Θυμάμαι εαυτόν, προ Μνημονίου Ι, να υπηρετώ ως σύνδικος πτώχευσης του εν Αθήναις Πρωτοδικείου για γνωστή βιομηχανική επιχείρησης παραγωγής προϊόντων χάρτου. Μια βιοτεχνία η οποία μετεξελίχθηκε σε μικρή αλυσίδα παραγωγής, κατά συνέπεια της σκληρής προσωπικής εργασίας ενός ζευγαριού παιδιόθεν ερωτευμένου που είχε το όραμα του επιτηδεύεσθαι στο εν λόγω αντικείμενο, οπότε κατά την πρώτη του κιόλας νιότη επέλεξε να «ξεβολευτεί» από την έμμισθη εργασία.
Πότε έλαβε χώρα αυτό το «ξεβόλεμα»; Εν καιρώ προ παγκοσμιοποίησης, εν καιρώ «χρυσού αιώνα» προστατευόμενων «εθνικών» οικονομιών, δηλαδή εν καιρώ μεταπολιτευτικής αισιοδοξίας. Τότε δε, ένα απολυτήριο οκτατάξιου γυμνασίου, μία ιδέα, ολίγο τσαγανό αμάλγαμα με μπέσα και συνεπή κοινωνική αναφορά και πέντε καλοί φίλοι - επίδοξοι συνεργάτες επαρκούσαν για να τροχοδρομηθεί το «όχημα» μιας μικρής πλην τιμίας ελληνικής επιχείρησης με αναπτυξιακή προοπτική.
Παρότι έχουν περάσει σχεδόν δέκα έτη από τότε οπότε περατώθηκε η εν λόγω πτώχευση, κατά τα οριζόμενα στον Πτωχευτικό Κώδικα, διατηρώ έντονα την ανάμνηση του κλάματος και του οδυρμού του μικροβιομηχάνου πάνω σε δοκάρι του εργοστασίου, τη μεγαθυμία των πέντε παλαιότερων «ιδρυτικών» εργατών του που του αναγνώριζαν πως τους είχε προσφέρει εργασία όταν ήταν ακόμα αμούστακα παλικαράκια, τη μικροθυμία της πλειονότητας του προσωπικού που έσπευσε να οργανωθεί σε γνωστό συνδικαλιστικό φορέα στείρα αντιεργοδοτικό και το ακατάπαυστο παράπονο της συζύγου του μικροβιομηχάνου για το να αντιμετωπίζονται αμφότεροι από τον εν λόγω φορέα ως «κεφάλαιο».
Τα παραγωγικά αίτια της πτώχευσης, κατά την εκτίμησή μου, ήταν τα ακόλουθα. Αδυναμία παρακολούθησης του ανταγωνισμού και της τεχνολογίας, άνοιγμα σε πλείονα των καθιερωμένων της φίρμας υποπροϊόντα, σπασμωδικές επεκτατικές κινήσεις σε δύσκολες αγορές της αλλοδαπής και υπερδανεισμός προς παρακολούθηση του ανταγωνισμού στη σχετική αγορά. Να μην παραλείψω όμως και τα «παπαγαλάκια» του συναφιού, τα οποία διέδιδαν fake news προκαλώντας δολιοφθορά στην επιχείρηση. Το millennium δεν σηματοδοτήθηκε από την «αθωότητα» της Μεταπολίτευσης, όσο να πει κανείς.
Η επαγγελματική αυτή εμπειρία μού έδωσε εκ του σύννεγυς να καταλάβω πως η παλαιομοδίτικη συγκεντρωτική οργάνωση οδηγεί το επιτήδευμα σε αδιέξοδο. Για να ιδρυθεί και να αναπτυχθεί μία επιχείρηση χρειάζεται κίνητρο και τεχνοκρατική υποστήριξη (δηλ. νομική, οικονομοτεχνική, τραπεζική). Ο εμπειρισμός ανήκει στα «αθώα» χρόνια, τα ως άνω αναφερόμενα. Η πολιτική τού «εγώ ίδρυσα, εγώ διοικώ», από την καθαρίστρια έως τον λογιστή, είναι προ πολλού παρωχημένη. Μια μικρομεσαία κάθετη μονάδα παραγωγής χρήζει να στελεχώνεται τουλάχιστον από εργοδηγό, ο οποίος θα κατανέμει και θα συντονίζει το έργο αναμεταξύ των εργατών, μόνιμο οικονομικό στέλεχος (δηλ. λογιστή / σύμβουλο επί των χρηματοοικονομικών), (ημι)μόνιμο δικηγόρο για την εν γένει νομική διαχείριση (δηλ. για εταιρικά, εργασιακά θέματα και θέματα συμβάσεων), (ημι)μόνιμο μηχανολόγο μηχανικό που θα παρακολουθεί τη λειτουργία της γραμμής παραγωγής και παράλληλα την εξέλιξη της οικείας τεχνολογίας, στέλεχος προώθησης το οποίο θα παρακολουθεί την αγορά και τον ανταγωνισμό. Ο ιδρυτής - επιτηδευματίας ως εμπειρικός, «της πιάτσας» όπως είθισται να λέγεται, θα συντονίζει όλους αυτούς τους παράγοντες και θα ψυχογραφεί την αποδοτικότητά τους, δηλαδή θα εκτιμά την έκταση και την αμεσότητα του «παραδοτέου».
