Ο Δημήτρης Ραυτόπουλος (γεννημένος στον Πειραιά το 1924) από τα φοιτητικά ακόμα χρόνια, στα δεκαοχτώ του, όταν το 1942 σπούδαζε Χημεία στη Φυσικομαθηματική Σχολή, βρέθηκε να συμπράττει με τις παράνομες νεολαιίστικες κατοχικές οργανώσεις της Αριστεράς. Τον επόμενο χρόνο εντάχθηκε στην ΕΠΟΝ Πειραιά και μετά το τέλος της Κατοχής έγινε δόκιμος συντάκτης στην εφημερίδα Ελεύθερη Ελλάδα (1946-1947) και παράλληλα αρθρογραφούσε στο περιοδικό της ΕΠΟΝ Νέα Γενιά (1944-1945). Το 1947, με το ουσιαστικό άνοιγμα του Εμφυλίου, συνελήφθη και στάλθηκε κατά σειρά στην Ικαρία, στη Μακρόνησο και στον Άη Στράτη, επιστρέφοντας στην Αθήνα το 1952. Για ένα διάστημα έπειτα εργάστηκε στο πολιτιστικό της ΑΥΓΗΣ, που μόλις είχε κυκλοφορήσει, αλλά από τότε χρονολογούνται και οι προστριβές του με τα ηγετικά στελέχη του κόμματος, λ.χ. οι κακές σχέσεις του με τον διευθυντή της εφημερίδας Βασίλη Ευφραιμίδη που οδήγησαν στην παραίτησή του. Ωστόσο, παραμένοντας στον χώρο της δημοσιογραφίας, εργάστηκε (1955-1956) σε άλλες εφημερίδες, στον Ελεύθερο του Δημήτρη Πουρνάρα και στη βραχύβια Ώρα.
Στην ΑΥΓΗ επέστρεψε αργότερα, συνεργαζόμενος ως το 1967, αφού όμως προηγουμένως, το 1954, ο ίδιος και οι μέχρι πρότινος συνεξόριστοί του, ο Κώστας Κουλουφάκος, ο Τίτος Πατρίκιος, ο Κ. Πορφύρης (ή Πορφύρης Κονίδης), ο Γιώργος Πετρής και ο Μανόλης Φουρτούνης, είχαν θέσει σε εφαρμογή την απόφασή τους να ιδρύσουν μια μηνιαία λογοτεχνική επιθεώρηση, η οποία δεν θα ήταν χειραγωγίσιμη από το κόμμα, θα ήταν ανοιχτή σε συνεργασίες και πέραν της Αριστεράς, ενώ οι αρχές του περιοδικού δεν θα δεσμεύονταν από πάγια ιδεολογικά πρόσημα. Μπορεί στη δεκατριετή ζωή της η Επιθεώρηση Τέχνης να πέρασε από αρκετές συμπληγάδες επιβολής εκ των άνω, σημασία όμως έχει η επισήμανση ότι σταθερό ζητούμενο της εκδοτικής ομάδας δεν ήταν όποια εξάρτηση. Χαρακτηριστικό λόγου χάριν για τη συνεχή προσπάθειά τους να αποφύγουν τον κομματικό γαλακτισμό ήταν και το ότι η οικονομική στήριξή τους, στην εκκίνηση του περιοδικού, δεν προερχόταν, σε μεγάλο βαθμό, από τα ταμεία της ΕΔΑ, αλλά από τα χρήματα με τα οποία τους εφοδίασε ο πολιτικά ομόδοξος και φίλος τους, αρχιτέκτονας Νίκος Σιαπκίδης.
Το χρονικό διάστημα 1954-1967 υπήρξε εξαιρετικά γόνιμο για τη διαμόρφωση της πρώτης, με κοινωνιστική μεν κατεύθυνση αλλά αντιδογματικής και ανοιχτής ως προς το μορφολογικό πεδίο, λογοτεχνικής κριτικής του Ραυτόπουλου. Είναι η εποχή που εμμέσως ή αμέσως ο κριτικός λόγος του διασταυρώνεται και συνδιαλέγεται με εκείνον του Αλέξανδρου Αργυρίου, του Βάσου Βαρίκα, του Μανόλη Λαμπρίδη, του Βύρωνα Λεοντάρη κ.ά. Το ότι με έμφαση υπογράμμισε θετικά τα μορφολογικά, συντακτικά και χαρακτηριολογικά επιτεύγματα του πρώτου τόμου των «Ακυβέρνητων πολιτειών» του Στρατή Τσίρκα, της «Λέσχης», δεν είναι χωρίς σημασία. Άλλωστε κατ’ επανάληψη σε μεταγενέστερες συνεντεύξεις και κριτικές επισκοπήσεις του για την πεζογραφία των δεκαετιών του ’60 και του ’70 διασώζει δυο κυρίως μυθιστορήματα, τη «Λέσχη» και «Το κιβώτιο» του Άρη Αλεξάνδρου, θεωρώντας ότι η ιδιαιτερότητα και των δύο βιβλίων βρίσκεται στην υπέρβαση του μηχανιστικού ρεαλισμού.
