Οσα έχουν δει το φως της δημοσιότητας αναφορικά με την Κιβωτό του Κόσμου άνοιξαν τον ασκό του Αιόλου σε πολλά επίπεδα: από τον ρόλο των συγκεκριμένων δομών και του κράτους μέχρι τον έλεγχο που γίνεται και τη χρηματοδότηση, και βέβαια τους ανθρώπους που στελεχώνουν τα ιδρύματα και μεγαλώνουν τα παιδιά.
Τις τελευταίες ημέρες έχουν τοποθετηθεί πολλοί και με διαφορετική ιδιότητα. Πολλές φορές γίνονται και θύματα εκμετάλλευσης από μέσα ενημέρωσης που τρέφονται με τον πόνο, φτάνοντας στον βαθύ «κιτρινισμό». Αυτοί που λείπουν από τη δημόσια συζήτηση είναι οι ίδιοι οι άνθρωποι που μεγάλωσαν σε τέτοιες δομές. Όχι σε μία κατευθυνόμενη συζήτηση που θα οδηγείται προς μια «δακρύβρεχτη εξομολόγηση».
Η ΑΥΓΗ της Κυριακής έδωσε λευκό χαρτί σε τρεις ανθρώπους που μεγάλωσαν σε δομή. Ζήτησε την αλήθεια τους, να μεταφέρουν αυτό που οι ίδιοι βίωσαν, χωρίς κατεύθυνση. Τα καλά και τα κακά. Ενάντια σε κάθε γενίκευση που λέει ότι όλες οι δομές είναι… διαβολικές και στελεχώνονται από κακοποιητές, αλλά και ενάντια σε κάθε διάθεση αγιοποίησης, η οποία προηγήθηκε των καταγγελιών.
Ο ρατσισμός της κοινωνίας είναι κακοποιητικός
Της Ευαγγελίας Λώρα*
Η εισαγωγή μου στην τότε Παιδόπολη Καβάλας, πλέον Παράρτημα Προστασίας Παιδιού Καβάλας του Κέντρου Κοινωνικής Πρόνοιας ΑΜΘ, έγινε σε σχετικά μεγάλη ηλικία, κοντά στην εφηβεία (λεπτομέρειες δεν θα αναφέρω για ευνόητους λόγους). Προσωπικά, δεν έχω άσχημα βιώματα από την εν λόγω δομή ούτε υπήρχαν κατά την περίοδο διαμονής μου περιστατικά άσχημων συμπεριφορών από εργαζόμενους προς τα παιδιά. Απεναντίας, υπήρχε ένα καλό κλίμα και οι εργαζόμενοι κατέβαλλαν τη μέγιστη δυνατή προσπάθεια, παρά τις δυσκολίες που ενδεχομένως αντιμετώπιζαν.
Να τονίσω πως εγώ είχα τη στήριξη και βοήθεια της δομής όσον αφορά τα φροντιστήρια κατά την περίοδο προετοιμασίας μου για τις Πανελλαδικές Εξετάσεις, όπου ήθελα να ακολουθήσω σπουδές, και την οικονομική στήριξη και στις σπουδές μου. Επίσης, υπήρχε η δυνατότητα για όποιο παιδί ήθελε να κάνει οποιαδήποτε δραστηριότητα.
Εγώ είχα, βέβαια, και οικογένεια ανάδοχη που πήγαινα, οπότε δεν διέμεινα για μεγάλο χρονικό διάστημα στη δομή, καθώς το 2013 πέρασα και στο πανεπιστήμιο, οπότε εγκαταστάθηκα στην πόλη σπουδών μου.
Εχω τελειώσει κοινωνική λειτουργός στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης και, όπως ήδη ανέφερα, με τη στήριξη του κράτους οικονομικά μέσω της δομής που έχω γνωστοποιήσει παραπάνω.
