Το πιο πάνω βιβλίο του αξέχαστου Χρόνη Μίσσιου είναι ένα συγκλονιστικό χρονικό των «πέτρινων χρόνων» και μια κατάθεση των παθών και παθημάτων μιας ολόκληρης γενιάς αγωνιστών που δεν λύγισαν, δεν υπέγραψαν τις διαβόητες «δηλώσεις μετανοίας» που απαιτούσε το ξενόδουλο καθεστώς και αντιμετώπισαν με ψηλά το κεφάλι τα απάνθρωπα βασανιστήρια, τη Μακρόνησο, τα ξερονήσια και πάρα πολλές φορές το εκτελεστικό απόσπασμα. Είναι άγνωστος ο αριθμός των αγωνιστών που χάθηκαν έτσι. Ας θυμηθούμε και την περίφημη ταινία του Κούρδου Γιλμάζ Γκιουνέι «Το κοπάδι», όπου ο πολιτικά διωκόμενος δραπέτης ήρωας δηλώνει ότι «θα αντέξει τον πόνο (μιας εγχείρησης χωρίς αναισθητικό), αφού τον αντέχουν και οι άλλοι». Προκρίνοντας έτσι, αντί του ατομικού ηρωισμού, τον συλλογικό, με τη στήριξη όλων από όλους. Κάτι που, δυστυχώς, δεν κατορθώθηκε στην ελληνική περίπτωση, αφού το περιφρονητικό στίγμα του «δηλωσία» συνόδευε ισόβια όσους για ποικίλους λόγους, κάποτε και με εντολή του ίδιου του Κόμματος, υπέγραφαν. (Ο ίδιος ο Άρης έφερε μέχρι τέλους αυτό το απαράδεκτο, ντροπιαστικό στίγμα, χωρίς ουσιαστικά να αποκατασταθεί ποτέ πλήρως!).
Μπορούσε να γίνει κάτι άλλο; Ίσως, αν το κυρίαρχο τότε Κ.Κ. προνοούσε να εξουδετερώσει προληπτικά τις «δηλώσεις μετανοίας» με μια δική του τολμηρή δήλωση πως τις θεωρεί άκυρες και μη έχουσες καμία συνέπεια, ως απαιτούμενες από ένα παράνομο, όπως το χαρακτήριζε, μέσα στον εμφύλιο, αστικό καθεστώς, το οποίο πολεμούσε. Σώζοντας έτσι τα στελέχη του από τη μαζική τους εξόντωση. Αλλά δεν προχωρώ άλλο σε αυτό το κρίσιμο ζήτημα.
Από το πρόγραμμα της παράστασης της Εταιρείας Θεάτρου Gaff μεταφέρω κάποια εργοβιογραφικά στοιχεία του συγγραφέα μαζί με το σκεπτικό της σκηνοθεσίας: «Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ο δεκαεξάχρονος Μίσσιος συλλαμβάνεται, φυλακίζεται βασανίζεται, καταδικάζεται σε θάνατο. Αποφυλακίζεται το 1973, αφού έχει περάσει 21 χρόνια σε φυλακές και εξορίες. Αυτήν την περίοδο της ζωής του διηγείται στο σπουδαίο αφήγημα-μαρτυρία «...καλά, εσύ σκοτώθηκες νωρίς».
«Αγωνίζομαι να μείνω άνθρωπος. Και αυτό είναι η κορυφαία πολιτική μάχη, έλεγε ο Χρόνης Μίσσιος. Η θέση του αυτή δίνει στην ομάδα μας το έναυσμα να τολμήσουμε να ανεβάσουμε στη σκηνή τις αναμνήσεις ενός πραγματικά γενναίου. Ίσως γιατί η περίοδος που διανύουμε μοιάζει να έχει κάτι από τη σκοτεινή νιότη του Μίσσιου. Ίσως γιατί ο Μίσσιος δεν απευθύνεται μόνο στον νεκρό του φίλο αλλά κυρίως στους απόντες, σε εμάς. Ίσως γιατί η αντίληψη του Μίσσιου για τη ζωή, την Ιστορία, το όνειρο δεν είναι μόνο γεμάτη από πολιτική κριτική αλλά και από αισιοδοξία για τη ζωή και πίστη στη δημιουργική δύναμη του ανθρώπου. Ίσως πάλι γιατί μας έχουν συμβεί αδιανόητα πράγματα και είναι η στιγμή να αναρωτηθούμε πώς αντιστέκεται κάποιος σήμερα;».
Ετσι πράγματι είναι, συμφωνώ με το σκεπτικό και επαυξάνω. Η σκηνοθεσία της Σοφίας Καραγιάννη και η δραματουργική επεξεργασία μαζί με την Μυρτώ Αθανασοπούλου που ακολουθούν το σκεπτικό κατά γράμμα είναι περισσότερο από άρτιες, είναι σπουδαίες, με το εξαίρετο εύρημα να τοποθετείται η δράση σε ένα οβάλ, ελλειπτικό (προσοχή, όχι τετράγωνο) τραπέζι συμποσίου, όπου κάθονται οι τέσσερις σύντροφοι-συνδαιτυμόνες «ιδανικά νεκροί» αλλά ζωντανοί συγχρόνως, «όχι χαμένοι σαν τους πεθαμένους», για να ξετυλίξουν το νήμα της ιστορίας τους και Ιστορίας μας, με όλους τους αιματοβαμμένους κόμπους, χωρίς αναισθητικό.
Η διδασκαλία του «τετράγωνου» των ρόλων είναι κάτι περισσότερο από σπουδαία, είναι επική, με κορυφαίο τον Ιωσήφ Ιωσηφίδη και τους Κωνσταντίνο Πασσά, Δημήτρη Μαμιό, Γιάννη Μάνθο να ακολουθούν σε απόσταση κοντινή, μιας ανάσας. Τα σκηνικά-κοστούμια της Γεωργίας Μπούρδα, η μουσική του Μάνου Αντωνιάδη, η επιμέλεια κίνησης της Μαργαρίτας Τρίκκα, οι φωτισμοί της Βασιλικής Γώγου, όλα συγκλίνουν στο ευτυχές αποτέλεσμα.
