Ένα από τα παράδοξα στις κομμουνιστικές χώρες είναι ότι μια ομάδα άθεων -τα κατά τόπους κομμουνιστικά κόμματα- υπαγορεύει στις θρησκευτικές ομάδες πώς να ασκούν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα. Το παράδοξο αυτό ετοιμάζεται να πάρει σουρεαλιστικές διαστάσεις στην περίπτωση του Βουδισμού.
Στην Κίνα το Κομμουνιστικό Κόμμα έχει εκδώσει επίσημα μια σειρά φυλλάδια με οδηγίες προς τους πιστούς των θρησκειών. Οι χριστιανοί, για παράδειγμα, πρέπει να απορρίψουν τη σωτηρία διά της πίστεως και της ανάστασης του Ιησού. Αντ’ αυτών, οφείλουν να υιοθετήσουν ως πυρήνα της πίστης τους τον πατριωτισμό και την αγάπη προς το κόμμα. Αντίστοιχες οδηγίες υπάρχουν και για τους (πολυπληθέστερους των χριστιανών) βουδιστές, οι οποίοι πρέπει να προσαρμόσουν το δικό τους σύστημα σκέψης και τις πρακτικές τους αναλόγως. Δεν είναι βέβαιο πόσο αποτελεσματικό είναι όλο αυτό. Το βέβαιο είναι ότι το καθεστώς στην Κίνα έχει τον τελευταίο καιρό ακόμη έναν λόγο να ανησυχεί και ο λόγος αυτός είναι η επικείμενη διαδοχή του Δαλάι Λάμα, πνευματικού ηγέτη του θιβετιανού Βουδισμού. Ο σημερινός Δαλάι Λάμα, ο γνωστός σε όλους μας Τζαμπέλ Νγκαγουάνγκ Λομπσάνγκ Γεσέ Τεντζίν Γκιάτσο, είναι πλέον 88 ετών και έχει αρκετά και σοβαρά προβλήματα υγείας. Η διαδοχή των Δαλάι Λάμα δεν γίνεται με γραμμή αίματος, ούτε με εκλογή, αλλά με μετενσάρκωση. Η ονομασία «Δαλάι Λάμα» προέρχεται από τη μογγολική λέξη «δαλάι» που σημαίνει «ωκεανός» και τη θιβετιανή λέξη «μπλα-μα» που σημαίνει «δάσκαλος». Ο Δαλάι Λάμα θεωρείται πως αντιπροσωπεύει στη Γη τη ζωντανή ενσάρκωση του Βαδισάτβα Αβαλοκιτεσβάρα, που είναι μία από τις εκδοχές του Βούδα, αυτή του ελέους. Η γραμμή μετενσάρκωσης του Γκιάτσο ξεκίνησε τον 16ο αιώνα.
Μετενσάρκωση κομμουνιστικού στιλ
Ας τα προσπεράσουμε αυτά -καθένας πιστεύει ό,τι θέλει σε τελική ανάλυση-, κι ας έρθουμε στο διά ταύτα. Το διά ταύτα είναι ότι όταν ενθρονίστηκε ο Γκιάτσο, το Θιβέτ ήταν ανεξάρτητο κράτος και ο Δαλάι Λάμα ήταν και πολιτικός του ηγέτης. Το 1950 ο Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός εισέβαλε στο Θιβέτ και έναν χρόνο αργότερα η Κίνα το προσάρτησε. Τόσο κατά την εισβολή όσο και τα χρόνια που την ακολούθησαν, η Κίνα προέβη σε τρομερές διώξεις κατά των βουδιστών μοναχών, καίγοντας τα μοναστήρια, κατακλέβοντας θησαυρούς και σκοτώνοντας τους μοναχούς. Αυτά και άλλα που έκαναν οι Κινέζοι στο Θιβέτ οδήγησαν τους κατοίκους της χώρας σε εξέγερση το 1959, η οποία κατεστάλη συνοπτικά και πάρα πολύ βίαια. Ο Δαλάι Λάμα κατέφυγε κυνηγημένος στην Ινδία, όπου κατήγγειλε τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας για εγκλήματα κατά του λαού του και ίδρυσε την Κεντρική Διοίκηση του Θιβέτ. Το 1989 ο Γκιάτσο κέρδισε το Νόμπελ Ειρήνης και είναι γνωστός, ανάμεσα σε πολλά άλλα, για την υπεράσπισή του προς όλους τους Θιβετιανούς, μέσα και έξω από το Θιβέτ. Για τους βουδιστές είναι ο ηγέτης τους, για όλους εμάς ένας πραγματικά ενδιαφέρων άνθρωπος, για τους Κινέζους, όμως, είναι κόκκινο πανί. Και τώρα που πλησιάζει η ώρα της διαδοχής του, τα πράγματα περιπλέκονται, διότι η Κίνα επιμένει ότι το Κομμουνιστικό Κόμμα είναι «το μόνο αρμόδιο για όλες τις μετενσαρκώσεις των βουδιστών Λάμα, ανεξάρτητα από το πού βρίσκονται αλλά και από τις περιοχές στις οποίες έχουν θρησκευτική επιρροή». Πώς ακριβώς μπορείς να είσαι «αρμόδιος» για τις μετενσαρκώσεις του Βούδα όμως;
Το κινεζικό κράτος παραμένει βαθύτατα δύσπιστο προς τις θρησκείες και τους πιστούς τους, καθώς τις θεωρεί αντίπαλες ιδεολογίες. Αυτό σε κάποιον βαθμό δείχνει ότι το ΚΚΚ θεωρεί εαυτόν θρησκευτικού επιπέδου θεσμό και απαιτεί την ανάλογη πίστη. Επειδή πλέον, με το πιο σύγχρονο πρόσωπο που επιδιώκει να εμφανίζει η Κίνα προς τα έξω, είναι κάπως δύσκολο να επαναλάβει όσα έκανε τη δεκαετία του 1950 στο Θιβέτ, να εκτελεί μαζικά τους βουδιστές δηλαδή, σήμερα κάνει κάτι άλλο: προσπαθεί να ελέγχει τις ίδιες τις θρησκείες κυρίως διορίζοντας η ίδια τους θρησκευτικούς ηγέτες, αφού πρώτα τους έχει περάσει από την κατάλληλη καθοδήγηση και εκπαίδευση. Αυτοί οι διορισμένοι ηγέτες, που στην πραγματικότητα είναι απλώς υπάλληλοι της κυβέρνησης, προσπαθούν να καθοδηγήσουν τους πιστούς σε μια εξαιρετικά πρωτότυπη κατεύθυνση. Δεν τους λένε να μην πιστεύουν, αλλά, προπαγανδίζοντας ατελείωτα το ΚΚΚ, προσπαθούν να μεταλλάξουν την πίστη τους. Έτσι, ο χριστιανός καταλήγει πράγματι να μην μπορεί να διαχωρίσει τον Ιησού από τον Μάο. Στην πραγματικότητα, δημιουργούν νέες θρησκείες. Οι ηγέτες αυτοί ξέρουν, βέβαια, πολύ περισσότερα για τον Μάο παρά για τον Ιησού και οι πραγματικοί πιστοί αυτό το αντιλαμβάνονται, αλλά δεν μπορούν να κάνουν πολλά.
Ο Δαλάι Λάμα αψήφησε αυτή την πρακτική αναγνωρίζοντας στις αρχές του χρόνου ένα 8χρονο αγόρι ως τον δέκατο Τζετσούν Ντάμπα, που είναι ο αντίστοιχος Δαλάι Λάμα για τους Μογγόλους. Η κίνησή του αυτή εξόργισε το καθεστώς στην Κίνα, διότι κατέδειξε τη συνεχιζόμενη επιρροή του Δαλάι Λάμα και την εξουσία που συνεχίζει να ασκεί στους βουδιστές παγκοσμίως. Κατέδειξε επίσης ότι κανείς δεν πιστεύει τα κατασκευάσματα του καθεστώτος, εκτός από εκείνους που δεν μπορούν να κάνουν αλλιώς.