Τραυματική αποκοπή
Παρακάτω θα σταθώ αρχικά στο πώς εγώ ως τρόφιμος βίωσα την εμπειρία μου. Προφανώς η απομάκρυνση ενός παιδιού από το οικογενειακό του περιβάλλον γίνεται για λόγους σοβαρούς, έως αρκετά σοβαρούς. Οπότε η εισαγωγή μου στην εν λόγω δομή δεν μου φάνηκε δύσκολη, απεναντίας. Όμως σίγουρα αυτή η απομάκρυνση βιώνεται ως απόρριψη, ότι ενδεχομένως να φταίει το ίδιο το παιδί που έφυγε από την οικογένειά του (αν είναι και αρκετά μικρό ηλικιακά). Η αποκοπή από την οικογένεια είναι αρκετά τραυματική για ένα παιδί. Κάθε περίπτωση είναι διαφορετική και παίζουν ρόλο πολλοί παράγοντες.
Αυτό που εμένα ως άτομο με δυσκόλεψε ήταν η αντιμετώπιση της κοινωνίας που υπήρχε προς εμάς θυμάμαι, η κοινωνία δεν είναι ανεκτική στη διαφορετικότητα ακόμη και τώρα μετά από τόσα χρόνια, άρα ιδίως τότε, και γενικεύει καταστάσεις, οπότε βίωσα αρκετά έντονα εγώ τον ρατσισμό, σε σημείο να δέχομαι αρκετά αντι-ανθρώπινα σχόλια, τύπου όλα τα παιδιά της Παιδούπολης είναι παραβατικά, με ό,τι αυτό αφήνει να εννοηθεί, ακόμη και όταν είχα τελειώσει τις σπουδές μου και ήμουν πλέον ενήλικη. Αυτή η αντιμετώπιση θα έπρεπε να μην υφίσταται γιατί στιγματίζονται άνθρωποι αρχικά και δεν βοηθάει στην ομαλή ένταξη στην κοινωνία κατά την ενηλικίωσή τους, αλλά και ως παιδιά, όταν υπάρχουν μια κακή προκατάληψη και στερεότυπα. Δεύτερον, όταν οι άνθρωποι έχουν σχηματίσει ήδη μια κακή εικόνα, αυτή του παραβατικού παιδιού, αυτή του όλα τα παιδιά αυτά έχουν προβληματική συμπεριφορά, δεν θα προβούν εύκολα στην αναδοχή ή στην υιοθεσία ώστε το εκάστοτε παιδί να βρεθεί σε μια κατάλληλη οικογένεια αντί του ιδρύματος. Όσο καλό και να είναι ένα ίδρυμα, που, όπως σας ανέφερα, εγώ από τη δομή στην οποία υπήρξα τρόφιμος έχω καλές αναμνήσεις και πήρα αγάπη και στήριξη, δεν παύει να είναι ίδρυμα, και όταν τα παιδιά μένουν για μεγάλα χρονικά διαστήματα, αυτό γράφει στον ψυχισμό τους. Όπως ανέφερα πιο πάνω, ακόμη και το γεγονός του ρατσισμού, του «τσουβαλιάσματος», και μόνο που βίωσα εγώ είναι κακοποιητικό. Οπότε ακόμη και αυτό θα πρέπει να εξαλειφθεί.
Να προωθηθούν αναδοχή-υιοθεσία
Προτάσεις μου ως πρώην λοιπόν τρόφιμος ιδρύματος παιδικής προστασίας αλλά και ως πλέον κοινωνική λειτουργός, παρά το γεγονός ότι δεν έχω ασχοληθεί με την παιδική προστασία, όμως μπορεί ενδεχομένως στο μέλλον να ασχοληθώ, είναι οι εξής παρακάτω όσον αφορά την αποϊδρυματοποίηση.
