Συναντηθήκαμε με τον Γιάννη Νταλιάνη λίγο πριν την πρεμιέρα του «Ταρτούφου» του Μολιέρου, που σκηνοθετεί στο Θέατρο Σταθμός και ήδη έχει κάνει πρεμιέρα. Ανάμεσα στους ήχους τον τελευταίων σκηνογραφικών πινελιών, σε μια αυλή του θεάτρου γεμάτη αντικείμενα από προηγούμενες παραστάσεις, ο Γιάννης Νταλιάνης παραδόθηκε αβίαστα στις ερωτήσεις μου, αλλά και στις φωτογραφικές αποτυπώσεις του Παύλου Παρασκευά. Μας μίλησε για τη νέα του αυτή σκηνοθεσία, για την παράσταση «Ρωμαίος και Ιουλιέτα» όπου πρωταγωνιστεί στο Εθνικό Θέατρο σε σκηνοθεσία Δημήτρη Καραντζά, αλλά και για τα σχέδια της ομάδας του, τους Zero Gravity, στην οποία συμπορεύεται καλλιτεχνικά μαζί με τη σύντροφο της ζωής του Μαριλίτα Λαμπροπούλου. Ο Γιάννης Νταλιάνης, με μια ηρεμία και μια πηγαία ειλικρίνεια που είναι εμφανής και από σκηνής, μας άφησε να τον προσεγγίσουμε τόσο καλλιτεχνικά όσο και προσωπικά. Αυτή ακριβώς η ειλικρίνεια που συνόδεψε την κουβέντα μας ευτυχώς αποτυπώθηκε αναπόφευκτα και στα βλέμματα και στις χειρονομίες του φωτογραφικά από τον Παύλο, δίνοντας μια σαφή εικόνα του δικού του σύμπαντος. Αυτός είναι ο Γιάννης Νταλιάνης.
Τι βρήκες στον «Ταρτούφο» του Μολιέρου και αποφάσισες να το σκηνοθετήσεις;
Υπάρχουν κάποια έργα που είναι μέσα στο ρεπερτόριο του μυαλού σου και από αυτά κάποια τα κάνεις και κάποια όχι. Νιώθεις ότι κάτι έχεις να πεις με αυτά. Ένα από αυτά τα έργα ήταν και ο «Ταρτούφος». Τα θέματα που πιάνει, ειδικά το θέμα της υποκρισίας, της εξαπάτησης σε προσωπικό αλλά και σε συλλογικό επίπεδο, της ανάγκης να πιστέψουμε σε κάτι, είναι πάντα επίκαιρα. Στις μέρες μας, τη στιγμή που έχουν καταρρεύσει όλα τα είδωλα, οι ιδεολογίες και εκείνο το ομαδικό πνεύμα που υπήρχε στη Μεταπολίτευση στις αρχές, τα διάφορα ιδανικά, δεν μπορούμε να τα βρούμε πουθενά και ξαφνικά έχουμε ανάγκη να πιστέψουμε και να πιαστούμε από κάποιον ο οποίος εκμεταλλεύεται αυτή την ανάγκη και μας εξαπατά.
Εσύ έχεις χάσει την πίστη σου;
Πιστεύω στους ανθρώπους, πιστεύω στο καλό, αλλά πιστεύω ότι ο άνθρωπος είναι και αυτός μέρος της φύσης. Δεν θεωρώ ότι ο άνθρωπος είναι το χειρότερο ζώο, όπως λένε. Μέσα στη φύση του είναι το καλό και το κακό. Ακόμα και ενάντια στη φύση που πηγαίνει, είναι μέσα στη φύση του. Πιστεύω όμως ότι υπάρχει και το καλό. Το θέμα είναι να αναζητά κανείς το καλό, γιατί τη στιγμή που το πιστεύεις το εγκαθιδρύεις κιόλας.
Φέτος ήταν μια χρονιά που ανέβηκε πολύ Μολιέρος. Πού το αποδίδεις;
Βασικά είναι τα 400 χρόνια από τη γέννησή του και τα 350 από τον θάνατό του. Έζησε μόλις 50 χρόνια. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Ο Μολιέρος έρχεται και ξανάρχεται όπως όλοι οι κλασικοί. Γιατί κατορθώνει να ισορροπήσει ανάμεσα στη σάτιρα και σε κάτι πιο σκοτεινό και δραματικό που είχε ο ίδιος μέσα του. Ξεκίνησε να γράφει και να παίζει τραγωδίες. Εκεί απέτυχε. Στην εποχή του ο αντίπαλος θίασος πήρε το κομμάτι της τραγωδίας και αυτός το κομμάτι της κωμωδίας. Έχω την εντύπωση, πάντως, ότι πρέπει να ήταν πολύ καλός στην τραγωδία. Αλλά ήταν πολύ αληθινός και χαμηλών τόνων για την εποχή. Δεν είχε τον απαραίτητο για την εποχή στόμφο.
