Τα βραβεία Grammy γιόρτασαν τα 50 χρόνια του Hip-Hop με μια παράσταση που περιείχε δεκάδες δείγματα τραγουδιών από κάθε δεκαετία, με τους αυθεντικούς καλλιτέχνες στη σκηνή. Από τα φτωχά γκέτο μέχρι τα ακριβοπληρωμένα σαλόνια, αυτή είναι μια σύντομη καταγραφή του πιο επαναστατικού μουσικού κινήματος.
Η αρχή και το τέλος μιας μουσικής επανάστασης
Η γέννηση του hip-hop τοποθετείται το καλοκαίρι του 1973, όταν ένας DJ στο Μπρονξ διοργάνωσε ένα πάρτι για να γιορτάσει την επιστροφή της αδερφής του στο σχολείο. Αυτό το πάρτι οδήγησε στη δημιουργία μιας μουσικής κουλτούρας. Το hip-hop από τα πρώτα χρόνια επισήμαινε την κοινωνική αδικία με ορμή και αμεσότητα που δεν διέθετε κανένα άλλο είδος - ούτε καν το βρετανικό punk την εποχή της Θάτσερ, που ξεθύμανε σε μια πενταετία. Το hip-hop ήταν η πιο επιθετική μουσική διαμαρτυρίας, καθώς γεννήθηκε μέσα από την πάλη των φυλετικών διακρίσεων και λειτουργούσε σαν ασπίδα απέναντι στον καταπιεστή.
Πριν λίγες ημέρες αυτή η φωνή αντίστασης, που γεννήθηκε στις αφροαμερικανικές φτωχογειτονιές, γιόρτασε τα γενέθλιά της μέσα σε μια αίθουσα γεμάτη ζάπλουτους αστέρες και η πλειονότητα όσων έπαιξαν είναι πλέον εκατομμυριούχοι επενδυτές στο Μπέβερλι Χιλς και στους λόφους του Χόλιγουντ. Η βράβευση στα Grammy, τα πλέον αναξιόπιστα βραβεία καθώς δίνονται αποκλειστικά με εμπορικά κριτήρια, ίσως να είναι και το συμβολικό τέλος ενός κινήματος που θα χρειαστεί άλλες μορφές και μουσικά παρακλάδια για να κρατήσει ζωντανή την επικοινωνία του με το κομμάτι της κοινωνίας που θέλει να εκφραστεί πολιτικά.
Οι καταβολές και οι πρώτες ζυμώσεις
Οι άνθρωποι που εμπνεύστηκαν το hip-hop έζησαν το κίνημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων του Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ και το αντιπολεμικό πνεύμα που θέριευε, καθώς ο πόλεμος στο Βιετνάμ προκαλούσε δυσανάλογα περισσότερες απώλειες μαύρων στρατιωτών. Ο χορός και οι λούπες των πρώτων δίσκων του ’70, ακόμη κι αν δεν είχαν ξεκάθαρο πολιτικό λόγο, ήταν μια μορφή αντίστασης από ανθρώπους που το κατεστημένο αντιμετώπιζε ως παραβατικούς λόγω χρώματος και ως ανένταχτες μάζες. Η φτώχεια, η ανεργία και η αγανάκτηση στα αστικά κέντρα οδηγούσαν σε μια βαθιά ανάγκη για ρυθμική εκτόνωση.
Μετά το τέλος του χίπικου ονείρου, η εμπροσθοφυλακή της αντίστασης ήταν η ομάδα των Μαύρων Πανθήρων, ενώ τις εξτρεμιστικές ομάδες που προέρχονταν από το Ισλάμ εκπροσωπούσε ο Λούις Φάρακαν. Ο αγώνας για την αναδιαμόρφωση της συνείδησης των μαύρων πληθυσμών εκφράστηκε μουσικά μέσα από την ποίηση των Last Poets, του Curtis Mayfield και του Gil Scott-Heron. Τα ζητούμενα ήταν η αλήθεια στον λόγο και η αυθεντικότητα του μηνύματος.
