Ο Tord Gustavsen άρχισε να παίζει πιάνο, αυτοδίδακτος φυσικά, σε ηλικία τεσσάρων ετών και λίγα χρόνια αργότερα έπαιζε σε οικογενειακές και φιλικές συγκεντρώσεις ενηλίκων αλλά και gospel στην εκκλησία της περιοχής. Με την έναρξη των μουσικών σπουδών του στο πανεπιστήμιο του Όσλο άρχισε να ενδιαφέρεται κυρίως για την jazz, στην οποία και αφοσιώθηκε αποκλειστικά μετά την αποφοίτησή του. Σήμερα ο πενανταδυάχροντος πια πιανίστας δεν έχει απλά καταξιωθεί αλλά δικαιολογημένα είναι μια από τις πιο λαμπρές και σημαντικότερες προσωπικότητες της νορβηγικής jazz σκηνής.
Το 2018 ο Tord Gustavsen επέστρεψε στη φόρμα τού πιάνο τρίο που είχε εγκαταλείψει για αρκετά χρόνια. Πριν λόγο καιρό και με το τρίο του να συναποτελείται πλέον από τον κοντραμπασίστα Steinar Raknes και τον ντράμερ Jarle Vespestad κυκλοφόρησαν το «Opening», έναν αληθινά θαυμάσιο, βαθιά μελωδικό, πηγαία λυρικό και ατμοσφαιρικότατο δίσκο. Συνομιλήσαμε με τον Tord Gustavsen γι' αυτόν, τον ξεχωριστό τρόπο που παίζει αντιμετωπίζοντας την jazz ως κλασική μουσική (και κάποιος φορές το αντίστροφο, ακολουθώντας τα βήματα του μέγιστου Keith Jarrett) αλλά και τη νορβηγική jazz σκηνή και τις ιδιαιτερότητές της.
Πώς αποφάσισες να επιστρέψεις από το να υπάρχει τραγουδίστρια στο σχήμα σου, όπως συνέβαινε τα τελευταία χρόνια, σε ένα οργανικό τρίο και τι σημαίνει αυτό για το νέο album;
Εξακολουθώ να συνεργάζομαι με την ερμηνεύτρια Simin Tander και επίσης με τον σαξοφωνίστα Tore Brunborg που ήταν μέλος του κουαρτέτου που είχα πριν, όλες οι συνθέσεις και οι παραλλαγές του σχήματός μου υπάρχουν και λειτουργούν ταυτόχρονα. Αλλά δισκογραφικά επικεντρώθηκα στο τρίο για τα δύο τελευταία albums, κυρίως γιατί το 2018 αισθάνθηκα για πρώτη φορά μετά τον θάνατο του αρχικού κοντραμπασίστα μου, του Harald Johnsen, ότι ήταν σωστό να επανενεργοποιήσω το τρίο. Στη συνέχεια, αισθάνθηκα την παρόρμηση να συνεχίσω με το τρίο για κάποιο διάστημα ακόμα, να συνεχίσω να εξερευνώ τα μουσικά πεδία που ανακαλύψαμε με την περιοδεία μετά την κυκλοφορία του ’18 και πριν η πανδημία φέρει τα λοκντάουν, οπότε σταματήσαμε να εμφανιζόμαστε.
Το κοντραμπάσο για εσένα είναι, όπως και για τους περισσότερους, ένα τμήμα της rhythm section ή σε ενδιαφέρει και η μελωδική πλευρά του;
Το κοντραμπάσο διαθέτει αυτή την υπέροχη δυαδικότητα του να είναι μια βάση χαμηλών συχνοτήτων και ταυτόχρονα να προσφέρεται για δημιουργικό μελωδικό παίξιμο. Επίσης με την παρουσία του Steinar Raknes στο γκρουπ το κοντραμπάσο είναι πια και σολιστικό όργανο, παίζει «κλασικά» jazz σόλο με δοξάρι και αλλάζοντας τονικότητα. Και οι τρεις αυτές πλευρές του κοντραμπάσου είναι εξίσου σημαντικές για το γκρουπ καθώς και οι τρεις μας εναλλασσόμαστε συνέχεια ανάμεσα στο να έχουμε τον πρώτο ρόλο, στο να συνοδεύουμε τους υπόλοιπους και στο αληθινά ομαδικό παίξιμο, για να δημιουργήσουμε τη μουσική μας.
