Ο «Χορός του θανάτου» του Στρίντμπεργκ μοιράζεται σε δύο μέρη και συνήθως ανεβαίνει στη σκηνή μόνο το πρώτο, ενώ το δεύτερο θεωρείται κάτι σαν πάρεργο του συγγραφέα, που όμως δεν είναι, όπως θα δούμε, διόλου τέτοιο. Είναι αναπόσπαστο κομμάτι του.
Ο «Χορός» του πρώτου μέρους διαβάζεται συνήθως ως ένα νατουραλιστικό ψυχολογικό-κοινωνικό δράμα αλληλοσπαραγμού και αγώνα μέχρι τελικής πτώσης ανάμεσα στα μέλη ενός συζυγικού ζεύγους. Ωστόσο, αυτό το έργο του Στρίντμπεργκ, όπως και όλα τα άλλα της λεγόμενης νατουραλιστικής περιόδου, διαθέτει περισσότερα από ένα επίπεδα. Είναι, κατά τον χαρακτηρισμό του ίδιου του συγγραφέα, ένα «κουτί με διπλό πάτο» και πρέπει να βρεις το κρυφό κουμπί που απελευθερώνει το ελατήριο για να το ανοίξεις. Πετάγονται τότε όλα τα δαιμόνια, οι αρχέγονοι τερατόμορφοι «δαίμονες» που έκρυβε εντός του.
Η μάχη για επικράτηση ανάμεσα στα μέλη του συζυγικού ζεύγους, απομονωμένου σε ένα νησί-κολαστήριο, τόπο ουσιαστικά εξορίας, διεξάγεται κάτω από τη σκέπη ενός παντοδύναμου δυνάστη-αφέντη-πατέρα-θεού, του «συνταγματάρχη», που, αθέατος, κινεί τα νήματα με τις μετέωρες ανθρώπινες μαριονέτες. Αυτό μας εισάγει στο δεύτερο επίπεδο του έργου, που μας απομακρύνει από το νατουραλιστικό θέατρο. Τα πράγματα αποκτούν μια άλλη διάσταση. Οι μορφές του δράματος γίνονται διαφανείς, για να διακρίνουμε πίσω τους αρχέτυπα συλλογικά. Προσεγγίζουμε την «τερατώδη πλευρά» ενός θυσιαστικού δράματος και μιας ανθρωποφαγικής τελετής από έναν πατέρα-αφέντη-θεό, που την απαιτεί φορτικά για να «εξευμενιστεί». Πρόκειται για τη θυσία-γάμο-θάνατο της νεαρής κόρης του ζεύγους με τον ηλικιωμένο συνταγματάρχη. Τα δαιμόνια και ο δαίμων Μολώχ ήδη βγήκαν από το κουτί με τον διπλό πάτο.
Για να συλλάβουμε όλη τη δυναμική του έργου, πρέπει να δούμε και το δεύτερο μέρος του, όπου η νεαρή κόρη του ζεύγους, που χαρακτηριστικά ονομάζεται Ιουδήθ, στέλνει στον ηλικιωμένο συνταγματάρχη (που έχει γίνει στρατηγός), με τη συμβουλή της μητέρας της, ένα αινιγματικό τηλεγράφημα, του οποίου δεν μαθαίνουμε το περιεχόμενο, αλλά μπορούμε να το εικάσουμε. Και έτσι «αποκεφαλίζει» με μια κίνηση-σπαθιά τον πατέρα-αφέντη-θεό, τον «Ολοφέρνη» της. Το έργο κρύβει, πίσω από τη νατουραλιστική επιφάνεια, μια παραλλαγμένη βιβλική παραβολή! Αν μάλιστα συμπεριλάβουμε, ως πρώτο μέρος μιας άτυπης τριλογίας, και τον στριντμπεργκικό «Πατέρα», που θέμα του έχει την αληθινή πατρότητα της κόρης, τότε το «σκοτεινό» αυτό έργο φωτίζεται πληρέστερα.
Η παράσταση του πρώτου μέρους του «Χορού» στο Θέατρο Εκάτη, σε σκηνοθεσία της Βαλεντίνης Λουρμπά, εξαντλεί γόνιμα το νατουραλιστικό και ψυχολογικό πρώτο επίπεδο του έργου, δίνοντας κάποιες νύξεις για το δεύτερο, κρυμμένο επίπεδο. Βλέπει το έργο ως «ένα χρονικό ψυχικής λεηλασίας, που ο ένας υπονομεύει τον άλλον, τον συρρικνώνει, με σκοπό να τον εξαφανίσει. Η σκέψη της μετάβασης στο τίποτα είναι οδυνηρή και χρησιμοποιούν τη ζωή σαν εφαλτήριο προκειμένου να συντρίψει ο ένας τον άλλον…» (από το σημείωμα του προγράμματος).
Σωστά. Σ’ αυτό, το πρώτο επίπεδο η σκηνοθεσία φωτίζει καίρια και «αναλύει» τους ήρωες, δίνοντας διαφανή τα κίνητρα και τις αιτίες της συμπεριφοράς τους. Το κομμάτι ιδιαίτερα της διδασκαλίας και απόδοσης των ρόλων είναι το καλύτερο. Το «τρίγωνο» των ηθοποιών ανταποκρίνεται στη σκηνοθετική γραμμή με γνώση, φαντασία και εξαντλητική μελέτη των φαινομένων.
Η Όλγα Μουργελά «γράφει» ως πυρακτωμένη ακίδα σε ψυχρή επιφάνεια την αντιφατική, διχασμένη Άλις. Ο Μάνος Χατζηγεωργίου δίνει «γλυπτά» τον ασύμμετρο Έντγκαρ, με προσεκτικά υπολογισμένες δόσεις ψυχρής λογικής και θερμής τρέλας. Ο Βασίλης Ασημάκης είναι εξαιρετικός ως αινιγματικός και αστάθμητος καταλύτης, «τρίτος παράγων» που προξενεί τη ζύμωση. Εκείνο που δεν δίνεται σ’ αυτό το πρώτο μέρος είναι τα αφανή, υπόγεια κίνητρα και η αθέατη πλευρά των ηρώων. Δίνονται κάποιες νύξεις με την ένταξη στοιχείων από το δεύτερο μέρος, όπως το τηλεγράφημα της Ιουδήθ στον συνταγματάρχη, κάτι που, όμως, γίνεται ασύντακτα, χωρίς προετοιμασία και αφήνει κενά στην ανεμπόδιστη ροή του κειμένου.
Τα νατουραλιστικά σκηνικά-κοστούμια της Σωτηρίας Λάμδα, οι «φυσικοί» φωτισμοί του Γιάννη Ζέρβα και η μουσική του Νίκου Ανδρουλή δεν αντιδικούν στη γραμμή της σκηνοθεσίας.
