Ηρωες σε όλο το έργο του Ντένις Τζόνσον είναι αυτοί που νικήθηκαν ολοσχερώς από την επέλαση του «αμερικανικού ονείρου». Άνθρωποι του περιθωρίου, από αυτούς που δεν τους ρίχνεις δεύτερη ματιά, που η Ιστορία πάντοτε τους προσπερνά δίχως να ασχοληθεί μαζί τους, αφήνοντάς τους μόνους με τις μικρές προσωπικές ιστορίες των ίδιων και των ομοίων τους.
Η συλλογή διηγημάτων «Η γενναιοδωρία της γοργόνας», που κυκλοφόρησε το 2018, έναν χρόνο, δηλαδή, μετά τον θάνατο του Τζόνσον, έχει ως άξονά της κάποιες πτυχές που καθορίζουν όλο το έργο του: φθορά, αρρώστια, μοναξιά, εμμονές, εθισμός, θάνατος. Το ίδιο και το γνωστότερο έργο του, το μυθιστόρημα «Δέντρο από καπνό», το οποίο έλαβε το 2007 το National Book Award. Η ατμόσφαιρα και η εντύπωση μιας απροσδιόριστης βαθύτητας, μιας μεταφυσικής σχεδόν αίσθησης πως τα πράγματα δεν είναι μόνο όσα γίνονται ορατά διά γυμνού οφθαλμού, αποτελούν τα στοιχεία που κάνουν το έργο του Τζόνσον σημαντικό και ιδιαίτερο.
Το ίδιο συμβαίνει και στη νουβέλα «Όνειρα τραίνων», η οποία κυκλοφορεί από τις εκδόσεις αντίποδες σε μετάφραση του Παναγιώτη Κεχαγιά. Μια νουβέλα για τη μοναξιά της ανθρώπινης ύπαρξης, για το βύθισμα σε έναν εαυτό ο οποίος είναι ό,τι απομένει όταν η καταστροφική μανία της φύσης, αλλά και, κυρίως, το έργο των ανθρώπων -με μια αλαζονική ψευδαίσθηση παντοδυναμίας - σαρώνουν τα πάντα στο πέρασμά τους.
Βρισκόμαστε στα επιβλητικά δάση του Αμερικανικού Νότου, στις αρχές του 20ού αιώνα. Ο τριανταπεντάχρονος Ρόμπερτ Γκρέινιερ δουλεύει άλλοτε ως εργάτης στην κατασκευή του ραγδαία αναπτυσσόμενου σιδηροδρομικού δικτύου της χώρας και άλλοτε ως ξυλοκόπος. Δουλεύει ακούραστα, υπακούοντας σε διαταγές, πηγαίνει όπου τον χρειάζονται για να εξοικονομήσει χρήματα, όπου τον χρειάζονται για την επέκταση της αυτοκρατορίας, ο ίδιος ένας περιπλανώμενος χειρώνακτας. Αυτή η επεκτατική πορεία είναι έμπλεη βίας. Στην πρώτη κιόλας σελίδα της νουβέλας στο στόχαστρο της βίας βρίσκεται ένας Κινέζος ο οποίος κατηγορήθηκε ως κλέφτης. Ο Γκρέινιερ, αντανακλαστικά, γίνεται ένας από τους διώκτες του. Όμως η βία εναντίον του ανήμπορου τον στοιχειώνει. «Την ώρα που γύριζε σπίτι, όταν έπεφτε η νύχτα, ο Γκρέινιερ έβλεπε παντού τον Κινέζο». Αλλά και η ίδια η φύση αρνείται να δαμαστεί. «Το δέντρο σου φερόταν σαν φίλος μόνο αν το άφηνες στην ησυχία του. Τη στιγμή που το πριόνι χάραζε το ξύλο, ξεκινούσε ο πόλεμος».
