Η Σουηδία είναι μια χώρα - πρότυπο. Μπορεί να υπερηφανεύεται έχοντας θεσμοθετήσει και εφαρμόζοντας στην πράξη την ισότητα ανδρών - γυναικών εδώ και χρόνια. Οι γυναίκες έχουν κατακτήσει πόστα στη πολιτική και τη οικονομία, διαπρέπουν στην επιστήμη και την έρευνα, στην τέχνη και τη διανόηση. Αλλά αυτό μάλλον δεν σημαίνει τίποτα...
Πρόσφατα η Σουηδία συγκλονίστηκε από έξι γυναικοκτονίες που διαπράχθηκαν σε διάστημα μόλις πέντε εβδομάδων! Πρόκειται για εγκλήματα με δράστες και θύματα που “καλύπτουν” ηλικιακά τρεις γενιές και “εκτείνονται” γεωγραφικά σ’ όλη τη χώρα, έχουν όμως ένα κοινό “θέμα”: ένας άνδρας δράστης διατηρούσε στενή σχέση με τη γυναίκα - θύμα.
Δύο από αυτές της γυναικοκτονίες έγιναν μέρα μεσημέρι, η μια στο κέντρο μιας επαρχιακής πόλης στον Νότο, η άλλη στον σιδηροδρομικό σταθμό του Λινκόπινγκ, μιας φοιτητούπολης νότια της Στοκχόλμης. Η τρίτη έγινε στο Φλέμιγκσμπερκ, ένα ταξικά περιχαρακωμένο προάστιο της πρωτεύουσας όπου κυριαρχούν οι εργατικές πολυκατοικίες. Μια γυναίκα μαχαιρώθηκε μέχρι θανάτου στο μικρό διαμέρισμά της, όπου έμενε μαζί με τα τέσσερα ανήλικα παιδιά της. Ο άνδρας που συνελήφθη ως ύποπτος για τον φόνο είναι κάποιος που γνώριζε πολύ καλά όταν ζούσε...
Φθίνουσα πορεία
“Θα δούμε κι άλλη βία κατά των γυναικών” λέει η 18χρονη Έμα Λουίζ Γιάνσον, κάτοικος του Φλέμιγκσμπεργκ. Η νεαρή κοπέλα παραδέχεται ότι σπάνια κυκλοφορεί μόνη της έξω, καθώς φοβάται για την ασφάλειά της. Μπορεί στα χαρτιά και στην πράξη η Σουηδία να είναι ένας “παράδεισος” ισότητας, αλλά φθίνει η φήμη της ως χώρας όπου οι γυναίκες αισθάνονται ασφαλείς.
Οι στατιστικές είναι αμείλικτες. Σύμφωνα με το Εθνικό Συμβούλιο Αποτροπής Εγκλήματος, το 2019 είχαν καταγραφεί 14.261 επιθέσεις κατά γυναικών από άνδρες με τους οποίους διατηρούσαν στενή σχέση. Το 2020 ο αριθμός αυτός εκτινάχθηκε στις 16.461, αύξηση 15,4%.
Η υπουργός Ισότητας Μάρτα Στενέβι εκφράζει τον αποτροπιασμό και την αγανάκτησή της για την έξαρση της έμφυλης βίας στη Σουηδία, αλλά δηλώνει πως δεν εκπλήσσεται. “Κατά πολλούς τρόπους έχουμε προχωρήσει σημαντικά σε σχέση με την ισότητα των φύλων, αλλά συνεχίζουν να υπάρχουν στην κοινωνία μας δομές που καταπιέζουν τις γυναίκες” λέει. Αναγνωρίζει πως η καθημερινή βία και η καθημερινή σεξουαλική παρενόχληση είναι ευρέως διαδεδομένες στη Σουηδία όπως και στις άλλες χώρες.