Δύσκολα σε ορίζει κανείς σκηνοθετικά. Τι σε οδηγεί στα έργα ως σκηνοθέτη;
Πρώτα το ίδιο το θέμα. Ένα ισχυρό θέμα συνήθως με οδηγεί. Το θέμα κυρίως με συναρπάζει και θα ήθελα να κινηθώ σε ένα ρεπερτόριο που να μην είναι περιορισμένο. Βέβαια, κάποια κοινά πράγματα ίσως αρχίζει κανείς να τα διακρίνει. Και στον τρόπο που σκηνοθετώ και σε αυτά που επιλέγω κι εγώ και η Μαριλίτα Λαμπροπούλου, με την οποία συνεργαζόμαστε στους Zero Gravity. Θέλω στα έργα που προσεγγίζω να κυριαρχούν οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων.
Βγήκαν πολλές ειδήσεις για κακοποιητικές συμπεριφορές σκηνοθετών. Είναι τελικά ο ρόλος του σκηνοθέτη συνυφασμένος με την εξουσία;
Κατά κάποιο τρόπο ναι. Δεν μπορούμε να το αρνηθούμε και να κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας. Το θέμα είναι πώς διαχειρίζεται κανείς την εξουσία. Βέβαια, η καρέκλα της εξουσίας πάντα είναι θέμα και ο Μπρεχτ λέει πως «τα ρούχα κάνουν τον παπά». Από τη στιγμή που θα φορέσεις την πανοπλία γίνεσαι ξαφνικά πολεμόχαρος.
Και το αντίδοτο ποιο είναι;
Το αντίδοτο της εξουσίας είναι η μνήμη. Να θυμάσαι ποιος είσαι και ποιοι είναι γύρω σου. Γιατί ξεχνάς το χθες και το πιθανό αύριο. Αν ξεχάσεις, οδηγείσαι αμέσως στην αλαζονεία. Εμένα μου αρέσει να σπάω τον πάγο με τους ηθοποιούς, με σοβαρότητα φυσικά. Θα πρέπει εγώ να πείσω, να καθοδηγήσω την κατάλληλη στιγμή και όχι να εξουσιάσω. Δεν είναι αυτοσκοπός η εξουσία. Εκεί είναι το θέμα. Αν κάποιος γίνεται σκηνοθέτης γιατί του αρέσει να διευθύνει, υπάρχει ζήτημα. Ο σκηνοθέτης πρέπει να αναλαμβάνει τον ρόλο ενός καθοδηγητή που θα εμπνεύσει και θα γίνει ενδιάμεσος ανάμεσα στον συγγραφέα και τους ηθοποιούς. Αυτός είναι ο ρόλος του.
Εσένα, ως σκηνοθέτη, σου έχουν ξεφύγει πιο άσχημες συμπεριφορές;
Εχουν έρθει στιγμές που η πίεση που μπορεί να έχω ασκήσει σε κάποιον ηθοποιό να είναι λίγο μεγαλύτερη απ’ όσο θα ήταν κατάλληλη τη στιγμή αυτή. Μέχρι εκεί όμως. Ίσως φανεί λίγο αυτάρεσκο, αλλά και σε αυτές τις περιπτώσεις είχε το αποτέλεσμά της. Θέλω να πιστεύω και να ελπίζω ότι δεν υπάρχει κανείς που να έχει πει «με τον Νταλιάνη δεν ξανασυνεργάζομαι». Θέλω να το ελπίζω αυτό. Ελπίζω να μην αυταπατώμαι, αλλά έτσι είναι, νομίζω.
Ησουν από τους καθηγητές της Δραματικής Σχολής του Εθνικού που υπέγραψες το κείμενο και παραιτήθηκες. Πώς βίωσες το διάστημα των καταλήψεων και του αγώνα;
Ηταν μια αρκετά δύσκολη απόφαση και η δική μας. Μας είχαν συνεπάρει τα γεγονότα. Κάναμε ατελείωτες κουβέντες για να μπορέσουμε να συνυπάρξουμε 40 άνθρωποι και να πούμε όλοι τη γνώμη μας. Όμως άνοιξαν τα θέματα και αυτό είναι σημαντικό. Το έναυσμα το έδωσαν οι ίδιοι οι μαθητές με την πρωτοβουλία τους. Οι νέοι άνθρωποι παρακίνησαν και εμάς να μπούμε σε αυτή τη διαδικασία. Η απόφαση δεν ήταν εύκολη, αλλά καταλήξαμε πολύ σύντομα σε αυτό το κείμενο και στην ομαδική παραίτηση.