Βέβαια, το ΚΚΚ έχει κι άλλους τρόπους να διαχειρίζεται τα ζητήματα αυτά. Το 1995 ο Δαλάι Λάμα είχε αναγνωρίσει ένα 6χρονο αγόρι από το Θιβέτ, τον Γκεντούν Τσουκόι, ως Πάντσεν Λάμα, τη δεύτερη σημαντικότερη ενσάρκωση στον Βουδισμό μετά τον Δαλάι Λάμα, εκείνη του Βούδα-Γκελούκ. Αμέσως οι κινεζικές Αρχές συνέλαβαν το αγόρι και όλη του την οικογένεια, η τύχη των οποίων αγνοείται έκτοτε, αλλά όλοι μπορούμε να τη φανταστούμε. Οι Πάντσεν Λάμα είναι οι υψηλόβαθμοι επιτελείς του Δαλάι και παίζουν τεράστιο ρόλο στη διαδοχή του, κάπως σαν τους καρδινάλιους στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Οι βουδιστές πιστεύουν ότι μετά τον θάνατο το συνειδητό ενός ανθρώπου μεταφέρεται σε ένα νέο σώμα. Για τους περισσότερους από εμάς αυτό θα συμβεί χωρίς να το ελέγχουμε, αλλά οι «φωτισμένοι» άνθρωποι μπορούν να επιλέξουν τη μετενσάρκωσή τους. Οι Λάμα είναι ανάμεσά τους και μπορούν να προβλέψουν ή και να καθορίσουν σε ποιο σώμα θα μετοικίσουν μετά τον θάνατό τους, αλλά και ακριβώς πότε και πού. Ο ίδιος ο Δαλάι Λάμα, προκειμένου να μην «κάνει τη χάρη» στο ΚΚΚ, έχει ήδη ανακοινώσει σκοπεύει να μετενσαρκωθεί σε κάποια περιοχή που δεν ελέγχει η Κίνα, και ειδικότερα στο κατεχόμενο Θιβέτ, καθώς εκεί θα ήταν αδύνατον για τον διάδοχό του να συνεχίσει το έργο του.
Η Κίνα, παρ’ όλα αυτά, όχι απλώς επιμένει, αλλά παραθέτει και ιστορικά στοιχεία προκειμένου να θεμελιώσει τους ισχυρισμούς της πως έχει αρμοδιότητα στο θέμα. Το 1792, λέει, ο Κινέζος αυτοκράτορας Κιανλόνγκ έστειλε στο Θιβέτ το Χρυσό Δοχείο με οδηγίες για τη χρήση του: ο Λάμα υπηρεσίας θα έπρεπε να γράψει όλα τα ονόματα των πιθανών διαδόχων του σε χαρτάκια, να τα βάλει στο δοχείο και να τραβήξει ένα. Οι Θιβετιανοί χρησιμοποιήσαν μία-δύο φορές το δοχείο και μετά το έκαναν στην άκρη, δεν τους ήταν χρήσιμο. Μπορούν να αναγνωρίσουν την πραγματική μετενσάρκωση του ηγέτη τους από άλλα πράγματα. Παραμένει εντυπωσιακό, ωστόσο, τι μπορεί να θυμηθεί κάποιος όταν θέλει να κερδίσει νομιμοποίηση σε κάτι εντελώς παράτυπο - κάπως σαν τα χρυσόβουλα των Παλαιολόγων που «αποδείκνυαν» ιδιοκτησίες των μονών στο Βατοπέδι. Με δεδομένο ότι η όλη διαδικασία βασίζεται στη μετενσάρκωση, είναι εντελώς γελοία η επιμονή του ΚΚΚ να συμμετέχει σε αυτή και τα κόκαλα του Μαρξ πρέπει να τρίζουν στον τάφο του - ή το πνεύμα του, αν έχει μετενσαρκωθεί κι αυτό κάπου…
Η Κίνα θέλει να ορίσει τον διάδοχο του Δαλάι Λάμα
Στη δήθεν Αυτόνομη Επαρχία του Θιβέτ, όπου δεν υπάρχει καμία αυτονομία, οι πολιτικές εντάσεις αυξάνονται με αφορμή τα περιβαλλοντικά ζητήματα, οι Θιβετιανοί διαδηλώνουν συχνότατα και το Πεκίνο φοβάται αναζωπύρωση του αιτήματος και του αγώνα για ανεξαρτησία της περιοχής
Φυσικά, το διακύβευμα είναι πολύ ευρύτερο του πνεύματος και του κάρμα του Δαλάι Λάμα. Μετά την εξαφάνιση του Γκεντούν Τσουκόι, το 1995, η κινεζική κυβέρνηση έκανε μια ψευδοτελετή για να ονομάσει ένα άλλο αγόρι, της επιλογής της, Πάντσεν Λάμα. Διορίζοντας «καρδινάλιους» της επιλογής του, το ΚΚΚ στοχεύει να εκλέξει τελικά και δικό του «πάπα». Ο ίδιος ο Δαλάι Λάμα έχει πει σε πάμπολλες περιπτώσεις ότι οι Θιβετιανοί και άλλοι βουδιστές οφείλουν να απορρίψουν όποιον επιλέξει η Κίνα ως διάδοχό του. Η πιθανότερη εξέλιξη σ’ αυτό το (σχεδόν) θρησκευτικό δράμα είναι να εκλεγούν δύο Δαλάι Λάμα, ένας από τους Κινέζους και ένας από τους βουδιστές. Και οι δύο πλευρές θα αγνοήσουν τον εκλεκτό της άλλης πλευράς. Ο Κινέζος Δαλάι Λάμα θα γίνει φερέφωνο του ΚΚΚ και ο βουδιστής Δαλάι Λάμα θα ακολουθήσει τα βήματα του Τεντζίν Γκιάτσο ως παγκόσμια προσωπικότητα.
