Η πρόσφατη (Σεπτέμβριος 2021) ψήφιση από το Κοινοβούλιο του Ν.4826/21 για την κεφαλαιοποίηση της επικουρικής ασφάλισης ως συνέχεια του Ν.4808/21 για την αποκαθήλωση των θεμελιωδών εργασιακών δικαιωμάτων, των ρυθμισμένων εργασιακών θεσμών, της συνδικαλιστικής δραστηριότητας, την επέκταση της ευελιξίας και της ατομικής σύμβασης εργασίας, σε συνδυασμό με τη νομοθεσία για τα πανεπιστήμια και τη μη ενίσχυση του συστήματος δημόσιας Υγείας κατά την περίοδο της πανδημίας του κορωνοϊού, αποδεικνύει με τον πιο εύληπτο τρόπο ότι ο κεντρικός - στρατηγικός άξονας της διετούς κυβερνητικής πολιτικής είναι η ολιστική επίθεση και κατεδάφιση των βασικών πυλώνων του κοινωνικού κράτους στη χώρα μας.
Η διαπίστωση αυτή σημαίνει ότι δεν πρόκειται για μια αποσπασματική νεοφιλελεύθερου τύπου πολιτική ατάκτως ερριμμένη στο πεδίο άσκησης των δημόσιων πολιτικών. Κι αυτό γιατί αναφέρεται τόσο στο σύνολο των πυλώνων του κοινωνικού κράτους (Εργασία, Δημόσια Υγεία, Δημόσια Εκπαίδευση, Κοινωνική Ασφάλιση, Πρόνοια) όσο και στην κατάργηση του κρίκου της κοινωνικότητας - συλλογικότητας, που συνδέει τους πυλώνες του κοινωνικού κράτους, από την ατομικότητα και την ατομική ευθύνη. Στις συνθήκες αυτές, τα εργασιακά, υγειονομικά, εκπαιδευτικά, ασφαλιστικά και γενικότερα τα κοινωνικά δικαιώματα συνιστούν ατομικές υποχρεώσεις και ευθύνες, συρρικνώνοντας σημαντικά τις κοινωνικές δαπάνες, κατά τη λανθασμένη επιστημονικά νεοφιλελεύθερη αντίληψη ως καταναλωτικές δαπάνες, αντί της ορθής αντίληψης της οικονομικής θεωρίας και ανάλυσης ως αναπαραγωγικές δαπάνες του κοινωνικο-οικονομικού συστήματος.
Έτσι, στο επίπεδο άσκησης της πολιτικής προκαλείται αύξηση των ιδιωτικών δαπανών των νοικοκυριών για την απόκτηση από επιχειρήσεις του ιδιωτικού τομέα εμπορευματοποιημένων υπηρεσιών υγείας, ασφάλισης, εκπαίδευσης, επαγγελματικής κατάρτισης, κ.λπ. οδηγώντας, κατά τα επόμενα χρόνια, σε αύξηση του επιπέδου (38% σήμερα) φτωχοποίησης του πληθυσμού στη χώρα μας και ως εκ τούτου στην ανασφάλεια, την αβεβαιότητα, τη διάρρηξη της κοινωνικής συνοχής και τη συρρίκνωση της κοινωνικής λειτουργίας της δημοκρατίας.
Στην πορεία αυτή, η κοινωνία των εργαζομένων και των πολιτών μεταμορφώνεται σε κοινωνία ιδιωτών (ατόμων) που λειτουργούν ως καταναλωτές των κοινωνικών υπηρεσιών των αγορών και όχι ως χρήστες συλλογικών - κοινωνικών υπηρεσιών και παροχών. Αυτό σημαίνει ότι τα κοινωνικά δικαιώματα θα διαχειρίζονται ως ατομικά δικαιώματα ιδιοκτησίας, ενώ οι κοινωνικές ανάγκες θα διαχειρίζονται με όρους αγοράς, θεωρούμενες ως ατομικές επιθυμίες και όχι ως συλλογικές - κοινωνικές ανάγκες που το κοινωνικό κράτος θα εγγυάται με νέους πόρους τη δυναμική ικανοποίησή τους (Β. Κουμαριανός,2013).