Χωρίς φόβο για την επόμενη μέρα; Μην χάσετε τις δουλειές σας; Γιατί ακούστηκαν πολλά.
Οχι, δεν νομίζω ότι υπήρξε φόβος. Εγώ δεν έχω ούτε περιουσία, ούτε χρήματα. Μόνο από τη δουλειά μου ζω. Έχω δύο κόρες ανήλικες και το κόστος ζωής είναι αδιανόητο. Οπότε και εγώ αλλά και άλλοι συνάδελφοι που μπορεί να βρίσκονται και σε πιο δύσκολη οικονομική κατάσταση χάσαμε ένα σταθερό εισόδημα. Χάσαμε τον χρόνο τον οποίο είχαμε όλοι δεσμεύσει. Όλες μου οι Πέμπτες ήταν κρατημένες. Ούτε γυρίσματα ούτε τίποτα, για να είμαι συνεπής απέναντι στους μαθητές μου. Και ξαφνικά ήταν ένας χώρος κενός που δεν μπορούσα να αξιοποιήσω. Πολλές οι παράπλευρες απώλειες. Όμως φόβος δεν ήρθε. Τουλάχιστον στους περισσότερους, παρόλο που για κάποιους αυτό το μικρό έσοδο ήταν ζωτικής σημασίας.
Ματαιώθηκε, πιστεύεις, ο αγώνας;
Οχι, δεν ματαιώθηκε. Υπάρχει πλέον μια πείρα. Θα επανέλθουν όλα μετά τις εκλογές, γιατί το θέμα δεν έληξε, ούτε δόθηκε λύση φυσικά από την αδιαλλαξία της Πολιτείας. Ήταν αδιάλλακτη η Πολιτεία. Μπορούσε να κάνει μια κίνηση πιο λυτρωτική για όλους. Δεν την έκανε. Έκανε κάτι μεσοβέζικα πράγματα, κάτι προσφορές με τη λογική τα λίγα ψίχουλα να κλείσουν στόματα. Παρ’ όλα αυτά υπήρξαν και παρενέργειες, όπως σε κάθε τέτοιο κίνημα. Η κατάληψη του κτηρίου Τσίλλερ νιώθω ότι σήκωσε ένα δυσανάλογο βάρος. Γιατί είναι άλλο η κατάληψη στη σχολή. Φόρτωσε το Εθνικό με πολύ βάρος. Το κλειστό θέατρο δεν νομίζω πως είναι και ό,τι καλύτερο. Τώρα επίσης είναι πολύ δύσκολη και η επανασύνδεση με τη μάθηση. Είναι πολύ δύσκολο για τα ίδια τα παιδιά.
Πώς είναι το σύμπαν του Καραντζά στο Εθνικό;
Η συνεργασία μου με τον Δημήτρη ήταν, νομίζω, μια πολύ σημαντική εμπειρία. Είναι ένας από τους πιο αξιόλογους σκηνοθέτες. Έχει απαιτήσεις μια συνεργασία μαζί του. Πρέπει πραγματικά να καταθέσεις μεγάλο κομμάτι του εαυτού σου, του χρόνου σου και της δουλειάς σου. Και να έχεις πράγματα κατεκτημένα, πρέπει να τα ξανάβρεις. Έτσι συνεχίζω ως ηθοποιός, παίρνοντας πληροφορίες και από νεότερους ανθρώπους που καταθέτουν σημαντικά πράγματα.
Αυτός ο «Ρωμαίος και Ιουλιέτα» είναι αλλιώς;
Είναι μια ακραία ανάγνωση πάνω στο κείμενο. Ο Δημήτρης επιλέγει το βασικό στοιχείο του έργου, τη βία, και την εξαντλεί σε όλες τις μορφές της. Δεν αρκείται στις μονομαχίες και στους καυγάδες, αλλά και εκεί που είναι δύσκολο να την ανακαλύψεις. Στις σχέσεις. Ακόμα και στο περίφημο πάρτι του Καπουλέτου, που είναι απαιτητικό για όλους μας γιατί χορεύουμε επί μισή ώρα ασταμάτητα, έχουμε μέσα μας μια συσσώρευση ενέργειας και βίας και μέσα στη χαρά εκτονώνουμε τη βία.
