Τα μεγάλα κατασκευαστικά έργα για τον εκσυγχρονισμό των ελληνικών πόλεων έχουν προκαλέσει τα τελευταία χρόνια σοβαρά διλήμματα σχετικά με την προστασία και τη διατήρηση υπόγειων ιστορικών ευρημάτων, αντιπροσωπευτικών προηγουμένων ιστορικών περιόδων, ιδιαίτερα της αρχαιότητας, αλλά και της βυζαντινής εποχής.
Η Ελληνική Εθνική Επιτροπή του Διεθνούς Συμβουλίου Μνημείων και Τοποθεσιών (ICOMOS), ακολουθώντας τις διεθνείς ιδρυτικές καταστατικές αρχές του ως τεχνικού συμβούλου της UNESCO για την Παγκόσμια Κληρονομιά, παρακολουθεί, μελετά τα θέματα αυτά οργανώνοντας σχετικές επιστημονικές συναντήσεις και διατυπώνει προτάσεις.
Όταν, λοιπόν, τα κατασκευαστικά έργα του Μετρό Θεσσαλονίκης αποκάλυψαν το 2013 το εκπληκτικό αστικό σύμπλεγμα των περίπου 1.500 τ.μ. στη θέση του μελλοντικού σταθμού «Βενιζέλου», το ελληνικό ICOMOS τοποθετήθηκε αμέσως υπέρ της κατά χώρα διατήρησης των αρχαιοτήτων.
Κατά τη συζήτηση για τη μεταφορά και επανατοποθέτηση αυτών των αρχαιοτήτων, το ελληνικό ICOMOS επανήλθε με νέα ανακοίνωση (Α.Π. 1456/11.10.2019) ζητώντας την εφαρμογή της υπουργικής απόφασης του 2017, που προέβλεπε την κατά χώρα διατήρηση και ανάδειξη της πολιτιστικής και τεχνικής αξίας του μνημειακού συνόλου.
Εξέφρασε μάλιστα έντονη ανησυχία ότι η διαχείριση αυτή θα εκθέσει τις αρχαιότητες σε μια σημαντική απώλεια της αυθεντικότητας και πιθανότατα της ακεραιότητάς τους, λόγω των ζημιών που μπορεί να προκληθούν όχι μόνο στα ευρήματα, αλλά και σε παλαιότερα υποκείμενα λείψανα.
Η αξία των υπόψη ευρημάτων είναι μοναδική, επειδή πρόκειται για πολεοδομικό σύνολο του τέλους της αρχαιότητας μέχρι τις αρχές των μεσοβυζαντινών χρόνων (4ος - 9ος αι. π.Χ.) και περιλαμβάνει το σταυροδρόμι του κύριου πλακόστρωτου δρόμου με κατεύθυνση Ανατολή - Δύση (Decumanus Maximus), συμπίπτοντας με την Εγνατία οδό, και του εγκάρσιου άξονα Βορρά - Νότου (Cardo), σηματοδοτώντας το εμπορικό κέντρο της ρωμαϊκής και βυζαντινής Θεσσαλονίκης.
Με τον όρο ότι διασφαλίζεται η αυθεντικότητα και ακεραιότητά του, ο χώρος προσλαμβάνει εξαιρετική παγκόσμια αξία συμπληρώνοντας την αναγνωρισμένη από το 1988, ως αγαθού Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, παλαιοχριστιανική και βυζαντινή Θεσσαλονίκη, περιλαμβάνοντας μέρος των ιστορικών τειχών, χριστιανικά μνημεία, ιδίως εκκλησίες, που συγκροτούν μοναδική διαχρονική τυπολογική σειρά του βυζαντινού κόσμου.
Δυστυχώς, με βάση την Υπουργική Απόφαση του Μαρτίου 2020, οι αρχαιότητες πρόκειται να αποσυναρμολογηθούν και να επανατοποθετηθούν όταν ολοκληρωθούν οι εργασίες του σταθμού.
Το ελληνικό ICOMOS διεθνοποίησε το θέμα κατά την 20ή Παγκόσμια Συνέλευση του ICOMOS και υπέβαλε έγκαιρα, με την υποστήριξη ολόκληρης της ομάδας των ευρωπαϊκών ICOMOS, τεκμηριωμένη πρόταση ψηφίσματος, βασισμένη στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση Προστασίας της Αρχαιολογικής Κληρονομιάς του 1992 (κυρωμένη το 2005 από την Ελλάδα) και στη Χάρτα του ICOMOS για τη Διαχείριση της Αρχαιολογικής Κληρονομιάς.
Μετά την εμπεριστατωμένη αξιολόγηση της επιτροπής ψηφισμάτων και τη διεθνή διαβούλευση που ακολούθησε, στις 8.12.2020, η πρόταση εγκρίθηκε με συντριπτική πλειοψηφία (επί 691 ψήφων, 621 υπέρ, 58 αποχές, 4 κατά).
Το ψήφισμα τάσσεται κατηγορηματικά υπέρ της κατά χώρα διατήρησης των αρχαιοτήτων. Καλεί την ελληνική κυβέρνηση να μην προχωρήσει στην απόσπαση του μνημειακού συνόλου, το οποίο χαρακτηρίζει στοιχείο της παλαιοχριστιανικής - βυζαντινής Θεσσαλονίκης, ως αγαθού Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Καλεί, επίσης, τις ελληνικές αρχές να αναθεωρήσουν τις αποφάσεις εφαρμόζοντας πολιτικές και βέλτιστες πρακτικές, σύμφωνα τις κυρωμένες από την Ελλάδα διεθνείς συμβάσεις.
Παρά την έκκληση του διεθνούς ICOMOS, την κινητοποίηση πληθώρας επιστημονικών φορέων και ειδικών επιστημόνων από όλο τον κόσμο, έγινε δυστυχώς γνωστό ότι η με ισχνή (13-12) πλειοψηφία απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας υποστηρίζει την υπουργική απόφαση του 2020.
Μόνη δυνατή λύση για τη διάσωση των αρχαιοτήτων «Βενιζέλου» και της εθνικής μας αξιοπρέπειας αποτελεί η ανάκληση των κυβερνητικών αποφάσεων.
* Η Σοφία Αυγερινού Κολώνια είναι ομότιμη καθηγήτρια του ΕΜΠ, αντιπρόεδρος του ελληνικού ICOMOS, μέλος της Διεθνούς Ακαδημίας ICOMOS
