Στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, στην Πειραιώς 260, είδαμε μια από τις πιο πρωτότυπες, ευρηματικές, αλλά και ουσιαστικές παραστάσεις των τελευταίων χρόνων, με τον τίτλο: «Εθνικό ντεφιλέ» (επίδειξη μόδας), σκηνοθετημένη από τον προικισμένο με ιδέες και όρεξη για δουλειά νέο σκηνοθέτη και συγγραφέα Παντελή Φλατσούση, που παρακολουθώ προσεκτικά από την αρχή το έργο του. Μεταφέρω πρώτα εδώ όσα ενδιαφέροντα και κατατοπιστικά καταθέτει στο σημείωμα του προγράμματος:
«2121. Σε ένα όχι τόσο μακρινό μέλλον, όπου τα έθνη - κράτη δεν υφίστανται πλέον, διοργανώνεται ένα ντεφιλέ μνήμης για να τιμηθεί η φουστανέλα, το εθνικό ένδυμα του πάλαι ποτέ ελληνικού έθνους - κράτους. Στην πασαρέλα της Πειραιώς 260 παρελαύνουν η στολή του εύζωνα και η σουλιώτικη ενδυμασία του Βύρωνα, το φράκο του Κοραή και η φουστανέλα του Όθωνα, τα φράγκικα του Καποδίστρια και η φορεσιά της Αμαλίας. Με αφορμή τη 200ή επέτειο της Ελληνικής Επανάστασης, η παράσταση, σε ατμόσφαιρα εορταστική και υπό τους ήχους ζωντανής μουσικής, με έναν θίασο πολυσυλλεκτικό, επιχειρεί να καταθέσει ένα σχόλιο σχετικό με την ταυτότητα και την ετερότητα, θέτοντας το ερώτημα τι τύπου κοινότητες θα μπορούσαμε να επινοήσουμε σήμερα, με στόχο ένα συμπεριληπτικό μέλλον».
Πρόκειται, με άλλα λόγια, για έναν σχολιασμό της νεότερης ελληνικής Ιστορίας και των προσώπων της μέσα από την ένδυση, που συγκροτεί ταυτότητα απέναντι στην ετερότητα του «ξένου». Ποιος όμως ο δικός και ποιος ο ξένος στη διαχρονία της ελληνικής Ιστορίας; Ιδού το ερώτημα που κρύβεται πίσω από την ανατρεπτική, θα έλεγε κανείς με πρώτη ματιά, θεώρηση της καθιερωμένης «επίσημης» Ιστορίας μας από τον νεαρό σκηνοθέτη, που προβλέπω ότι θα ερεθίσει, αν δεν ερέθισε ήδη, κάποιους, τα φαιά φορούντες και περί ηθικής λαλούντες, υλακτούντες ευκαιριακούς εθνοκόπους. Ας υλακτούν, όπως θα έλεγε ο μεγάλος Καβάφης. Ακόμα και αν διαφωνούμε με κάποιες από τις ιστορικές επιλογές και στάσεις του νεαρού Φλατσούση, δεν έχει αυτό καμία σημασία. Το ψήφισμα της «αυτοχθονίας» π.χ. του 1843 (στέρηση της ελληνικής ιθαγένειας από όσους γεννήθηκαν εκτός των ορίων του νέου ελληνικού κράτους) καταργήθηκε «κατόπιν τεραστίων λαϊκών διαδηλώσεων», κάτι που έχει αποσιωπηθεί από τους υποστηρικτές του τοπάρχες. Το σύνολο της ζωγραφικής τοίχου που παραθέτει ο συγγραφέας και σκηνοθέτης μάς γοητεύει και κανείς να μην τολμήσει να το ασχημίσει.
Τόσο νέος, και ξέρει ότι η Ιστορία δεν είναι μόνο αφήγηση, είναι επίσης παράσταση και σκηνοθεσία! Μάρτυρές μου ο Ηρόδοτος και ο Θουκυδίδης, ικανότατοι σκηνοθέτες που γράφουν. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά. Στην παράσταση του Παντελή Φλατσούση πρωταγωνιστεί, ποιος άλλος; Η πανταχού παρούσα φουστανέλα, το εθνικό ένδυμα του «πάλαι ποτέ (εκεί που το φτάσαμε) ελληνικού (ποτέ δεν έγινε) έθνους - κράτους». Μακριά ή κοντή αδιάφορο, φουστανέλα να είναι. Με πρώτη ανάμεσα στις πρώτες τη φουστανέλα του Όθωνα. Εδώ μπαίνει το πρώτο δικό μου «σχόλιο επάνω στο σχόλιο».