Μολονότι ο Τεντζίν Γκιάτσο δεν τίθεται πλέον επίσημα υπέρ του κινήματος για την ανεξαρτησία του Θιβέτ, αυτό εικάζεται πως συμβαίνει κυρίως για την προστασία των βουδιστών της περιοχής. Στο Θιβέτ, που σήμερα είναι η Αυτόνομη Επαρχία του Θιβέτ, υπό απόλυτη και σιδηρά κινεζική κυριαρχία όμως, οι βουδιστές συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν τεράστια προβλήματα. Στην καλύτερη περίπτωση, έχουν να αντιμετωπίσουν οικονομικούς και άλλους περιορισμούς αν θέλουν να ασκούν ανοιχτά τα θρησκευτικά τους καθήκοντα. Η Διεθνής Αμνηστία σε αρκετές εκθέσεις της κάνει λόγο για πολλές συλλήψεις, φυλακίσεις, βασανισμούς και εξαφανίσεις ανθρώπων για θρησκευτικούς λόγους.
H κατάσταση του γενικού πληθυσμού στο Θιβέτ έχει βελτιωθεί τα τελευταία χρόνια, καθώς η Κίνα κάνει σημαντικές επενδύσεις σε έργα υποδομής, δωρεάν κατοικίες, σχολεία και περίθαλψη. Παράλληλα, προβαίνει σε εξοντωτική για το περιβάλλον εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, που πλέον απειλεί καθοριστικά το εύθραυστο οικοσύστημα του οροπεδίου. Ο ίδιος ο Δαλάι Λάμα έχει πολύ ψηλά στην ατζέντα του τα περιβαλλοντικά ζητήματα και έχει κατηγορήσει κατ’ επανάληψη την κινεζική κυβέρνηση για «κακοποίηση του περιβάλλοντος» στην περιοχή. Ζητάει να γίνει το οροπέδιο ένα τεράστιο προστατευόμενο πάρκο και να επιστρέψει στην κατάσταση που βρισκόταν πριν από την κινεζική εισβολή. Ο Βουδισμός, εξάλλου, είναι μια απόλυτα οικολογική φιλοσοφία, που απαγορεύει να σκοτώνουμε τα ζώα και πιστεύει ότι ο φυσικός και ο ανθρώπινος κόσμος είναι αλληλοσυνδεόμενοι - δίκιο έχει σ’ αυτό.
Μέσα και γύρω από το Θιβέτ οι πολιτικές εντάσεις αυξάνονται με αφορμή τα περιβαλλοντικά ζητήματα, οι Θιβετιανοί διαδηλώνουν συχνότατα και το καθεστώς της Κίνας φοβάται -δικαίως- πως αυτό μπορεί να οδηγήσει σε αναζωπύρωση του αιτήματος και του αγώνα για ανεξαρτησία της περιοχής. Και φοβάται επίσης πως ο πιθανός διάδοχος του ήπιου Τεντζίν Γκιάτσο ίσως δεν έχει την ίδια «βουδιστική ηρεμία» με εκείνον.
Επιπλέον, αν και η CIA έχει επίσης πάψει -επίσημα- από τη δεκαετία του ’70 να υποστηρίζει το αυτονομιστικό κίνημα της περιοχής, τίποτα δεν της απαγορεύει να «σκαλίσει» λίγο το αιχμηρό αυτό αγκάθι που έχει καρφωμένο η Κίνα στα πλευρά της, ιδιαίτερα τώρα, που οι διεθνείς ανταγωνισμοί κορυφώνονται και οι δύο χώρες -ΗΠΑ και Κίνα- είναι σε κατάσταση εν δυνάμει αντιπαράθεσης. Στην εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης, η 15η μετενσάρκωση του γελαστού Βαδισάτβα Αβαλοκιτεσβάρα ίσως αποδειχθεί και η πιο κρίσιμη και καθοριστική απ’ όλες τις προηγούμενες.
