Ο Άρης Λάσκος είναι ένας από τους εκλεκτούς πρωταγωνιστές της «Σεροτονίνης», του έργου του Μισέλ Ουελμπέκ που σκηνοθετούν ο Δημήτρης Αγαρτζίδης και η Δέσποινα Αναστάσογλου και ανεβαίνει για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά στη σκηνή του BIOS κάθε Δευτέρα και Τρίτη. Ο Άρης Λάσκος μας μίλησε για την παράσταση αλλά και για όλα όσα συμβαίνουν στο θέατρο με τον δικό του, πολιτικά φορτισμένο τρόπο.
Συνέντευξη στον
Χρήστο Τζίφα
Πώς μεταφέρεται στη σκηνή ένα τέτοιο μυθιστόρημα;
Σίγουρα, θέλει αρετήν και τόλμην... και τρέλα! Γενικότερα, κάθε σκηνική μεταφορά ενός λογοτεχνικού κειμένου απαιτεί επιδέξιους χειρισμούς. Μιλάμε για ένα υλικό (γραπτό) που προορίζεται για μια ιδιωτική εμπειρία, στην πλήρη διάθεση του αναγνώστη να ανοίξει, να κλείσει το βιβλίο, να διαχειριστεί τον χρόνο, να φανταστεί και να δημιουργήσει εκείνος το πλαίσιο όσων περιγράφονται... Στη σκηνή όμως τα πράγματα αυτομάτως από «κείμενα» (από το αρχαίο ελληνικό κεῖμαι) γίνονται «κάθετα», τρισδιάστατα και, μοιραία, κατευθύνονται από τον σκηνοθέτη. Δεδομένου ότι μιλάμε για έναν συμπυκνωμένο χρόνο επί σκηνής και μια εμπειρία συλλογική, και όχι ιδιωτική, αναγκαστικά η μεταφορά απαιτεί αφαίρεση (πού εστιάζει κανείς, ποιο θέμα διατρέχει την παράσταση), δημιουργία ενός σύμπαντος (που αισθητικά θα υπαγορεύει όλα όσα κόπηκαν ή όλα όσα χρειάστηκε πολλές σελίδες ο συγγραφέας για να περιγράψει) και θαρραλέες επιλογές, που ίσως και να ξεφεύγουν από το κείμενο, αλλά αναδεικνύουν με άλλη γλώσσα αυτά που λέει το βιβλίο. Όπως στη συγκεκριμένη διασκευή, που η γενική συνθήκη είναι ένα τηλεοπτικό σόου ανθρωποφαγικών διαθέσεων ή μια ανατροπή στο φινάλε, που ναι μεν στο βιβλίο δεν συμβαίνει ποτέ, είναι όμως ο καλύτερος τρόπος για να παρασταθεί σκηνικά το αδιέξοδο του κεντρικού ήρωα, του Φλοράν.
Τι είναι αυτό που σε γοητεύει σ’ αυτό το κείμενο, στη «Σεροτονίνη»;
Η βαθιά ανθρωπιά του. Πολλοί έχουν κατηγορήσει τον Ουελμπέκ για τις ακραίες θέσεις του σε προηγούμενα πιθανόν βιβλία του, όμως εδώ -και είναι και κάτι που η παγκόσμια κριτική σημείωσε- έκανε μια στροφή. Όλος αυτός ο πόνος, όλη αυτή η «μισάνθρωπη» στάση που έλεγαν κάποιοι, η μη πίστη στον άνθρωπο γενικότερα και η θεώρηση πως είναι ικανό πλάσμα για τα χειρότερα, εδώ δίνεται με συμπόνοια, κατανόηση για την κοινή μοίρα των ανθρώπων και ανάδειξη του ότι για αυτή την απελπισία φταίνε ο καπιταλισμός και η παγκοσμιοποίηση, που μας δίνουν μια ψεύτικη αίσθηση ελευθερίας και πίστη ότι μπορούμε να καταφέρουμε τα πάντα, ενώ στην ουσία μας αφήνουν κατάμονους να παλεύουμε για ψήγματα καθαρού αέρα. Την ίδια ώρα όμως που μας έχουν κλείσει σχεδόν με μανταλάκι τη μύτη. Ή, για να χρησιμοποιήσω τα λόγια του ίδιου του Ουελμπέκ στο φινάλε, «Όλα ήταν καθαρά. Πεντακάθαρα από την αρχή. Αλλά δεν τα λάβαμε υπόψη. Ενδώσαμε σε ψευδαισθήσεις ατομικής ελευθερίας, μιας ζωής ανοιχτής σε άπειρες δυνατότητες. Μπορεί αυτές οι ιδέες να ήταν στο πνεύμα της εποχής κι αφήσαμε τον εαυτό μας να καταστραφεί και να υποφέρει για καιρό».