Κατά την πάγια πρακτική της, η τοπική Ακροδεξιά σπεύδει να εκμεταλλευτεί πολιτικά τη μάστιγα των γυναικοκτονιών ισχυριζόμενη ότι η έξαρσή της οφείλεται στη μετανάστευση. Σ’ ένα τηλεοπτικό ντιμπέιτ για το θέμα στις αρχές Μαΐου ο αρχηγός των ακροδεξιών “Σουηδών Δημοκρατών” Τζίμι Άκεσον απαίτησε άμεση καταστολή των “εισαγόμενων αξιών”, όπως τις χαρακτήρισε, που κατά τους ισχυρισμούς του επικροτούν ή επιβραβεύουν τη βία κατά των γυναικών.
Προφανώς, δεν τσιμπούν όλοι στο “δόλωμα” της Ακροδεξιάς. Η 28χρονη Σάντρα Ένγκζελ, που μίλησε σχετικά στο BBC, τόνισε ότι οι μετανάστες έχουν γίνει ο αποδιοπομπαίος τράγος ενός ευρύτερου και βαθύτερου προβλήματος στη σουηδική κοινωνία. “Δεν νομίζω ότι η έμφυλη βία έχει να κάνει με το μέρος απ’ όπου κατάγεται κάποιος. Μια γυναίκα δεν είναι ασφαλής μ’ έναν άντρα που τη χτυπάει, είτε αυτός είναι από την Αφρική είτε από τη Σουηδία είτε απ’ οποιοδήποτε άλλο μέρος του κόσμου” λέει χαρακτηριστικά.
“Κόπωση” και πανδημία
Στην έδρα του εθνικού οργανισμού φιλοξενίας κακοποιημένων γυναικών στη Στοκχόλμη η επικεφαλής του Τζένι Βέστερστραντ παραδέχεται ότι υπάρχει μια αίσθηση “δημόσιας κόπωσης” τα τελευταία χρόνια στη Σουηδία όσον αφορά τις επιθέσεις έμφυλης βίας, η οποία, όπως λέει, πρέπει να αντιμετωπιστεί.
Η ίδια πιστεύει ότι τουλάχιστον ορισμένες από τις τελευταίες βίαιες επιθέσεις κατά γυναικών σχετίζονται με την πανδημία. Η Σουηδία μπορεί να έχει αποφύγει τα καθολικά και αυστηρά lockdown, αλλά η εξάπλωση του κορωνοϊού ανάγκασε γυναίκες απ’ όλο το κοινωνικό και ταξικό φάσμα να περνούν περισσότερο χρόνο στο σπίτι.
«Δεν ζητούν βοήθεια όπως θα το έκαναν αν οι κοινωνικές δομές λειτουργούσαν πλήρως. Πιστεύω ότι έτσι παραμένουν σε προβληματικές σχέσεις και τα πράγματα επιδεινώνονται» εξηγεί η Βέστερστραντ.
Τα τελευταία στοιχεία, αν και λίγα, απ’ την ευρύτερη ευρωπαϊκή επικράτεια την επιβεβαιώνουν. Επίσημες στατιστικές ή ανεπίσημοι απολογισμοί για το 2021 αποτυπώνουν σε αριθμούς μια κατάσταση που προκαλεί σοκ. Στην Ισπανία για παράδειγμα, μετά την άρση του lockdown τον Μάιο, μια γυναικοκτονία κάθε τρεις ημέρες διαπράττεται από πρώην ή νυν σύντροφό! Πριν από την πανδημία η αναλογία αυτή ήταν κατά μέσον όρο μία την εβδομάδα.
Παρομοίως ζοφερά είναι τα στοιχεία για άλλες χώρες. Ενδεικτικά, στο Βέλγιο, τους τέσσερις πρώτους μήνες του 2021 κατεγράφησαν 13 γυναικοκτονίες έναντι 24 στο σύνολό τους για το 2020. Στη Γαλλία 56 γυναίκες δολοφονήθηκαν από την αρχή του χρόνου, όταν στη διάρκεια του ίδιου διαστήματος πέρυσι ο αριθμός αυτός ήταν 46.