Με ποιο τρόπο και πόσο η έλευση του Steinar Raknes άλλαξε τη δομή και τον ήχο του γκρουπ;
Ο Steinar έφερε ένα πιο «τολμηρό» παίξιμο, μερικές πιο τραχιές «γωνίες» και επίσης ένα διαφορετικό είδος δεξιοτεχνίας ως προς τα σόλο. Ο προηγούμενος κοντραμπασίστας μας, ο Sigurd Hole, έπαιζε ίσως πιο γλυκά και ευαίσθητα, ενώ το παίξιμο του Steinar είναι πιο εξωστρεφές και δυναμικό.
Παρατήρησα ότι «παίζει» και ηλεκτρονικά, κάτι που είναι πολύ ασυνήθιστο για ένα jazz πιανιστικό τρίο. Ηταν δική του ή δική σου ιδέα και πώς ενσωματώνετε το ηλεκτρονικό στοιχείο στον ακουστικό ήχο των οργάνων σας;
Χρησιμοποιούσα ήδη κάποια ηλεκτρονικά μαζί με το πιάνο μου και ο Steinar απλά έφερε κάποια δικά του εφέ σε μια πρόβα μας για να δούμε αν ίσως θα ταίριαζαν και θα ήταν ένα επιπλέον στοιχείο με νόημα και έτσι συνέβη. Δεν υπήρχε ποτέ πρόθεση ή σχέδιο για να το κάνουμε και επίσης μέχρι που το δοκιμάσαμε στο στούντιο δεν ξέραμε αν θα λειτουργήσει Τελικά όμως ταίριαξε πάρα πολύ με αυτό που κάνουμε και έτσι το χρησιμοποιήσαμε ακόμα περισσότερο.
Θα αποκαλούσες αυτό που κάνεις απλά jazz ή «πειραγμένη jazz» με πολλά μουσικά «υπόρρητα»;
Αναμφίβολα «πειραγμένη jazz». Είναι ένα είδος λυρικής jazz δωματίου που βασίζεται στη νορβηγική μουσική παράδοση, την κλασική μουσική και άλλα λυρικά ιδιώματα όσο ακριβώς βασίζεται και στην τυπική jazz με την αμερικανική έννοια.
Η μουσική σου θα ήταν ίδια αν δεν είχες δεχθεί την επίδραση και και δεν είχες παίξει τόσο την παραδοσιακή μουσική της χώρας σου όσο και τα gospel;
Όχι, δεν μπορώ καν να σκεφτώ το πώς θα παίζαμε με τον τρόπο που το κάνουμε αν δεν υπήρχαν αυτά τα στοιχεία.
Το παίξιμο σου είναι εξαιρετικά… χαμηλών τόνων και, όπως είχε πολύ ορθά γράψει ένας συνάδελφος, «περισσότερο χαϊδεύεις τα πλήκτρα παρά τα αγγίζεις». Αυτό συμβαίνει αυθόρμητα, ενστικτωδώς και πάντα έπαιζες έτσι ή υπάρχει κάποιος λόγος και θέλεις να εκφράσεις κάτι, οτιδήποτε και αν είναι αυτό, κάνοντας το;
Πραγματικά συμβαίνει ενστικτωδώς, δεν είναι κάτι που σκέφτηκα ποτέ. Νομίζω ότι ο τρόπος που παίζω εξελίχθηκε σταδιακά μέσα στον χρόνο αλλά ειδικά η έντονη έμφαση στο άγγιγμα και ένα είδος «τρυφερής δύναμης» άρχισαν να αναπτύσσονται τα πρώτα χρόνια μετά τις σπουδές μου.
Τι σε εμπνέει περισσότερο στο να γράψεις ένα κομμάτι, ένα γεγονός της ζωής σου, κάτι που σου συνέβη, οι άνθρωποι, η φύση και ιδιαίτερα αυτή της χώρας σου, κάτι άλλο;
Υπάρχουν πολλές διαφορετικές πηγές έμπνευσης, η ιδέα για μια σύνθεση μπορεί να προέλθει από τη φύση, ενώ κάθομαι στο πιάνο ή ακόμα και στο αυτοκίνητο στη διάρκεια μιας περιοδείας. Αλλά θα έλεγα ότι η ακινησία και οι εκτενείς κενοί χώροι της νορβηγικής φύσης κατοπτρίζονται συχνά στο πώς «τοποθετώ» τις ιδέες μου και τις αναπτύσσω περαιτέρω.