Αρχικά, χρειάζεται να προωθηθούν ολοένα και περισσότερο η αναδοχή και η υιοθεσία. Να δοθούν κίνητρα στους ανάδοχους ή θετούς γονείς και να έχουν υποστήριξη από το κράτος, είτε οικονομική για να μπορούν να καλύπτουν ανάγκες του παιδιού είτε ψυχοκοινωνική στη διαχείριση της σχέσης μεταξύ παιδιού και ιδίων. Να ευαισθητοποιηθεί η κοινωνία γενικώς και να μην στιγματίζουν τα παιδιά των ιδρυμάτων, γιατί ενδεχομένως αυτό αποθαρρύνει υποψήφιους από το να προβούν σε αναδοχή-υιοθεσία, όπως έχω ήδη τονίσει.
Συνεχείς έλεγχοι από ειδικούς Ψυχικής Υγείας
Επιπλέον, να ενισχυθούν οι κοινωνικές υπηρεσίες με κοινωνικούς λειτουργούς εκπαιδευμένους στην παιδική προστασία ώστε να μπορούν να παρακολουθούν «εξονυχιστικά» τους υποψήφιους ανάδοχους και θετούς γονείς για να διαπιστώνουν με σιγουριά αν ο υποψήφιος είναι κατάλληλος ή όχι κι έτσι να αποφευχθεί ο κίνδυνος να πέσει το παιδί σε ακόμη ένα ακατάλληλο, κακοποιητικό περιβάλλον.
Οσον αφορά τις δομές, η γνώμη μου, βάσει των βιωμάτων μου και βάσει της ειδικότητάς μου, είναι για όσο διάστημα παραμένουν τα παιδιά στις δομές παιδικής προστασίας να υπάρχει συνεχής έλεγχος από ειδικούς κρατικούς λειτουργούς και σε απρόοπτες στιγμές σε κάθε δομή παιδικής προστασίας. Οι δομές να ενισχυθούν με κατάλληλα καταρτισμένο προσωπικό επιστημονικό. Γιατί, κατά τη γνώμη μου, όταν υπάρχει έλλειψη προσωπικού ελλοχεύει ο κίνδυνος να ξεφύγει μια κατάσταση λόγω φόρτου και άλλων παραγόντων. Θα έπρεπε, κατά την άποψή μου, να γίνονται συνεχώς επιμορφώσεις στο προσωπικό που απασχολείται στις δομές παιδικής προστασίας για το πώς να διαχειρίζεται μια κατάσταση πιθανής κρίσης ενός παιδιού που έχει φύγει από ένα κακοποιητικό περιβάλλον ώστε να μην τραυματίζεται εκ νέου το παιδί. Τέλος, θεωρώ ότι είναι απαραίτητο το προσωπικό να περνάει από συνεχείς ελέγχους από ειδικούς Ψυχικής Υγείας.
Ενίσχυση της οικογένειας
Μέλημα όλης της Πολιτείας πρέπει να είναι η διαφύλαξη της άρτιας μετάβασης ενός παιδιού που έχει βιώσει την κακοποίηση σε κάθε μορφή, παραμέληση και ενδεχομένως και άλλα σοβαρά πράγματα, από ένα ακατάλληλο περιβάλλον σε ένα ασφαλές περιβάλλον ώστε να μην τραυματίζεται επιπλέον. Αν το παιδί έχει φύγει από μια οικογένεια που δεν δύναται απλά να του παρέχει όσα χρειάζεται λόγω οικονομικής δυσχέρειας, να υπάρχει βοήθεια από το κράτος για ενδυνάμωση της οικογένειας, ώστε το παιδί να επιστρέφει στην οικογένειά του ή να μην απομακρύνεται καν στην καλύτερη των περιπτώσεων.