«Όταν οι γυναίκες ξαναβρίσκουν την ελευθερία τους, οι κακοποιητές αισθάνονται ότι χάνουν τον έλεγχο και αντιδρούν πιο βίαια, η έξαρση των γυναικοκτονιών τους τελευταίους μήνες το αποδεικνύει» εξηγεί η Βικτόρια Ροσέλ, επικεφαλής της επιτροπής της ισπανικής κυβέρνησης κατά της έμφυλης βίας. «Όταν άρθηκαν οι περιορισμοί, αποκαλύφθηκε μια άλλη πανδημία: η πανδημία της έμφυλης βίας που κρυβόταν από κάτω».
Η Ισπανία, η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα που υιοθέτησε το 2004 νόμο που καθιστά το φύλο του θύματος ενός φόνου επιβαρυντικό στοιχείο για τον δράστη του, έχει θέσει στόχο να τερματίσει «μια και καλή» αυτή τη «μάστιγα», τόνισε πρόσφατα ο πρωθυπουργός Πέδρο Σάντσεθ.
Μετά την ελευθερία
Σ’ όλη την Ευρώπη τα lockdown έκαναν την καταγγελία πράξεων ενδοοικογενειακής βίας ακόμη πιο δύσκολη. Εκ των πραγμάτων αποκλεισμένα τα θύματα, αναγκάστηκαν να ζήσουν με τους κακοποιητές τους.
Στην Ισπανία στη διάρκεια του περσινού lockdown, από τα μέσα Μαρτίου ως τα μέσα Ιουνίου 2020, οι εκκλήσεις για βοήθεια, ως επί το πλείστον μέσω Διαδικτύου, αυξήθηκαν κατά 58% σε σχέση με την ίδια περίοδο το 2019. Προφανώς το τηλέφωνο ήταν ένα “απαγορευμένο μέσο” για τις γυναίκες που βρέθηκαν κλεισμένες με τους κακοποιητές τους και ήταν υπό συνεχή παρακολούθηση.
Στη Βρετανία η οργάνωση “Refuge”, που προσφέρει βοήθεια σε θύματα ενδοοικογενειακής βίας, έλαβε σχεδόν διπλάσιο αριθμό κλήσεων από την άνοιξη του 2020 έως τον Φεβρουάριο του 2021 συγκριτικά με την περίοδο πριν από την πανδημία.
Ωστόσο, αν και οι εκκλήσεις για βοήθεια αυξήθηκαν, οι γυναικοκτονίες μειώθηκαν στο διάστημα των περιορισμών. Το φαινόμενο δεν προκαλεί έκπληξη στους ειδικούς, αφού οι συνθήκες περιορισμού ήταν «το ιδανικό σενάριο για να ασκηθεί η βία του ελέγχου», επισημαίνει η Άνχελες Χάιμε ντε Πάμπλο, πρόεδρος της φεμινιστικής οργάνωσης Themis, χαρακτηρίζοντας την έξαρση των γυναικοκτονιών μετά το lockdown «αναμενόμενη».
Οι λόγοι αυτής της έξαρσης συνδέονται πάλι με τους αναγκαστικούς περιορισμούς της πανδημίας. Συχνά η ανακοίνωση ενός χωρισμού, ενός διαζυγίου, μιας νέας σχέσης, που αποτελούν αφορμή για δολοφονικές επιθέσεις κατά γυναικών, “αναβλήθηκαν” λόγω των lockdown. Με την άρση των περιορισμών πολλά θύματα συνειδητοποίησαν ότι έχουν τα μέσα για να τερματίσουν μια σχέση.
“Κι εκεί υπάρχει μεγάλος κίνδυνος να διαπραχθεί μια γυναικοκτονία» τονίζουν οι ειδικοί.