Εργάτες - «ακορντεόν»
Η οργανωτική βάση της παραγωγικής επιχείρησης όμως είναι εδώ και δυόμισι αιώνες η εργατιά της. Οι εργάτες χρήζει να είναι επαρκείς και να αυξάνονται κατά παρακολούθηση της οικονομικής ανάπτυξης της επιχείρησης. Οι παραγγελίες γεννούν εργάτες, ουχί η φιλάνθρωπος διάθεση ή η κουλτούρα «της καβάτζας». Με συνετή διαχείριση προσωπικού ούτως ώστε να διαμοιράζονται οι άδειες, τα ρεπό, οι υπερωρίες και γιατί όχι και τα bonus, η επιχείρηση μόνο ανοδικά νούμερα θα καταγράψει. Με ποια λογική; Με την αρχαιοτέρα όλων, με το δεδομένο τού ότι ο / η εργάτης / τρια είναι εξ ίσου homo economicus με τον / την εργοδότη /τρια. Έχει ανάγκη από κίνητρο για να αποδίδει. Ένας / μία εργάτης / τρια - «ακορντεόν» είναι φύσει αδύνατον να συστήσει δομικό στοιχείο βιώσιμης αναπτυξιακής διαδικασίας. Κάποια στιγμή, έχοντας «κυκλοφορήσει» στην αγορά εργασίας, θα επιδιώξει την καλύτερη συνεργασία ενδεχομένως στον εργοδότη - ανταγωνιστή της σχετικής αγοράς όπου θα «πουλήσει» την εμπειρία του / της με αντάλλαγμα καλύτερες συνθήκες εργασίας και καλύτερες μισθολογικές απολαβές. Ο νόμος της προσφοράς και της ζήτησης είναι ίσος για όλους. Περαιτέρω, οι προλετάριοι όλου του κόσμου τις «αλυσίδες» τους θέλουν πάντα να σπάζουν. Στις δε μέρες μας, ως άνθρωποι πιο πνευματικά καταρτισμένοι και πιο κοινωνικά χειραφετημένοι από τους ταξικούς τους «προγόνους», προ δυόμισι αιώνων, το κάνουν πιο επιδέξια από άλλοτε.
Η προτεινόμενη από την κυβέρνηση νομοθεσία, η οποία αναδεικνύει το ρεπό σε bargaining chip, εντείνει την ταξική πολικότητα δυόμισι αιώνες μετά τη Βιομηχανική Επανάσταση οδηγώντας τη σχέση εργοδότη - εργαζόμενου σε βαθύτερη τοξικότητα. Ήδη η εργασιακή τάξη έχει καταγράψει στο συλλογικό της «βιογραφικό» τον ζόφο των Μνημονίων Ι και ΙΙ που απέληξε στον υποκατώτατο μισθό. Πόσο συνετό ή φιλελεύθερο είναι το να υποστεί η εργασία μιία νέα προσβολή συλλογικής προσωπικότητας διά της νομοθετικής κατάργησης του οκταώρου πλέον της ανάδειξης του άνευ αποδοχών ρεπό σε «κίνητρο»; Έχει η κυβέρνηση αναλογιστεί τις συνέπειες για το business continuity της παρατεταμένα δοκιμαζόμενης μικρομεσαίας επιχείρησης; Ή μήπως συμπεριλαμβάνεται και αυτή στον κατάλογο των «ταξικών εχθρών» της δημόσιας πολιτικής της;
Ομαλότητα στο εργασιακό περιβάλλον
Πράγματι, είναι δόκιμο η ελληνική επιχείρηση να μην «στραγγαλίζεται» είτε από γραφειοκρατία, είτε από δυσανάλογη του τζίρου της φορολογία, είτε από τραπεζικό παραλογισμό, είτε και από ανεδαφική προτεινόμενη εργασιακή πολιτική. Ουδείς εχέφρων πολίτης επιθυμεί τον εκ φύσεως δύσκολο βίο των ανθρώπων που τολμούν να καταστεί δυσκολότερος, ιδίως σήμερα, εν καιρώ παρατεταμένης ύφεσης, οπότε οι άνθρωποι αυτοί έχουν εν τοις πράγμασι προστεθεί στον κατάλογο των «νέο - μη προνομιούχων», γεγονός πέραν πάσης οργιαζούσης φαντασίας προ τριάκοντα ετών. Η ομαλότητα στο εργασιακό περιβάλλον όμως είναι ο παράγοντας ο οποίος θα διασφαλίσει τη δημιουργική συνέχεια της επιχείρησης και συνεπαγόμενα την αδιάλειπτη ενίσχυση των δημοσίων ταμείων, που με τη σειρά τους υποστηρίζουν τον «πιο πιστό μας φίλο», το ΕΣΥ.
Παραδείγματα συλλογικών συμβάσεως εργασίας μάς παρέχουν και καπιταλιστικές χώρες εκτός Ε.Ε., όπως είναι οι χώρες του «αγγλοσαξονικού δικαιικού τόξου» οι οποίες επηρεάστηκαν σε μικρότερο βαθμό από την παγκόσμια οικονομική κρίση: ο Καναδάς, τα κράτη της Ωκεανίας, η Ν. Αφρική. Το επίπεδο εύρυθμης θεσμικής λειτουργίας μιας πολιτικής κοινωνίας κρίνεται, μεταξύ άλλων, από τον τρόπο με τον οποίο η τελευταία διευθετεί τις εργασιακές της σχέσεις. Νόμος στη φύσει φιλελεύθερη και πλουραλιστική αστική δημοκρατία δεν είναι αποκλειστικά και μόνο το «δίκιο του εργάτη», χρήζει όμως να είναι το δικαίωμά του στην ευκαιρία αξιοκρατικής ανάπτυξης προσωπικότητας. Δουλεύουμε για να ζούμε και για να χαιρόμαστε τη ζωή και αυτό πρέπει να είναι ο σκοπός του νομοθέτη.
* Ο Δημήτρης Π. Κυριακαράκος είναι δικηγόρος, κάτοχος ΜΔΕ «Ευρωπαϊκό Δίκαιο και Πολιτική» Παντείου Πανεπιστημίου