Το μήνυμα που θα άλλαζε τη μουσική
Τα γκράφιτι στους τοίχους και στα τρένα, τα αυτοσχέδια πάρτι των DJ που ανακάτευαν τα βινύλια και οι ρίμες στο μικρόφωνο που έφερναν αναθυμιάσεις της γειτονιάς ήταν οι καλλιτεχνικοί πυλώνες που πρόσφεραν μια μουσική διέξοδο από τη φτώχεια, την αδιαλλαξία του συστήματος και την αστυνομική βία. Ήταν η εποχή που μεσουρανούσε η disco, ένα ρυθμικό ξεφάντωμα με στοιχεία της funk και της soul από τη μαύρη παράδοση. Το σπάσιμο του σώματος στο break dance ήταν η απάντηση στη λουσάτη πόζα των λευκών στα ακριβά κλαμπ. Τα θηριώδη ηχεία και οι καταιγιστικοί ρυθμοί που αντηχούσαν στις γειτονιές αποτελούσαν πολιτική δήλωση και κάλεσμα για τα φτωχότερα παιδιά της εργατικής τάξης. Είχε προηγηθεί το εμβληματικό «Rapper’s delight» των Sugarhill Gang, όμως το 1982 κυκλοφόρησε το «Message» του Grandmaster Flash, που έμοιαζε περισσότερο με μουσικό ρεπορτάζ από το πεζοδρόμιο και έγινε ένα από τα πιο επιδραστικά τραγούδια όλων των εποχών. Φυσικά, τα Grammy δεν διέθεταν τότε κατηγορία για το hip-hop, όμως αυτή η μουσική πέρασε στο MTV και στα FM. Οι μαύρες κοινότητες δεν είχαν χρήματα, δεν είχαν δουλειές, δεν είχαν πολιτικούς εκπροσώπους, αλλά τουλάχιστον είχαν δική τους mainstream κουλτούρα. Οι πρώτοι εκφραστές του hip-hop, όπως οι Run DMC, ο Fab5 Freddy και ο LL Cool J, θα κάνουν τους Αφροαμερικανούς, τους Πορτορικανούς, τους Τζαμαϊκανούς και άλλες διαχρονικά εξαθλιωμένες μειονότητες από τις δυνάμεις του καπιταλισμού, που συνωστίζονταν στις βρόμικες γειτονιές του Μπρονξ, να χορεύουν και να επικοινωνούν με τις πύρινες ρίμες. Το «Hard times» των Run DMC περιέγραφε τη ζωή στους δρόμους με τρόπο που τα media δεν τολμούσαν. Οι Public Enemy με το σαρωτικό «Fight the power» ήταν οι μπροστάρηδες της μουσικής χειραφέτησης απέναντι στον ρεπουμπλικανικό αυταρχισμό και ανάγκασαν τον Πρόεδρο Ρέιγκαν και το FBI να στραφούν εναντίον τους, όπως παλιότερα ο Έντγκαρ Χούβερ παρακολουθούσε επιδραστικούς ακτιβιστές, όπως ο Φρεντ Χάμπτον.
Οργή κατά της μηχανής
Την εποχή που στα media περνάνε και οι πρώτοι Αφροαμερικανοί που δεν είναι διασκεδαστές ή αθλητές, όπως ο αιδεσιμότατος Τζέσε Τζάκσον και η Όπρα, η μόνη διέξοδος από την ανεργία, την καταστροφική επέλαση του κρακ και τη βία των συμμοριών παραμένουν η hip-hop και το rap. Η άγρια καταστολή τροφοδοτεί τους στίχους μιας νέας εποχής και οι NWA εξαπολύουν λεκτικές επιθέσεις κατά της αστυνομίας, και ο Ice-T με το «6 in the morning» περιγράφει τη βία στα γκέτο. Άλλωστε, τα συντηρητικά λευκά ακροατήρια έβλεπαν απλώς κάποιους κακοποιούς να βρίζουν ρυθμικά και η μουσική αυτή αντηχούσε σε γειτονιές που οι ίδιοι θεωρούσαν δικαιωματικά δικές τους.
Τομή για την εξέλιξη του hip-hop ήταν η συμπωματική καταγραφή του άγριου ξυλοδαρμού του Ρόντνεϊ Κινγκ από μια ομάδα αστυνομικών τον Μάρτιο του 1991. Το rap κατέγραφε για χρόνια τους φόβους και τις ανασφάλειες μιας κοινότητας, όμως τώρα υπήρχε μια σοκαριστική εικόνα στα κανάλια. Οι θλιβερές οδομαχίες, οι λεηλασίες και η εξέγερση που ακολούθησαν για μήνες στο Λος Άντζελες άφησαν 63 νεκρούς. Το hip-hop της Δυτικής Ακτής έδινε το ρεπορτάζ και το κράτος απάντησε με το χτίσιμο περισσότερων φυλακών και με ακόμα πιο σκληρή αστυνόμευση.
Ο νόμος της βιομηχανίας και η διάβρωση
Στη δεκαετία του ’90 οι ήρωες του hip-hop απέκτησαν χρυσά συμβόλαια και οι παραγωγές ήταν πλέον πανάκριβες. Οι στίχοι έπαψαν να ηχούν ως συναγερμός αφύπνισης και το λεγόμενο Gangsta rap πήρε το πάνω χέρι, με επιτυχίες που βασίζονταν σε βίαιες περιγραφές φόνων, στην εγκληματικότητα και στη μισογυνική συμπεριφορά. Όσο τα media ασχολούνταν με τις δολοφονίες του 2Pac και του Notorious B.I.G., περιέγραφαν το μουσικό κίνημα σαν δεξαμενή βίας, στείρας βωμολοχίας και παρανομίας. Όσο τα φεμινιστικά κινήματα καταδίκαζαν καλλιτέχνες σαν τον Snoop Dogg και τον Ice Cube, τόσο η εμπορικότητα του είδους στους εφήβους κορυφωνόταν.