Το 1967 διέφυγε στη Γαλλία, όπου και παρέμεινε αυτοεξόριστος ως το 1974. Στο Παρίσι, όπου εργάστηκε ως συντάκτης στο Λεξικό Robert και συμμετείχε στο αφιέρωμα του περιοδικού Temps Modernes (1969) στην Ελλάδα, αναλαμβάνοντας να κάνει μια σύνθεση κειμένων από πολιτικά διωχθέντες συγγραφείς, γνώρισε και τη γυναίκα του, την Κλερ, η οποία, ως εξαιρετική γνώστρια της γαλλικής κυρίως λογοτεχνίας, συνέβαλε δραστικά στον κριτικό αναπροσανατολισμό του. Τα νέα κριτήριά του για την αξιολόγηση της πεζογραφίας, γνωστά σ’ εμάς μετά το 1974, έχουν διαμορφωθεί από έναν κύκλο γεγονότων, σχέσεων και αντιλήψεων, όπως η φοιτητική εξέγερση του ’68, η σύντομη Άνοιξη της Πράγας, το Βιετνάμ, η κρίση θεσμών στη Δυτική Ευρώπη αλλά και στον φαινομενικά συμπαγή σοβιετικό κόσμο, η εμφανής πολιτική παγκόσμια ανισορροπία, η γενικευμένη άρνηση της απολυταρχίας από τη διανόηση και την καλλιτεχνία που κυριαρχεί στις προτάσεις της φιλοσοφίας, της αισθητικής και της ίδιας της λογοτεχνίας του τέλους του 20ού αιώνα.
Στους λόγους της πολιτικής μεταστροφής του πρέπει να συνυπολογίσουμε βέβαια το πώς δέθηκαν στον στοχασμό του η φιλία, η αναγνώριση και η μεγάλη, διά βίου εκτίμησή του στον Άρη Αλεξάνδρου, δεδομένα στα οποία βασίστηκε η μετέπειτα γραμμένη μονογραφία του «Άρης Αλεξάνδρου, ο εξόριστος» (1998). Αν δεν υπολογίσουμε τη στενή συνάφεια με τον συγγραφέα του «Κιβώτιου», είναι αδύνατο να αντιληφθούμε τη ρηγματική μετατόπιση του Ραυτόπουλου, και κυρίως τις αναρχίζουσες, οξύτατα αντιδογματικές θέσεις του, προβαλλόμενες με έξαψη σε όσα έγραψε κατά τις πρώτες μεταπολιτευτικές δεκαετίες. Εξάλλου, την αλλαγή του πολιτισμικού του ορίζοντα, το πόσο είχε πλέον απομακρυνθεί στην κριτική του μέθοδο από τη στενή, κοινωνιστική εστίαση τα διακρίναμε πολύ σύντομα, όταν μεταπολιτευτικά, με τη συνδρομή της Φραγκίσκης Αμπατζοπούλου, ανέλαβε να συνεχίσει, ανανεώνοντάς το πλήρως, το περιοδικό Ηριδανός (1975-1976) του παλιού φίλου του Αλέκου Παπακώστα. Τα αφιερώματα, οι μεταφράσεις θεωρητικών και άλλων κειμένων, ιδίως όμως το συνολικό, νεωτερικό πνεύμα του βραχύβιου εντέλει εντύπου έδειχναν ποιες περίπου ήταν τώρα οι νέες, αναγνωστικές και κριτικές προσδοκίες του Δημήτρη Ραυτόπουλου. Και αυτές οι προσδοκίες, στη λογοτεχνία και στις ιδέες, όχι μόνο δεν άλλαξαν ουσιαστικά στα χρόνια που ακολούθησαν, αλλά επιτάθηκαν, προσανατολισμένες στον κυματισμό μιας εύφορης ανυποταξίας.
* Ο Αλέξης Σ. Ζήρας είναι κριτικός λογοτεχνίας και γραμματολόγος
