Οι ρίζες του ΣΥΡΙΖΑ είναι στην ίδρυση του Συνασπισμού της Αριστεράς και της Προόδου, που έκλεισε μια μεγάλη περίοδο «εμφύλιου» (1968 - 1988) μεταξύ των δύο ρευμάτων στο ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα, του φιλοσοβιετικού, που διαχρονικά το εκπροσωπούσε το ΚΚΕ, και του ευρωκομμουνιστικού, που εμφανίστηκε αυτόνομα μετά το 1968 με κύριο εκφραστή του το ΚΚΕ Εσωτερικού.
Η διασπασμένη Αριστερά δεν μπόρεσε να επωφεληθεί από την πτώση της χούντας, το 1974, ενώ είχε κάνει μεγάλους αγώνες για την ανατροπή της, αγώνες που συνοδεύτηκαν και με απώλειες ζωής στελεχών της. Μολονότι οι πρώτες μεταδικτατορικές εκλογές δόθηκαν με το σχήμα της Ενωμένης Αριστεράς, η συνέχεια ήταν ένας ανηλεής πόλεμος ανάμεσα στο ΚΚΕ και το ΚΚΕ Εσωτερικού. Έτσι, ενώ η Αριστερά βγήκε ηθικά νικήτρια από τη δικτατορία και με μεγάλη επιρροή στη νεολαία, με μαζική ΚΝΕ και ευρείας απήχησης Ρήγα Φεραίο, δεν ανταμείφθηκε εκλογικά.
Από τη διαμάχη των δύο Κ.Κ. κερδισμένο βγήκε το ΠΑΣΟΚ με ηγέτη τον χαρισματικό Ανδρέα Παπανδρέου, το οποίο απορρόφησε τη μεταδικτατορική Ένωση Κέντρου, ενώ παράλληλα λεηλάτησε και την Αριστερά. Η ΕΔΑ, με ηγέτη τον Ηλία Ηλιού αρχικά και μετά, με προέδρους τους Μανώλη Γλέζο, Ανδρέα Λεντάκη και Θόδωρο Κατριβάνο, πέρασε στο πολιτικό περιθώριο.
Η προσέγγιση των δύο κομμάτων της Αριστεράς εμποδιζόταν και από το γεγονός ότι το ΚΚΕ αρνιόταν κατηγορηματικά να συνεργαστεί με τους σφετεριστές του τίτλου του, ιδιαίτερα με τον προσδιορισμό «Εσωτερικού». Κάτι που ο Χαρίλαος Φλωράκης είχε αντικρούσει με τη φράση «Εμείς είμαστε στο εσωτερικό του εσωτερικού», εννοώντας τις εξορίες και τις φυλακές.
Μετά τις εκλογές του Ιουνίου 1985, όπου πρώτη φορά μετά τη Μεταπολίτευση το ΚΚΕ σημείωσε ελαφρά πτώση πέφτοντας κάτω του 10% (9,86%), δημιουργήθηκαν έντονοι προβληματισμοί στις γραμμές του, αφού ούτε το σχήμα «Δεξιά - αντιδεξιά» απέδιδε, ούτε το να εξαφανιστεί εκλογικά το ΚΚΕ Εσωτερικού. Αρκούσε για τη δική του άνοδο. Θυμίζω ότι για τις εκλογές του 1981 το ΚΚΕ είχε θέσει στόχο να υπερβεί το 17%, που ήταν το όριο για να μπει ένα κόμμα στη β' κατανομή των εδρών εξουδετερώνοντας έτσι την ενισχυμένη αναλογική. «Αλλαγή - Αλλαγή - Δεύτερη κατανομή» ήταν τότε ένα από τα κεντρικά συνθήματα του κόμματος.
Εντονότεροι ήταν οι προβληματισμοί στον χώρο του ΚΚΕ Εσωτερικού, του οποίου το ποσοστό ήταν 1,82% το 1985. Ο μετασχηματισμός του ΚΚΕ εσωτ. σε Ε.ΑΡ. (Ελληνική Αριστερά) διευκόλυνε την προσέγγιση με το ΚΚΕ. Το ιδρυτικό της συνέδριο πραγματοποιήθηκε 22 - 26 Απριλίου 1987, με ένα σημαντικό κομμάτι να προχωρεί στην ίδρυση άλλου κόμματος με τίτλο ΚΚΕ Εσωτερικού - Ανανεωτική Αριστερά.