Κλείνοντας, να αναφέρω επιπλέον, αν και δεν είναι επί του θέματος, ότι έχω την ευκαιρία τα δύο τελευταία χρόνια να εργάζομαι σε παράρτημα του Κέντρου Κοινωνικής Πρόνοιας, σε δομή χρόνιων παθήσεων, και το θεωρώ πράγματι ευκαιρία καθώς οι ευάλωτες κοινωνικές ομάδες πρέπει να προστατεύονται, να τους παρέχεται το καλύτερο από όλους μας ως Πολιτεία και το κέντρο κάνει το καλύτερο δυνατό γι’ αυτό, οπότε χαίρομαι που συμβάλλω και εγώ με τη σειρά μου πλέον. Θέλοντας να τονίσω ότι πρέπει όλοι μας σαν σύνολο, σαν Πολιτεία, σαν μεμονωμένα άτομα να στηρίξουμε τους ευάλωτους συνανθρώπους μας, στην προκειμένη τα παιδιά, για να βρουν τη χαμένη τους ελπίδα, το χαμόγελό τους και τον δρόμο τους, όπως εγώ βρήκα κάποτε με την κατάλληλη στήριξη, και να βοηθήσουμε στην αποϊδρυματοποίηση. Να κάνουμε βήματα προς το βέλτιστο που μπορούμε όσον αφορά την παιδική προστασία.
* Η Ευαγγελία Λώρα είναι κοινωνική λειτουργός
Το ίδρυμα δεν θεραπεύει το τραύμα
Του Χάρη Κ.*
Εζησα εννέα χρόνια σε παιδούπολη, τα περισσότερα από αυτά στην εποχή της δικτατορίας. Το γεγονός ότι διευθυντής για αρκετά χρόνια ήταν στρατιωτικός επέβαλε και τους όρους λειτουργίας της παιδούπολης. Σε πολλά παιδιά που έζησαν σε παιδουπόλεις, σε ιδρύματα γενικότερα, δόθηκαν δυνατότητες και ευκαιρίες για θετική εξέλιξη στη ζωή τους και μάλιστα βγήκαν ενισχυμένα από τις δυνάμεις που επιστράτευσαν στον αγώνα για την επιβίωσή τους. Δεν μπόρεσαν, ωστόσο, να αντικαταστήσουν την οικογένειά τους.
Ενα παιδί που μπαίνει σε ίδρυμα συνοδεύεται από ένα τραύμα: το τραύμα του αποχωρισμού από το οικογενειακό περιβάλλον του, τους δικούς του ανθρώπους. Πρέπει, λοιπόν, να δει τι θα κάνει με αυτό, πώς θα το καταστήσει λιγότερο επώδυνο, ώστε να μπορέσει να επιβιώσει. Η θεραπεία δεν συζητιέται στη φάση αυτή, όσο, δηλαδή, το παιδί ζει στο ίδρυμα. Μπορεί να προκύψει, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, αργότερα, μετά από πολλή εσωτερική δουλειά. Οι προσπάθειες, λοιπόν, για να γίνει το τραύμα λιγότερο επώδυνο μέσα στο ίδρυμα στρέφονται, ανάλογα με τον χαρακτήρα του παιδιού, στις σχέσεις που συνάπτει με τα άλλα παιδιά, τα «αδέλφια» του, στις σχολικές υποχρεώσεις, σε αθλητικές ή καλλιτεχνικές δραστηριότητες. Δεν είναι τυχαίο ότι μέσα από τις παιδουπόλεις, όσο λειτουργούσαν, έχουν βγει καταξιωμένοι επιστήμονες, καλλιτέχνες και σημαντικοί αθλητές με πανελλήνιες διακρίσεις, και ειδικότερα ποδοσφαιριστές σε τοπικές ομάδες ή ακόμα και σε μεγάλες ομάδες του κέντρου.