Τα τελευταία χρόνια κάνεις πολλή τηλεόραση, αλλά νιώθω να γλιτώνεις το αρνητικό κομμάτι αυτής της έκθεσης.
Ναι, δεν το ξέρω αυτό. Οι ρόλοι μου, ενώ είναι σημαντικοί, και στις «Μέλισσες» αλλά και τώρα στο «Αυτή η νύχτα μένει», δεν είναι κραυγαλέοι. Ίσως γι’ αυτό. Δεν το έχω κάνει συνειδητά. Σίγουρα αποφεύγω την πολλή έκθεση. Είμαι πάνω από 40 χρόνια στο θέατρο και παλιά, πριν αρχίσουν οι «Μέλισσες» είχα κάνει κάποιες συμμετοχές, αλλά επιλεκτικές και λίγες. Μετά πέσανε πάρα πολλά. Όταν πια πέσαν τα τείχη ανάμεσα στους ποιοτικούς και τους τηλεοπτικούς και μπήκαν πολλοί ηθοποιοί του θεάτρου στην τηλεόραση.
Το ότι πια γκουγκλάρεις το όνομά σου και το πρώτο πράγμα που βγαίνει είναι ότι είσαι παντρεμένος με τη Μαριλίτα Λαμπροπούλου δεν σε ενοχλεί;
Δεν με ενοχλεί, ούτε και μου αρέσει. Υπάρχουν, όμως, στιγμές που μπορεί να γίνει ενοχλητικό. Όταν θες, για παράδειγμα, να πεις κάτι για μια δουλειά και διαβλέπεις ότι ο άλλος ενδιαφέρεται μόνο γι’ αυτό. Υπάρχει, δυστυχώς, αυτό στη δημοσιογραφία, αν το ονομάσουμε αυτό δημοσιογραφία. Ευτυχώς δεν είναι όλοι έτσι.
Πώς είναι να συνεργάζεσαι με τη Μαριλίτα, με την οποία έχεις τόση οικειότητα;
Είναι σαφώς πολύ απαιτητικό, γιατί πρώτα απ’ όλα είναι δύσκολο να διαχωρίσεις τη δουλειά από τη ζωή. Με τους άλλους σκηνοθέτες τελειώνεις τη δουλειά, πας σπίτι και τα έχεις αφήσει όλα πίσω. Όταν είσαι στο ίδιο σπίτι, αναγκαστικά θα έρθει πάλι η συζήτηση γύρω από το δημιούργημα αυτό και είναι εξαντλητικό κάποιες στιγμές. Από την άλλη, βέβαια, έχει και καλά. Γνωρίζεσαι με τον άλλον, ξέρεις ότι κατά βάση έχεις κοινούς στόχους, κοινές αναζητήσεις. Μπορεί η μέθοδος να διαφέρει και εκεί να υπάρχουν και συγκρούσεις, αλλά ξέρεις ότι κατά βάθος συμφωνείς. Και επίσης δεν είσαι υποχρεωμένος καλώς ή κακώς, με ό,τι σημαίνει αυτό, να τηρείς κάποια προσχήματα.
Θα κάνετε, λοιπόν, κάτι μαζί;
Ναι. Είναι η σειρά της Μαριλίτας να επανέλθει σκηνοθετικά στην ομάδα μας, τους Zero Gravity, κατεβάζοντας λίγο τις μηχανές σε άλλα πράγματα, με τους «Τσένσι», που είναι ένα αριστούργημα. Περιγράφει την αληθινή ιστορία ενός ηγεμόνα της Ρώμης, που μέσα στην ασυδοσία του περνάει σε αιμομεικτική σχέση με την κόρη του. Θα είμαι στη σκηνή εγώ, η Ελίζα Σκουλίδη και πολλοί άλλοι. Θα κάνει πρεμιέρα του χρόνου στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά.
Ποια είναι η σχέση σου με την Αθήνα;
Την Αθήνα δεν την έχω βαρεθεί ποτέ. Μου αρέσει βέβαια να φεύγω, γιατί μου αρέσει η φύση. Από μικρός είμαι ανάμεσα σε Βόλο, Πήλιο και Αθήνα. Αγαπώ τις παλιές γειτονιές της στο κέντρο. Αν μου λείπει κάτι ιδιαίτερα στην Αθήνα, είναι η πλατεία Ομονοίας όπως ήταν παλιά. Το συντριβάνι με την κυκλική πλατεία. Το ότι κόπηκε και εγκλωβίστηκε, ας πούμε, αυτός ο κύκλος, που ακριβώς αυτό σημαίνει ομόνοια, είναι ένα αρχιτεκτονικό αλλά και ψυχολογικό έγκλημα.