Στην κατεύθυνση αυτή, όπως υποστήριξε ο M. Friedman (1962), «θα μπορούσε να απαιτείται από κάθε άτομο να πληρώνει το ίδιο για την πρόσοδό του. Θα μπορούσε να επιτρέπεται στο άτομο να αγοράζει πρόσοδο από ιδιωτικές εταιρείες, αλλά θα μπορούσε να απαιτείται από τα άτομα να αγοράζουν καθορισμένες προσόδους. Η κυβέρνηση θα μπορούσε να δραστηριοποιείται στον τομέα της πώλησης προσόδων, χωρίς να αναγκάζει τα άτομα να αγοράζουν καθορισμένους προσόδους και να απαιτεί η πώληση προσόδων να είναι αυτοσυντηρούμενη δραστηριότητα. Και προφανώς, η κυβέρνηση μπορεί να κάνει αναδιανομή χωρίς να χρησιμοποιεί τη μέθοδο των προσόδων».
Πράγματι, ο M. Friedman και οι νεοφιλελεύθεροι απόγονοι της Σχολής του Σικάγου θεωρούν ότι «το σύνολο των μέτρων που αποσκοπούν στην προαγωγή της 'πρόνοιας' που παραπλανητικά ονομάζεται 'κοινωνική ασφάλιση'... περιλαμβάνει μια μεγάλης κλίμακας εισβολή στην προσωπική ζωή μεγάλου τμήματος του έθνους, χωρίς, εξ όσων μπορώ να δω, καμία δικαιολόγηση έστω και ελάχιστα πειστική, όχι μόνο βάσει των φιλελεύθερων αρχών, αλλά σχεδόν και όλων των άλλων».
Με άλλα λόγια, αυτό που ο Θουκυδίδης στον διάλογο των Αθηναίων πρέσβεων με τους Μηλίους μάς παρέδωσε ανάγλυφα, δηλαδή τη σχέση της ισότητας με την ελευθερία (Α. Καζάκος, 2021), o M. Friedman επιδίωξε την αποκαθήλωση της κοινωνικής πολιτικής με τη θεώρηση ότι η κοινωνικότητα και η συλλογικότητα εισβάλλει στην ελευθερία του ατόμου, ελαχιστοποιώντας την αρχή της ισότητας σε όφελος της ατομικότητας και της ελεύθερης δραστηριότητας του κεφαλαίου. Αντίθετα, η εγκαθίδρυση συνθηκών κοινωνικο-οικονομικής ανισότητας, όπως προκύπτει εκ του αποτελέσματος, δεν προάγει την ελευθερία, της οποίας η ύπαρξη προϋποθέτει ισότητα.
Η όξυνση αυτής της αντίθεσης σε σύγχρονους και μελλοντικούς όρους στη χώρα μας σηματοδοτεί, στον βαθμό που την αφορά, μια λειτουργία «οικονομικού ελέγχου» της εργασίας στη διαδικασία αναπαραγωγής και συσσώρευσης του κεφαλαίου και μια λειτουργία «κοινωνικού ελέγχου» στη διαδικασία διατήρησης της ελάχιστης φυσιολογικής ικανότητας της εργατικής δύναμης. Ταυτόχρονα όμως, θα αναδείξει κοινωνικές συνθήκες επίλυσής της με την εγκαθίδρυση της κοινωνικο-οικονομικής αναγκαιότητας των ισότιμων σχέσεων εργασίας - κεφαλαίου και κοινωνικών αναγκών - κοινωνικού κράτους.
* Ο Σάββας Γ. Ρομπόλης είναι ομότιμος καθηγητής του Παντείου Πανεπιστημίου