Υπήρχαν, ευτυχώς ελάχιστοι, με κακοποιητική συμπεριφορά
Σύμμαχοι δυνάμει των παιδιών αυτών είναι οι άνθρωποι που έχουν αναλάβει τη φροντίδα τους. Άνθρωποι που, τα χρόνια που έζησα εγώ τουλάχιστον, δεν είχαν τα απαραίτητα εφόδια (σπουδές, γνώσεις) για το έργο που έπρεπε να επιτελέσουν. Έτσι, αυτά που τους καθοδηγούσαν ήταν πιθανόν το ένστικτό τους και το μητρικό ή πατρικό φίλτρο που καθένας από αυτούς διέθετε. Πολλοί από αυτούς, κινούμενοι από την αγάπη τους για τα παιδιά και το ένστικτό τους, συμπεριφέρονταν με τρόπο που βοηθούσε τα παιδιά σε μια ισορροπημένη ζωή μέσα στο ίδρυμα και σε μια καλή εξέλιξη στη συνέχεια, υποκαθιστώντας τη μητρική ή πατρική φιγούρα. Κρατούμε μια γλυκιά ανάμνηση από αυτούς με αισθήματα ευγνωμοσύνης. Υπήρχαν, ωστόσο, και κάποιοι (ευτυχώς ελάχιστοι) με κακοποιητική συμπεριφορά, επιδεινώνοντας το τραύμα στις ψυχές των παιδιών ή των εφήβων και επηρεάζοντας αρνητικά την εξέλιξη κάποιων από αυτούς. Το ξύλο, άλλωστε, και γενικότερα η σωματική ή ψυχολογική βία, την εποχή εκείνη, ήταν ανάμεσα στις αναμορφωτικές μεθόδους όχι μόνο στα ιδρύματα αλλά και στα σχολεία.
Μπορούσε αυτή η αρνητική πλευρά των ιδρυμάτων να εκλείπει εκείνη την εποχή; Ίσως όχι. Σήμερα όμως;
* Ο Χάρης Κ. είναι φιλόλογος, συντονιστής Εκπαιδευτικού Έργου
Τα παιδιά και τα μάτια σας
Του Γιάννη Λιονάκη*
Πρέπει να είμαι μαθητής στη δευτέρα τάξη του Γυμνασίου. Έχουμε διάλειμμα στο οικοτροφείο και οι μεγάλοι παίζουν βόλεϊ. Εγώ με κάποιους άλλους, μικρότερους, καθόμαστε και παρακολουθούμε. Κάποια στιγμή ένας απ’ αυτούς, πραγματικά δεν θυμάμαι ποιος, για να τον καλωσορίσω από δω και εύχομαι να είναι γερός, μου δίνει κάποια από τα προφανώς ελάχιστα έως μηδαμινά χρήματα που είχαμε και με στέλνει στο περίπτερο που είναι στη γωνία έξω από το οικοτροφείο να του αγοράσω ένα σάμαλι.
Καλά, δεν μπορείτε να φανταστείτε τη νοστιμιά του παρεμπιπτόντως… Δεν ξέρω πώς, αλλά μια που δεν υπήρχε ο φύλακας στην είσοδο, ήμουνα και καλόβολος, προθυμοποιήθηκα να πάω να το αγοράσω. Επιστρέφω και, μπαίνοντας, βλέπω να παρακολουθεί τον αγώνα ο διευθυντής μας. Είναι καινούργιος σχετικά στο οικοτροφείο, πρέπει να έχει λίγους μήνες, είναι μόλις 26-27 χρονών, είναι περίοδος της Χούντας στα πρώτα χρόνια και τον έχουν διορίσει διευθυντή, όντας… έφεδρος ανθυπολοχαγός. Θυμάμαι τον φόβο και την τρομάρα μου βλέποντάς τον για τις συνέπειες του να βγω έξω για το σάμαλι. Τρομαγμένο παιδί, βλέπω σαν σωτηρία τον ανοιχτό οχετό απορροής ομβρίων, που υπάρχει και στις δυο πλευρές του διαδρόμου της εισόδου, μήκους περίπου 50 μ. από την είσοδο μέχρι τον χώρο του βόλεϊ. Μην φανταστείτε, 30-40 πόντους είναι το βάθος του. Το παιδικό μυαλουδάκι και ο φόβος μου με οδηγούν στο να κάνω έρποντας όλη αυτή τη διαδρομή. Άλλωστε, όντας μποϊλής, φαντάστηκα ότι ήμουν καλά κρυμμένος. Φυσικά με περίμενε, μια που με είχε δει. Βλέπετε, ένας άντρας σαν κι εμένα δεν θα μπορούσε να κρυφτεί εύκολα…
