Ο Γιώργος Μπλάνας είναι πλέον μέλος της εκδοτικής οικογένειας Μικρή Άρκτος και επανέρχεται με το ποίημα «Αυτοκρατορία», γραμμένο στο διάστημα της πανδημίας. Έξι
χρόνια μετά το τελευταίο ποιητικό βιβλίο του και με αφορμή αυτή την «Αυτοκρατορία» συναντηθήκαμε, χτίζοντας μια ενδιαφέρουσα κουβέντα.
Η «Αυτοκρατορία» γράφεται την περίοδο της πανδημίας. Τελικά ήταν και μια περίοδος που γέννησε εμπνεύσεις;
Σε μένα τουλάχιστον, ναι. Η πανδημία άνοιξε αποφασιστικά τις ρωγμές που από καιρό είχαν εμφανιστεί στον τρόπο με τον οποίο οι κοινωνίες μας βλέπουν τον εαυτό τους και καθένας μας τον δικό του εαυτό. Η απουσία νοήματος στις πράξεις μας και η ασημαντότητα των σκέψεών μας έγιναν φανερές. Αν όλο το ζήτημα ήταν μόνο η πολιτική εξουσία και οι μηχανισμοί της, που δεν κατάφεραν να διαχειριστούν αποτελεσματικά μία κατά τα άλλα διαχειρίσιμη πανδημία, ίσως η ποίηση να παραμέριζε μπροστά στην ανάγκη για πολιτική δράση. Αλλά στην προκειμένη περίπτωση το διακύβευμα ήταν ο ίδιος ο άνθρωπος καθ’ εαυτόν και δι’ εαυτόν. Μιλάω για την ανθρώπινη κατάσταση, την ανθρώπινη συνθήκη, αυτό που δεν θέλει να θρηνήσει ο Σοφοκλής στο περίφημο χορικό της Αντιγόνης, τις διαρκείς μορφοποιήσεις και σημασιοδοτήσεις του χάους. Κι αφού, για μένα, η ποίηση είναι ειδέναι -λειτουργώ στο πλαίσιο αυτής της χρονικότητας που ο Badiou ονόμασε «Εποχή των ποιητών»-, ανθρωπολογικά και οντολογικά ερωτήματα άρχισαν να μεταμορφώνονται σε συναισθήματα και το αντίστροφο. Μερικοί στοχαστικοί περίπατοι -νόμιμοι ή παράνομοι- στα θραύσματα της Κοίλης Οδού, της Πνύκας, του Κεραμεικού, του Μεταξουργείου, της Οδού Πειραιώς έφτασαν για να δημιουργήσω τον ήρωα του δραματικού μονολόγου μου. Ο Κόμμοδος επιχειρεί να περάσει για «σύμπτωμα» της φιλοσοφικής «ασθένειας» του πατέρα του Μάρκου Αυρήλιου, αλλά δεν μπορεί να παραιτηθεί από τον εαυτό του σαν «σύμπτωμα» της δικής του φιλοσοφικής «υγείας».
Τι κρύβει από κάτω αυτός ο τίτλος;
Για να είμαι ειλικρινής, δεν θα πρέπει να κρύψω πως η ύφανση του Κόμμοδου έγινε με τη δική μου ψυχική πλέξη. Είμαι φτιαγμένος από έναν Κόμμοδο κι έναν Μάρκο Αυρήλιο - συμβολικά εννοείται. Με διεκδικούσαν πάντα ένα σκληρό, ευερέθιστο, αλλά ειλικρινές και ορθολογικό ζώο κι ένας ενοχικός, ανορθολογιστής φιλόσοφος. Ο ποιητής, όταν υποκύπτει στον έναν, μιλάει τη γλώσσα του άλλου. Ακούγεται σαν ψυχική πόλωση αυτό, αλλά δεν είναι παρά εκείνη η «μηχανή» παραγωγής μεταμορφώσεων και επαναλήψεων, που καθιστά δυνατή την αισθητική στάση «εν φαντασία και λόγω». Όμως αυτό που υπαινίσσεται ο τίτλος -και κάθε υπαινιγμός είναι μια απόκρυψη σε κοινή θέα- σχετίζεται με την ιδέα πως η αυτοκρατορική εξουσία είναι μια ιδιάζουσα σχέση, που δεν εξαντλείται στο κοινωνικό πεδίο. Υπάρχει μια οικογενειακή, μια εργασιακή, μια αισθητική, μια πατριαρχική κ.λπ. αυτοκρατορία.