Η συγκρότηση κοινής ομάδας για τη διαμόρφωση κοινού πορίσματος (πλαίσιο συνεργασίας) είχε αποφασιστεί από την πρώτη επίσημη συνάντηση Φλωράκη - Κύρκου στον Περισσό στις 22 Μαΐου 1988, δηλαδή ακριβώς 25 χρόνια από τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη, που υπήρξε σύμβολο ενότητας της Αριστεράς καθότι βουλευτής της ΕΔΑ μη κομματικά ενταγμένος, αν και αγωνιστής του ΕΑΜ.
Έτσι ήρθαν τα πράγματα (μάλλον είχε σχεδιαστεί) η συνάντηση να γίνει την παραμονή της Μαραθώνιας Πορείας Ειρήνης, την οποία πρώτη φορά μεταδικτατορικά διοργάνωσαν οι προσκείμενες στο ΚΚΕ και στην Ε.ΑΡ. κινήσεις ΕΕΔΥΕ και ΑΚΕ. Παρέστησαν, λοιπόν, οι δύο ηγέτες στη συγκέντρωση στο Σύνταγμα για τη λήξη της πορείας, με τον Χ. Φλωράκη να συναντά τους πεζοπόρους της ειρήνης (ανάμεσά τους και οι γιοι του Γρηγόρη Λαμπράκη Γιώργος και Γρηγόρης) στο ύψος του Πάρκου Ελευθερίας (πρώην ΕΑΤ - ΕΣΑ) επί της Βασιλίσσης Σοφίας.
Την εβδομάδα που προηγήθηκε της πορείας αντιπροσωπείες των δύο κινήσεων είχαμε συνομιλίες για το περιεχόμενο της διακήρυξης - πρόσκλησης, στις οποίες συμμετείχα ως γενικός γραμματέας της ΕΕΔΥΕ, τη δε ΑΚΕ εκπροσωπούσαν οι Μιχάλης Περιστεράκης και Βαγγέλης Ρολόγης, ενίοτε και ο Γιάννης Ρέγκας (που έβαζε εμπόδια στη συμφωνία).
Η συμφωνία στο πολιτικό πλαίσιο ήταν εύκολη, δεδομένου ότι η μεγάλη διαφωνία γύρω από τους «ευρωπυραύλους» είχε εκλείψει, αφού το 1987 είχε συμφωνηθεί η αμοιβαία απόσυρση και καταστροφή τους από τους Ρέιγκαν και Γκορμπατσόφ. Άρχισαν, λοιπόν, οι πρώτες κινήσεις για συνεργασία που ευνοήθηκαν από το γεγονός ότι το 1985 είχε τεθεί σε κίνηση η περεστρόικα στην ΕΣΣΔ, η οποία επαγγελλόταν νέες σχέσεις και μεταξύ των δυνάμεων της Αριστεράς. Στις 7 Δεκεμβρίου 1988 δόθηκε στη δημοσιότητα το Κοινό Πόρισμα ΚΚΕ - Ε.ΑΡ., δηλαδή η προγραμματική βάση για τη συνεργασία, που είχε διατυπωθεί από τετραμελή ομάδα αποτελούμενη από τους Μίμη Ανδρουλάκη, Γιάννη Δραγασάκη εκ μέρους του ΚΚΕ και τους Γρηγόρη Γιάνναρο και Δημήτρη Παπαδημούλη από την Ε.ΑΡ.
Ο πανηγυρικός τίτλος της ΑΥΓΗΣ την επομένη ήταν «Τώρα με την Αριστερά», με υπέρτιτλο «Μεγάλη, σύγχρονη, συνασπισμένη». Πιο συγκρατημένος ο Ριζοσπάστης, δεδομένου ότι η Κ.Ε. του ΚΚΕ δεν είχε επίσημα λάβει γνώση του κειμένου.
Έχει αξία να θυμηθούμε ένα απόσπασμα από το Πρώτο Πολιτικό Πρόγραμμα του ΣΥΝ: «Οι εκρηκτικές ανάγκες της κοινωνίας μας μπορούν να βρουν συνολική και ριζική απάντηση μόνο με την κυβερνητική εξουσία του κοινωνικοπολιτικού Συνασπισμού της Αριστεράς και της Προόδου, που θα προωθήσει κοινωνικούς μετασχηματισμούς, θα οδηγήσει στον προοδευτικό εκσυγχρονισμό της χώρας και θα ανοίγει τον δρόμο στη δημοκρατική και σοσιαλιστική της αναγέννηση».
* Ο Πάνος Τριγάζης είναι μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΣΥΡΙΖΑ - Προοδευτική Συμμαχία