Θυμάμαι το σάμαλι ήταν τυλιγμένο σε μια λαδόκολλα. Το παίρνει μες στη μεγάλη του παλάμη, το τσαλακώνει και το πετάει με δύναμη κάτω. Και με το ίδιο χέρι μου δίνει ένα πολύ δυνατό χαστούκι. Θυμάμαι το βράδυ που πήγα να κοιμηθώ πονούσα ακόμη έντονα. Αλλά δεν θα ξεχάσω την επόμενη μέρα που, πηγαίνοντας να πλυθώ το πρωί, αμυδρά μεν, τα δάχτυλά του υπήρχαν ακόμη στο μάγουλό μου. Καλό του ταξίδι, ωστόσο, γιατί, δυστυχώς, «έφυγε» νωρίς…
Πρέπει να πω, όμως, πως δεν είχαμε καθόλου κακοποιητικές συμπεριφορές. Ίσα-ίσα. Ο Στέλιος, ο Μανώλης, ο Νίκος, ο Μιχάλης, οι επιμελητές μας, αλλά και όλο το άλλο προσωπικό -μαγειρεία, τραπεζοκόμοι, πλυντήρια, νυχτοφύλακας- μας έδειχνε άριστη συμπεριφορά. Όσες φορές έκτοτε βρεθώ με τα αδέρφια μου αυτά, μου το θυμίζουν και συζητάμε γι’ αυτό το χαστούκι. Πέρασαν δεκάδες χρόνια και το έχω ακόμα νομίζω στο μάγουλο, στη θύμηση και στην ψυχή. Όχι γιατί δεν άντεξα ένα χαστούκι, αλλά γιατί ήταν ένα χαστούκι από κάποιον που έπρεπε να είναι πατέρας μου εκεί που δεν είχα τον δικό μου. Αυτό νομίζω με πόνεσε και με κάνει να το θυμάμαι. Του πατέρα μου το χαστούκι θα το είχα ξεχάσει. Μακάρι να μην συμβαίνει τίποτα σ’ αυτή τη δομή για την οποία τώρα γίνονται όλος αυτός ο έλεγχος και ο ντόρος. Παντού αναφέρθηκα στα όσα καταλόγισε στα παιδιά ο συγκεκριμένος ιερέας-πατέρας. Αυτά που είπε δεν μπορούν να αφορούν κανέναν πατέρα ούτε με τη γονεϊκή ούτε με τη σχηματική του ιδιότητα, κι αυτό ήταν που με έθλιψε, με εξόργισε.
Τα παιδιά και τα μάτια σας. Εσείς, αδέρφια, που θα με διαβάσετε εδώ, τα δυο-τρία στην Κρήτη και τα πιο πολλά στη Φλώρινα, στην Έδεσσα και στην Καστοριά, ξέρω ότι με καταλαβαίνετε απόλυτα. Κι εσείς, φιλαράκια, τα παιδιά και τα μάτια σας!
Δεν θα αναφερόμουν σε προσωπικό μου ζήτημα, απλά ήθελα να βοηθήσω την κριτική σκέψη κάποιων που δεν μπορούν ίσως να κρίνουν με το ίδιο βλέμμα στα πράγματα.
Σημείωση: Η φωτογραφία από επίσκεψη κάποιων από μας που βρεθήκαμε στον Βόλο, στην παιδούπολή μας. Ο φίλος, ο Παναγιώτης, που την ανάρτησε έγραψε: Αδέλφια εφτά μανάδων...
Τα παιδιά και τα μάτια σας!
* Ο Γιάννης Λιονάκης ζει στο Ηράκλειο και έχει ζήσει στην Παιδούπολη της Αγίας Σοφίας στον Βόλο. Η ιστορία του Γιάννη Λιονάκη δημοσιεύτηκε στο facebook και με την άδειά του αναδημοσιεύεται στην ΑΥΓΗ της Κυριακής