Αυτή η «Αυτοκρατορία» μοιάζει τελικά με αυτό που ζούμε σήμερα;
Μα γι’ αυτή την αυτοκρατορία μιλώ. Αυτό που ζούμε είναι η συγκρότηση μιας αυτοκρατορίας, με υλικά και μορφές της προηγούμενης, που σάπισε. Ολική επαναφορά - όχι της «ακμής», αλλά της σήψης. Εξάλλου, πριν μια αυτοκρατορία γίνει αυτοκρατορία έχει ήδη σαπίσει λογικά, ηθικά, αισθητικά. Έτσι εξηγείται ίσως το γεγονός πως όλες οι αυτοκρατορίες είναι αυτοκρατορίες του αίματος. Η μητρόπολη χρειάζεται αχρείους για να υποτάξει τις αποικίες.
Υπάρχει παντού μια «Αυτοκρατορία»;
Εννοείται. Ακόμα και ο δυστυχής νοικοκύρης, που θέλει να έχει απόλυτη εξουσία στο σπίτι του, μετατρέπει όλα τα πεδία αυτεξουσιότητας των μελών της οικογένειας σε αποικίες των βάρβαρων ιδεών του.
Τελικά το γράψιμο είναι εκτόνωση ή λύτρωση;
Ούτε το ένα ούτε το άλλο. Η εκτόνωση είναι μια ασαφής έννοια της ψυχαναλυτικής υποκουλτούρας. Από την άλλη, η λύτρωση είναι ένας νομικός όρος της θεολογίας. Τι να εκτονώσεις και από τι να λυτρωθείς; Η ποίηση είναι δημιουργία μορφών, επιτέλεση αποβλέψεων των βιωμάτων μας ως προς το νόημά τους. Μια ιδιότυπη φαινομενολογία.
Έχετε αισθανθεί ποτέ να θέλετε και να μην μπορείτε να γράψετε;
Κάθε φορά που βρίσκεται στον δρόμο ένα ποίημα. Αναδύεται σαν δυνατότητα. Πριν καν ακουστεί μια λέξη του. Κι όμως υπάρχει εκεί, σ’ ένα στοχαστικό βάθος, ομιχλώδες - κι έχω την αίσθηση πως είναι ολόκληρο, αλλά δεν μπορώ να το ακούσω ή να το διαβάσω. Θέλω να το γράψω, αλλά δεν μπορώ.
Μέσα σε αυτόν τον πολιτικό αναβρασμό πώς διαβάζετε το μέλλον;
Πολιτικό auto-da-fé είναι, στις πλατείες του αυτοκράτορα των εικόνων. Η απόλυτη εξολόθρευση του πολιτικού πεδίου. Ομολόγησε τη μία «πίστη», που έχει φτιάξει από ληγμένες ιδέες η αγορά, αλλιώς θα πας στην πυρά και θα γίνεις αόρατος. Το μέλλον είναι στα χέρια αλαζονικών τεχνο-επιστημόνων, υπερφίαλων φιλοσόφων, opinion leaders, influencers... Από την άλλη, ποτέ ο άνθρωπος δεν είχε θέσει το πρόταγμα της αυτονομίας με τόση δριμύτητα και ποτέ δεν είχε υπάρξει τόσο αδύναμος μπροστά στην ετερονομία. Σαν να πρόκειται για την ανάδυση ριζοσπαστικών ιδεών, που πεθαίνουν αμέσως στα χέρια των μηχανισμών κοινωνικού ελέγχου, για να αντικατασταθούν από κούκλες - κανονική ταινία τρόμου. Να το μέλλον: μια ταινία τρόμου με θέμα το γύρισμα μιας παρωδίας ταινίας τρόμου, που έχει πρωταγωνιστές τους θεατές.
Η ποίηση και γενικά η λογοτεχνία και η Τέχνη έχουν τελικά τη δύναμη να αλλάξουν κάτι μέσα μας; Να αλλάξουν τον κόσμο;
Η λογοτεχνία και η Τέχνη, εν γένει, έχουν τεράστια δύναμη - θεσμικά και εξωθεσμικά. Αλλιώς γιατί αυτό το κύμα καλλιτεχνικής ασημαντότητας, που πατρονάρεται με χίλιους τρόπους από τον αυτοκράτορα «ΜΜΕ»; Γιατί τόση ασχήμια και συντηρητισμός μασκαρεμένος σε «πρωτοπορία» τύπου «Κάνε την υπέρβαση»; Γιατί τόσο σύγχρονο σκουπίδι, που ξεπερνά τα όρια της βίας, του τρόμου, της φυσικής αιδημοσύνης, την ίδια στιγμή που ο Όμηρος και ο Σαίξπηρ κινδυνεύουν να «απελαθούν» από την αυτοκρατορία της γνώσης; Δεν μπορεί, κάποια δύναμη έχει η τέχνη. Ε, ειρωνεύομαι. Ξέρουμε τι φοβούνται αυτοί που τη φοβούνται.