Μπορείς να συνδέσεις το έργο με το εδώ και τώρα;
Θα γράψω απλά τα θέματα των διαφόρων σκηνών του έργου: τηλεοπτικό ριάλιτι, grooming, παιδοβιασμός, απόπειρα αυτοκτονίας, τετελεσμένη αυτοκτονία, διαδηλώσεις αγροτών, ευρωπαϊκές Οδηγίες για ποσοστώσεις στην κτηνοτροφική παραγωγή ανά χώρα, σεξουαλική απελευθέρωση, σεξουαλικοποίηση των γυναικών, ψυχοθεραπεία, κατάθλιψη, χάπια.
Δεν τίθεται καν θέμα να μπορώ εγώ προσωπικά να το συνδέσω. Το έργο από μόνο του είναι συνδεδεμένο. Βασικά, το έργο είναι το εδώ και το τώρα.
Το θέατρο πρέπει να ασχολείται με αυτά που συμβαίνουν γύρω μας΄; Ή πρέπει να είναι διέξοδος από την πραγματικότητα;
Και τα δύο. Το θέατρο είναι και μέσο ψυχαγωγίας και πολιτική τέχνη. Και έτσι έχει εξελιχθεί εδώ και χιλιάδες χρόνια... και Επίδαυρος, και Broadway, και West End, και Πειραματική Σκηνή, και περιπατητικές perfomances. Σε κάθε περίπτωση, εμένα με αφορά να αφορά (sic!). Έτσι επιλέγω άλλωστε τα έργα που σκηνοθετώ ή στα οποία παίζω. Δεν λέω όχι, φυσικά, στη διασκέδαση, στην εξωστρέφεια, αλλά πιστεύω ότι, ειδικά στους καιρούς που ζούμε, κατά τους οποίους η σχετικοποίηση, το gaslighting, η ολομέτωπη επίθεση στα δικαιώματα, τόσο τα ατομικά όσο και τα κοινωνικά, και στην -εξ αυτών- αύξηση αντιδραστικών τάσεων στην κοινωνία, το θέατρο οφείλει να έχει θέμα, πυρήνα, προβληματισμό και κριτική.
Εχουν έρθει στο φως τόσες καταγγελίες για το θέατρο. Τι σκέψεις κάνεις τώρα;
Αναλογιζόμενος τη δικαστική έκβαση της υπόθεσης Λιγνάδη, το τι συμβαίνει στην εκδίκαση της υπόθεσης του Φιλιππίδη εδώ και οκτώ μήνες που κρατά η διαδικασία, τον πόλεμο που δέχτηκε το ΣΕΗ για την ανακοίνωσή του το καλοκαίρι στα θέατρα (μέχρι και παρέμβαση της Προέδρου της Δημοκρατίας!), τις δύο εξοντωτικές αγωγές που έχει κάνει ο Γ. Κιμούλης εναντίον του ΣΕΗ αξιώνοντας αθροιστικά το ποσό των 500.000 ευρώ από το σωματείο (τους συναδέλφους του δηλαδή) για τον εκ μέρους μας χειρισμό των δημόσιων καταγγελιών εναντίον του (και που σαφώς δεν έχουν σχέση με τις προηγούμενες δύο περιπτώσεις), μάλλον μια αίσθηση ματαιότητας με πιάνει. Και ειδικά στην τελευταία περίπτωση, με προβληματίζει και η στάση που κράτησε ένα κομμάτι της Αριστεράς, είτε καλλιτέχνες είτε δημοσιογράφοι του πολιτιστικού ρεπορτάζ.