Το ότι είσαι Νορβηγός έπαιξε κάποιο ρόλο στον τρόπο που κάνεις μουσική; Και με την ευκαιρία, πιστεύεις ότι ο όρος νορβηγική jazz έχει άλλο νόημα εκτός από γεωγραφικό;
Η μουσική μου δεν θα ήταν έτσι όπως είναι αν δεν ήμουν Νορβηγός. Όσο για το δεύτερο σκέλος, πιστεύω ότι έχει και κάποιο επιπλέον νόημα. Από την άλλη όμως, οι διαφορετικές προσεγγίσεις εντός της νορβηγικής jazz είναι τόσες πολλές όσα και τα κοινά στοιχεία μας.
Πώς αισθάνθηκες, τόσο ως άνθρωπος όσο και ως jazz μουσικός, στη διάρκεια της πανδημίας;
Ήταν μια δύσκολη περίοδος που σου έθετε πολλές προκλήσεις. Μπορούμε να διδαχθούμε κάποια σημαντικά πράγματα από αυτήν, πριν από όλα να εκτιμήσουμε ακόμα περισσότερο την ελευθερία της κίνησης, την αίσθηση της κοινότητας αλλά και της σωματικής επαφής με τους άλλους ανθρώπους. Επίσης όμως, φυσικά, τις συναυλίες, στις οποίες η μουσική ενέργεια δημιουργείται από κοινού από τους μουσικούς και το κοινό και ανάμεσά τους σε πραγματικό χρόνο.
Η πανδημία και οι καραντίνες είχαν κάποια επίδραση τόσο στη σύνθεση όσο και στην ηχογράφηση του album;
Το ηχογραφήσαμε ανάμεσα σε δύο λοκντάουν και δεν είχαμε την ευκαιρία να δοκιμάσουμε ένα μέρος του υλικού σε ζωντανές εμφανίσεις πριν. Αυτό ίσως να προσέθεσε στην καινοτόμο και ερευνητική διάθεση που το χαρακτηρίζει. Όμως άλλες πλευρές του θα είχαν έρθει περισσότερο στο προσκήνιο αν της ηχογράφησης είχαν προηγηθεί αρκετές ζωντανές εμφανίσεις.
Υπάρχει κάποιος jazz μουσικός, είτε Ευρωπαίος είτε Αμερικανός, που θα ήθελες πάρα πολύ να έχεις συνεργαστεί μαζί του αλλά δεν έχει συμβεί ώς τώρα;
Όχι, είχα την ευλογία να συνεργαστώ με αυτούς που για εμένα είναι οι καλύτεροι μουσικοί του κόσμου, τουλάχιστον για τη μουσική την οποία κάνω. Φυσικά, θέλω να γνωρίζω νέους ομοτέχνους μου και από αυτές τις γνωριμίες να προκύπτει μουσική, αλλά για εμένα έχει πολύ μεγαλύτερη σημασία το να συνεχίσω να συνεργάζομαι και να ωριμάζω μαζί με όσους ήδη το κάνω, τόσο με εκείνους του τρίο όσο και με τους εξαίρετους εκτελεστές και ερμηνευτές/ριες που συμπράττουν στα άλλα σχήματά μου.
Και τα μελλοντικά σου σχέδια, βραχυπρόθεσμα ή και πιο μακροπρόθεσμα αν υπάρχουν ήδη;
Το σχέδιο αυτή τη στιγμή είναι να αναπτύξουμε το κοινό παίξιμο του τρίο με σαράντα - πενήντα συναυλίες σε όλο τον κόσμο από τώρα μέχρι τον Νοέμβριο και να αφήσουμε νέο υλικό να προκύψει αυθόρμητα από αυτό. Για τη συνέχεια βλέπουμε…
Ο Tord Gystavsen ανήκει στο είδος των μουσικών που δεν εξελίσσονται μόνον αλλά και ωριμάζουν στην πορεία του χρόνου και αυτό κάνει το έργο τους να κερδίζει σε ενδιαφέρον αντί να φθίνει όπως είναι ο κανόνας στις περισσότερες περιπτώσεις.