Αλιεύω μια πληροφορία από τη σατιρική και πολιτική εφημερίδα «Ο Ραμπαγάς» (που εξέδιδε ο προπάππος μου Κλεάνθης Τριαντάφυλλος), από ένα φύλλο του 1886. Σύμφωνα με την πληροφορία του αξιόπιστου προγόνου μου, όταν έφυγε ο Όθων για πάντα από την Ελλάδα, φορώντας την αγαπημένη φουστανέλα του που δεν έβγαλε ποτέ από τότε, άφησε πίσω, στο βιαστικό φευγιό του, ολόκληρη τη συλλογή του από φουστανέλες, κάθε είδους. Κοντές, μακριές, μοραΐτικες, ρουμελιώτικες, σουλιώτικες, ηπειρώτικες, μανιάτικες κ.λπ., κατάλληλες για κάθε περίσταση και εκδήλωση, πολεμική και ειρηνική και ειρηνοπολεμική. Έγραψε κατόπιν στους πιστούς του φίλους που είχαν μείνει στην Ελλάδα, παρακαλώντας να του στείλουν το ταχύτερο δυνατόν και τις άλλες φουστανέλες, στη νέα του κατοικία. Ήταν όμως πολύ αργά, επειδή το σύνολο της συλλογής του είχε ήδη κατασχεθεί από το Ελληνικό Δημόσιο και είχε εκποιηθεί, με πλειοδότη έναν θεατρώνη της Αθήνας, που δημιούργησε σπουδαίο βεστιάριο για έργα πατριωτικά και εν γένει εθνικού περιεχομένου, με ατρόμητους κλέφτες και αδούλωτους αρματωλούς να συνεχίζουν στο σανίδι την απότομα κηρυγμένη ως έκνομη δράση τους.
Ιδού λοιπόν μια κρίσιμη, λανθάνουσα πληροφορία που «δένει» άριστα το έδεσμα που ετοίμασε για εμάς ο σκηνοθέτης. Σχόλιο, τώρα, δεύτερο, δικό μου, «επί σχολίου». Από ένα «Ετήσιο Ημερολόγιο» (Αλμανάκ) των τελών του 19ου αιώνα αντλώ μια άλλη πληροφορία που προέρχεται από τη διόλου αμελητέα προφορική ιστορική παράδοση, περί της μοιραίας αντίδικης ενδυμασίας του Καποδίστρια (τα «φράγκικα»), την ημέρα της δολοφονίας του. Σημειώνω ότι στο ομώνυμο θεατρικό του έργο ο Καζαντζάκης βάζει τον μετέπειτα δολοφόνο Γεώργιο Μαυρομιχάλη να επισκέπτεται τον Καποδίστρια στο Κυβερνείο την παραμονή ακριβώς της δολοφονίας, «ντυμένος με την απαστράπτουσα όλο ασήμια και μαλάματα στολή του, ωραίος σαν αρχάγγελος του θανάτου». Επιστρέφω τώρα στο «αλμανάκ». Ο ανώνυμος αφηγητής μάς λέει ότι, ενώ ο Καποδίστριας βάδιζε προς τον τόπο της μοιραίας συνάντησης με τους Μαυρομιχαλαίους, ένα μεγάλο μαύρο σκυλί πετάχτηκε ξαφνικά από το πουθενά και με γαυγίσματα και γρυλίσματα προσπαθούσε να τον εμποδίσει να προχωρήσει. Επειδή επέμενε ο Καποδίστριας, το σκυλί επιτέθηκε και του έσχισε τον επενδύτη. Εξαιρετικά επίμονος στον σκοπό του ο Καποδίστριας, όπως πάντα, επέστρεψε στο Κυβερνείο και φόρεσε άλλον επενδύτη. Βγήκε στο δρόμο και επαναλήφθηκε η ίδια σκηνή, με το σκυλί να επιτίθεται και να σχίζει τον δεύτερο επενδύτη του Κυβερνήτη. Για τρίτη φορά βγήκε στον δρόμο ο Καποδίστριας, με τρίτο επενδύτη, και αυτή ήταν η μοιραία. Επισημαίνω ότι διαθέτουμε και άλλες λαϊκές αφηγήσεις για πρόσωπα που ματαίως προσπάθησαν να ειδοποιήσουν τον Καποδίστρια για την επικείμενη δολοφονία του, αλλά αυτή με το σκυλί και τον επενδύτη είναι μοναδική. Ακόμη μια κρίσιμη, λανθάνουσα πληροφορία που και αυτή «δένει» ως μαγιά το εκλεκτό έδεσμα που μας ετοίμασε ο σκηνοθέτης και συγγραφέας του έργου.
Πρόκειται για μια εξαιρετικά δεμένη, συμπαγή παράσταση, χωρίς ρωγμές, από μια ομοιογενή ομάδα ταλαντούχων ηθοποιών, της νέας γενιάς ως επί το πλείστον, που δίνουν τα πάντα στη σκηνή, με τραγούδι, αφήγηση, χορό, παντομίμα, υπόκριση. Είδαμε μεταξύ άλλων τον καλύτερο Κωλέττη... από καταβολής ελληνικού κράτους, τον καλύτερο Βύρωνα, τον καλύτερο Όθωνα. Με τους ισοκέφαλους, Χουσαίν Αμίρι, Θέμη Θεοχάρογλου, Γιώργο Κριθάρα, Ντέμπορα Οντόγκ, Φωτεινή Παπαχριστοπούλου, Αινεία Τσαμάτη, να «δίνουν ρέστα». Το σκηνικό και τα υπέροχα «ομιλούντα» κοστούμια - ρόλοι είναι του Κωνσταντίνου Ζαμάνη, η εξαιρετική πρωτότυπη μουσική σύνθεση ζωντανά εκτελεσμένη του Jan Van de Engel, μια παράσταση που κυλάει αβίαστα, σαν «νερό» παρά κάποια τεχνικά προβλήματα και την κακή ακουστική του χώρου. Να τη δείτε, ανεπιφύλακτα, όπου επαναληφθεί.