Βέβαια, η επιρροή καλλιτεχνών του hip-hop, όπως του Jay-Z, έπαιξε τεράστιο πολιτικό ρόλο αργότερα στην εκλογή του Μπαράκ Ομπάμα, στις μαζικές αντιδράσεις για τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ με το κίνημα Black Lives Matter, αλλά και στην αφύπνιση απέναντι στην εθνικιστική alt-right επέλαση του Ντόναλντ Τραμπ. Όμως αυτή η τέχνη είχε αλλοτριωθεί πολιτικά και πλέον έχει χαρακτηριστικά πολυεθνικής ποπ, είναι βαριά βιομηχανία και αναπόφευκτα έχει χάσει την πολιτική επιρροή της, κάτι που φάνηκε και με τους καλλιτέχνες που πέρασαν από τον φόρο τιμής των Grammy (Queen Latifah, DJ Jazzy Jeff, Salt-N-Pepa, Rakim κ.ά.), που έμοιαζαν με ακίνδυνες διασημότητες -σχεδόν ολογράμματα-, σαν να βγήκαν στο ημίχρονο του Super Bowl για να ψυχαγωγήσουν τους τηλεθεατές.
Οι κοινωνικές συνθήκες που έκαναν το «Message» να μεταδίδεται σαν φωτιά το 1983 δεν απέχουν πολύ από τις σημερινές στην Ελλάδα. Τα μηνύματα στα γκράφιτι αντικαταστάθηκαν από την ιδιώτευση στις οθόνες που γεμίζουν στρατευμένα μηνύματα στα social media. Ένα λιντσάρισμα ή ένας πυροβολισμός ενός αδύναμου συμβαίνει και σήμερα στο κέντρο της πόλης. Όσοι ζουν την αναίτια καταστολή, τη φτωχοποίηση και την εγκατάλειψη των γειτονιών ψάχνουν να συντονίσουν τα αιτήματά τους με ένα είδος μουσικής που θα δημιουργήσει λαϊκό κίνημα (όχι απλώς μια τάση) και θα τους εκφράσει μαζικά. Ίσως πάλι κάπου να έχει συμβεί ένα πάρτι επιστροφής στο σχολείο και ο σπόρος να έχει φυτευτεί.
ΣΥΝΤΟΜΑ
Tο Πούλιτζερ και η αυθεντικότητα της καθομιλουμένης
Το 2018 ο σπουδαίος σύγχρονος rap καλλιτέχνης Kendrick Lamar Λαμάρ τιμάται με το βραβείο Πούλιτζερ στην κατηγορία της μουσικής. Είναι η πρώτη φορά που αποσπά την ύψιστη τιμή στην έντυπη δημοσιογραφία ένας καλλιτέχνης μη κλασικής ή τζαζ μουσικής στα 80 χρόνια του θεσμού.
Ραπ στίχοι στο Οβάλ Γραφείο
Το 2011 ο ράπερ Common έχει προσκληθεί στον Λευκό Οίκο από τη Μισέλ Ομπάμα για να απαγγείλει ένα ποίημα σε μια σειρά εκδηλώσεων που αποσκοπούν στην προώθηση της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης. Η παρουσία του στον Λευκό Οίκο προκαλεί την οργή της Σάρα Πέιλιν και του Fox News, που έκαναν λόγο για «αμφιλεγόμενο» μουσικό ο οποίος έχει βρίσει «χυδαία» τον πρώην Πρόεδρο Τζορτζ Μπους Τζ.
Και το Όσκαρ πηγαίνει...
Το «Lose yourself» του Eminem γίνεται το πρώτο τραγούδι που κερδίζει Όσκαρ το 2003. Το τραγούδι ακούγεται στην ημι-αυτοβιογραφική ταινία του Eminem με τίτλο «8 Mile», σε σκηνοθεσία Κέρτις Χάνσον.
Από τη γειτονιά στις κορυφαίες θέσης της λίστας Forbes
O παραγωγός και ράπερ Jay-Z στα νιάτα του πουλούσε ναρκωτικά στις γειτονιές του Μπρούκλιν. Σήμερα έχει συσσωρεύσει μια περιουσία που ανέρχεται στο 1 δισ. δολάρια μέσα από πωλήσεις δίσκων, μάρκες ποτών, σειρές ρούχων, ακίνητα στα Χάμπτονς και στην Τριμπέκα, και συμμετοχές σε εταιρείες, όπως η Uber, και πλατφόρμες streaming.
Ανάλογη περιουσία έχει και ο Dr. Dre, που από ιδρυτικό μέλος του συγκροτήματος NWA έχει γίνει δισεκατομμυριούχος χάρη σε πολυπλατινένια άλμπουμ, αλλά κυρίως λόγω μιας χρυσοφόρας συμφωνίας 3 δισ. δολαρίων με την Apple - ο κολοσσός αγόρασε το 2014 τα ακουστικά υψηλής ευκρίνειας που σχεδίασε και λάνσαρε ο rap παραγωγός.