Ο Γκρέινιερ είναι απλοϊκός, δίχως φιλοσοφικές αναζητήσεις, πατάει και με τα δύο πόδια του στη γη, όπως επιτάσσει άλλωστε ο τρόπος ζωής του, όμως αυτό που του δίνει δύναμη και σπέρνει ζεστασιά στην ψυχή του είναι η γυναίκα του Γκλάντυς και η νεογέννητη κόρη τους Κέιτ. Όταν αυτές οι δύο χάνονται οριστικά από μία πυρκαγιά που εξαφανίζει το σπιτικό τους, ο Γκρέινιερ βυθίζεται σε ένα πένθος απόλυτο το οποίο καθορίζει όλη τη μετέπειτα μακρόχρονη ζωή του. Ζει απομονωμένος, προσπαθώντας να διαβάσει τα σημάδια που μαρτυρούν το πέρασμα των αγαπημένων του από τη γη, προσπαθώντας να κρατήσει τη μνήμη αλώβητη, όσο κι αν αυτή τον προδίδει, με μόνη του συντροφιά τα άγρια ζώα, με τη μυστικιστική δύναμη της φύσης γύρω του, βυθισμένος στις δεισιδαιμονίες, αγκιστρωμένος από αυτό που χάνεται, δίχως ρίζες ο ίδιος, δίχως προορισμό, δίχως κανέναν σκοπό.
Αγκιστρωμένος από μια άδεια ύπαρξη που δεν κατανοεί τίποτα. Η οποία δεν ρωτήθηκε και δεν ρώτησε. Βυθισμένος στην άγνοια. Αλυχτώντας μαζί με τους λύκους. «Όμως, από τότε, κάθε φορά που ο Γκρέινιερ άκουγε τους λύκους το σούρουπο, έριχνε το κεφάλι πίσω και αλυχτούσε με την ψυχή του, γιατί του έκανε καλό. Πέταγε από πάνω του ένα βάρος που συσσωρευόταν στην καρδιά του, και μετά από το βραδινό πρόγραμμα με τη χορωδία λύκων της Βρετανικής Κολομβίας ένιωθε να ζεσταίνεται και να αλαφραίνει η ψυχή του».
Η τριτοπρόσωπη, λιτή, περιεκτική αφήγηση του Τζόνσον είναι απόλυτα εναρμονισμένη με τον χαρακτήρα του Ρόμπερτ Γκρέινιερ. Τίποτα δεν είναι μεγαλεπήβολο. Όλα ρέουν αβίαστα προς κάτι μικρό, ανεπαίσθητο, αινιγματικό - δάσκαλος του, άλλωστε, υπήρξε ο Κάρβερ. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Το απλό και το κατανοητό καταρρέουν από τις τερατώδεις φιλοδοξίες της Ιστορίας. Το γήινο συνδυάζεται με κάτι υπερφυσικό. Ο ρεαλισμός συμπλέκεται με ένα είδος σουρεαλισμού, με μια παραδοξότητα. Αίσθηση που εντείνεται από τις γκροτέσκες φιγούρες που περιβάλλουν τον ήρωα. Άνθρωποι που διασταυρώνεται μαζί τους, που ζούνε ζωές ανάξιες να περιληφθούν κάπου, αλλά που ο Τζόνσον καταφέρνει να τους δώσει μια λυτρωτική διάσταση «υπαρκτότητας». Με χιούμορ, με ειρωνεία, με απαράμιλλη τρυφερότητα.
Ο Ρόμπερτ Γκρέινιερ παραμένει βαθιά λυπημένος ως το τέλος. Έκπληκτος και μόνος. Δέσμιος μιας εποχής που χάθηκε για πάντα.
INFO
Ντένις Τζόνσον
«Όνειρα τραίνων»
Εκδόσεις αντίποδες
Μετάφραση: Παναγιώτης Κεχαγιάς
Σελίδες: 136
Τιμή: 14,40 ευρώ
