το προηγούμενο άλμπουμ του, όταν το 1971, ο Scott Heron κυκλοφόρησε το δεύτερο με τίτλο «Pieces of a man». Σε αυτό είχε ήδη προλάβει να αλλάξει το τραγουδιστικό ύφος και την τεχνοτροπία του. Επενδύοντας περισσότερο στο μουσικό θέμα και προσθέτοντας αρκετά όργανα, δεν ξεφεύγει από τη θεματολογία του. Το «Pieces of a Man», το «Lady Day and John Coltrane» και το «Home is where the hatred is» ξεχωρίζουν από το σύνολο των νέων συνθέσεών του.

Η άνοδος και η πτώση

Παρόμοια αισθητική και υπέροχα μουσικά κομμάτια, όπως το αριστουργηματικό «Did you hear what they said?», είχε -έναν χρόνο μετά- το «Free will». Το 1985 τραγουδά στο θρυλικό άλμπουμ διαμαρτυρίας κατά του Απαρτχάιντ «Sun City» μαζί με τον Bob Dylan, τον Lou Reed, τον Miles Davis και άλλους. Ακολουθεί μια σειρά από δίσκους και ο G.-S. Heron βυθίζεται όλο και περισσότερο στον σκοτεινό κόσμο των ναρκωτικών. Πιο λίγες έως ελάχιστες οι συναυλίες του και περισσότερες οι νύχτες του πίσω από τα κάγκελα.

Απ’ τις αρχές του 1980 κυριεύεται από τους δαίμονές του, εθίζεται στα ναρκωτικά και μπαινοβγαίνει στις φυλακές. Κυκλοφορεί μόλις ένα νέο άλμπουμ («Spirits», 1994) σε διάστημα 30 ετών. Και ήταν τη χρονιά εκείνη που συνάντησα το παγερό και σκοτεινό βλέμμα του, παίζοντας για ένα κοινό που τον λάτρεψε, μετά από αποκλεισμό είκοσι χρόνων από τη μεγάλη Μητρόπολη. Ανθρώπους που μεγάλωσαν μαζί του, με τις ιδέες του και τη μουσική του, από τα πολύ νεανικά τους χρόνια.

Μάιος του 1994 στη Νέα Υόρκη

Γεμάτοι μνήμες από άλλες εποχές -με τις μαύρες γροθιές σφιγμένες στον αέρα-, οι γραβατωμένοι αμφισβητίες της γενιάς του Πολέμου του Βιετνάμ, οι κάποτε Μαύροι Πάνθηρες που έβγαλαν και κάποια λεφτά, κατέβηκαν στο κλαμπ Sound of Brasil της Lafayette str. στο Νότιο Μανχάταν. Στρουμπουλές νοικοκυρές, οι καμαρωτές συμβίες στο πλευρό τους, φορούσαν τα εντυπωσιακά σατινέ γυαλιστερά «καλά» τους. Αυτό ήταν το κοινό το βράδυ που σήμανε την ως τότε απαγορευμένη επιστροφή του Scott Heron στην πόλη της Νέας Υόρκης. Κι όταν το αλκοόλ «μίλησε», σηκώθηκαν κάποιες παράταιρες σφιγμένες γροθιές στη μνήμη των νιάτων τους. Ολύμπιος θεός, το ίνδαλμά τους ήταν εκεί μπροστά στο μικρόφωνο και στα πλήκτρα του, ψύχραιμος και μάλλον απαθής, με αυτή τη βραχνή φωνή που πάντα τα έλεγε ωμά και σταράτα. Τα είκοσι δύσκολα χρόνια που -εθισμένος στα ναρκωτικά- μπαινόβγαινε στα κελιά είχαν αφήσει το στίγμα τους στην έκφραση και στον ψυχισμό του μαύρου βάρδου.

«I’m new here»: Η διαθήκη

Στο μεταξύ, ένα νέο μουσικό κίνημα έχει δημιουργηθεί και έχει αναπτυχθεί στα φτωχικά προάστια: Ο κώδικας του hip hop είναι ένας άμεσος και εύκολος τρόπος έκφρασης για τους μαύρους νέους που μεγαλώνουν στα λιγδερά στενά των μητροπόλεων και ο λόγος των ράπερ μια προέκταση του spoken word που κάποτε καθιέρωσαν ο G.-S. Heron και οι Last Poets. Είναι οι «νονοί» μιας νέας μουσικής και στιχουργικής έκφρασης, που έμελλε να συγκινήσει πολλές γενιές παιδιών σε όλο τον κόσμο. Ο ίδιος ποτέ δεν συμπάθησε πραγματικά τους ράπερ, όμως στο άλμπουμ «Spirits» τους αφιέρωνε το «Message to the messengers»: ένα μήνυμα στους αγγελιοφόρους του μέλλοντος.

Το 2010 ο Gil αποφασίζει να ξορκίσει τα σκοτάδια του και να τα μετατρέψει σε νέα καλλιτεχνική δημιουργία με το «I’m new here». Ως συνοδηγούς έχει τους δαίμονές του. «Είναι ένας από τους καλύτερους δίσκους της δεκαετίας» γράφει ο Guardian, «μια βραδινή βόλτα στη Νέα Υόρκη με οδηγό τον ίδιο». Μοιάζει να ξέρει πως ο δίσκος θα είναι η διαθήκη του. Στο βιντεοκλίπ σαφώς γερασμένος, με ένα σακάκι στον ώμο, σωματικά και ψυχικά καταβεβλημένος. Πίσω του περνούν στιγμές από τη ζωή του.

Το απόγευμα της 27ης Μαΐου του 2011 ένα ασθενοφόρο φτάνει στο νοσοκομείο της Νέας Υόρκης. Οι γιατροί απλώς επιβεβαιώνουν τον θάνατό του. Ήταν μόλις 62 ετών.