Ομως από την άλλη, βλέποντας τη γενικότερη αλλαγή στην κοινωνία, το πώς και αν πια κόσμος μπορεί να καταγγείλει παραβιαστικές συμπεριφορές ή εργασιακές αυθαιρεσίες, με τελευταίο παράδειγμα την Κιβωτό του Κόσμου, αισθάνομαι πως κάτι έχουμε κάνει καλά. Και πως οι αλλαγές θέλουν επιμονή και υπομονή. Θέλει πολύ κόπο και χρόνο, τελικά, να σπάσει ένα απόστημα που χτίστηκε πάνω στην κακή διαχείριση της εξουσίας, την εργασιακή ανασφάλεια, που μοιραία κάνει το όποιο θύμα φοβικό, αλλά και τις σχέσεις εξάρτησης και «δημοσίων σχέσεων» στα «ανώτερα» επίπεδα.
Οφείλω σεβασμό και θαυμασμό σε όλους όσους βγήκαν και μίλησαν, αλλά και σε όσους με παρρησία τους στήριξαν έμπρακτα. Πλέον ξέρουμε ποιους μπορούμε να κοιτάμε στα μάτια και ποιοι είναι συνάδελφοι με την πλήρη σημασία της λέξης και όχι απλώς τυπικά.
Εργασιακά έχουν υπάρξει αλλαγές; Έχουν βελτιωθεί κάπως τα πράγματα;
Οσο μπορούμε να γνωρίζουμε έχουν υπάρξει βελτιώσεις. Πλέον, σε πολλές παραγωγές πληρώνονται οι πρόβες και γίνονται συμβάσεις από την πρώτη μέρα. Παράλληλα, αυτό που θεωρώ πιο σημαντικό από όλα είναι ότι έχει αυξηθεί ο αριθμός των ανθρώπων που έρχονται στο σωματείο να καταγγείλουν κακές πρακτικές και να ζητήσουν συνδρομή στη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους. Και, ευτυχώς, βλέπουμε συμμόρφωση των παραγωγών όποτε το ΣΕΗ επεμβαίνει. Οι συνάδελφοι δηλαδή ενημερώνονται για τα δικαιώματά τους και ξέρουν πού να απευθυνθούν.
Δεν σημαίνει ότι λύθηκαν όλα. Συμβαίνουν, δυστυχώς, πολλά ακόμα και πρέπει ακόμα να τρέχουμε. Και η αλήθεια είναι ότι το πλαίσιο που θέτει η κυβέρνηση ευνοεί τέτοια φαινόμενα. Όταν, για παράδειγμα, η ατομική σύμβαση υπερισχύει της συλλογικής ή διώκεται ο συνδικαλισμός από τον νόμο Χατζηδάκη, τι μπορούμε να περιμένουμε ότι θα συμβαίνει στην αγορά εργασίας;
Πιστεύεις στον ρόλο του ΣΕΗ και των σωματείων γενικά, τώρα και πάντα;
Νομίζω πως η πανδημία και το σχεδόν διετές lockdown απέδειξε σε όλους μας, παγκόσμια, ότι μόνο συλλογικά μπορούμε να κερδίσουμε πράγματα. Ειδικότερα, οι καλλιτέχνες στην Ελλάδα ας σκεφτούμε αν θα κερδίζαμε όλη αυτήν την ορατότητα, τα επιδόματα επί εννέα μήνες, τις έκτακτες επιχορηγήσεις και, φυσικά, το κίνημα των επώνυμων καταγγελιών χωρίς έναν συλλογικό φορέα, όπως το ΣΕΗ, ή χωρίς μια συλλογική πρωτοβουλία, όπως το Support Art Workers. Πιστεύω βαθιά ότι κανένα ατομικό δικαίωμα δεν μπορεί να νοηθεί χωρίς το συλλογικό πλαίσιο και, άρα, εκ των πραγμάτων, χωρίς συλλογικούς φορείς διεκδίκησης. Δεν ζούμε εν κενώ...
Ποια είναι τα μελλοντικά σου σχέδια;
Τίποτα που να μπορώ να ανακοινώσω αυτή τη στιγμή. Ετοιμάζω δύο παραγωγές για το καλοκαίρι και έπειτα ενός ελληνικού και ενός αμερικανικού έργου. Μακάρι σύντομα να έχω κάτι πιο χειροπιαστό να πω...
