Έχοντας διανύσει 44 χρόνια εργασιακού βίου στην Ακρόπολη, ο αναστηλωτής των Προπυλαίων, αρχιτέκτονας Τάσος Τανούλας, αναγνωρίζει ότι ήταν "θείο δώρο" να δουλεύει στο εμβληματικό μνημείο και είναι σε θέση να διαπιστώσει πως "το γεγονός ότι έχουν καταστραφεί αρχαία για την υποθεμελίιωση της γέφυρας που οδηγεί από το ασανσέρ προς τον αρχαιολογικό χώρο αποτελεί αντικειμενικά έγκλημα".
Μαζί του περπατάμε σήμερα στον Ιερό Βράχο και σ' αυτή τη νοητή ξενάγηση τον ακούμε να μιλάει με δέος για το μνημείο και με σεβασμό για τον αείμνηστο Γιάννη Τραυλό. "Στην Ακρόπολη αντιλαμβανόμαστε τον άνθρωπο στην ολότητά του, και ως φυσική και ως πνευματική οντότητα" λέει. Παρακολουθώντας, από την άλλη, τις επεμβάσεις που πραγματοποιούνται αυτή την περίοδο στο εμβληματικό μνημείο, είναι σε θέση να διακρίνει τα προσχήματα και τις προθέσεις. "Κάποιοι αποφασίζουν για ένα δημόσιο και παγκόσμιο αγαθό, όπως η Ακρόπολη, με όρους ιδιωτικούς" υπογραμμίζει και επιμένει πως "οι επιπλέον επεμβάσεις στο εσωτερικό της Ακρόπολης και στη δυτική πρόσβαση δεν πρέπει να γίνουν". Και όπως εξ αρχής έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου, τώρα διαπιστώνει ότι "αυτή η επέμβαση θα είναι πολύ δύσκολο, πρακτικά αδύνατον, να αναιρεθεί στο μέλλον".
Παράλληλα, δείχνει και την ηθική διάσταση των πραγμάτων. Και, αντί άλλου σχολίου, για την πρόθεση της νυν υπουργού να τοποθετήσει επιγραφή με το όνομα του χορηγού και το δικό της στην Ακρόπολη, παραπέμπει στη στάση της Μελίνας Μερκούρη, που δεν έπραξε κάτι αντίστοιχο. "Αυτό δείχνει μια ηθική αντίληψη ενός πολιτικού για τόσο λεπτά θέματα όπως η πολιτιστική μας κληρονομιά".
Πόσα χρόνια εργαστήκατε στην Ακρόπολη;
Αισίως 44 χρόνια. Δεν μπορώ να ξεχάσω την πρώτη μέρα που εμφανίστηκα στον Τραυλό, στις 2 Ιανουαρίου 1977. Ήταν μεγάλη η συγκίνηση όταν, ανεβαίνοντας στον Βράχο την πρώτη μέρα, κοίταξα τον όγκο του δουλεμένου μαρμάρου με την επίγνωση ότι αυτό θα ήταν πλέον το καθημερινό περιβάλλον της εργασίας μου.
Πώς ήταν η συνεργασία με τον Γιάννη Τραυλό;
Εξαιρετική, ήταν ένας άνθρωπος με πολύ ανθρωπιά, με σοφία αλλά και βαθιά γνώση για το αντικείμενο. Ήταν ένας άνθρωπος με σπάνιο χιούμορ. Θυμάμαι ότι παραξενεύτηκα όταν μου είπε να φοράω απαραίτητα καπέλο στην Ακρόπολη και μου σύστησε μάλλινο μπερέ για την προφύλαξη από το κρύο τν χειμώνα, από τον ήλιο το καλοκαίρι. Από τότε δεν έβγαλα τον μπερέ από το κεφάλι μου.
Για το μνημείο τι έλεγε;
Ο Τραυλός δεν έκανε μεγάλες δηλώσεις. Στην καθημερινή μας συνεργασία είχε τον δικό του τρόπο, απλό και λιτό, να μου δείχνει τον σεβασμό που πρέπει να δείχνουμε στο μνημείο. Ενώ είχε μια ιδιοφυή αρχιτεκτονική αντίληψη και σκέψη, θεωρούσε ότι το μνημείο πρέπει να το αντιμετωπίζουμε και με τους αρχαιολογικούς όρους. Θεωρούσε ότι η τεκμηρίωση κάθε εργασίας που γίνεται στον αρχαιολογικό χώρο πρέπει να καταγράφεται σε σχέδια και ημερολόγιο. Κάθε μέρα, γυρνώντας στο γραφείο το μεσημέρι, γράφαμε μαζί το ημερολόγιο εργασίας. Ο Τραυλός ήταν υπέρ της ελάχιστης επέμβασης στο μνημείο, αλλά και στο αρχαιολογικό τοπίο γενικότερα, και ειδικά της Ακρόπολης.
Από το δικό σας ημερολόγιο εργασίας 44 χρόνων στην Ακρόπολη τι κρατάτε;
Ήταν μια σπουδαία εμπειρία ζωής. Πάνω απ' όλα ήταν ένα θείο δώρο να δουλεύω στην Ακρόπολη. Πολλές φορές σκεφτόμουν πόσο τυχερός ήμουν που είχα κάθε μέρα την επαφή με αυτά τα αριστουργήματα του ανθρώπινου πολιτισμού. Αυτά τα αριστουργήματα, δεν έχει σημασία αν τα βλέπεις ή δεν τα βλέπεις, σε περιέχουν. Αυτά τα μεγάλα σώματα, το σώμα του μαρμάρου, το σώμα της αρχιτεκτονικής, το σώμα που φέρει πάνω του τα ίχνη της έμπνευσης και της εργασίας, πνευματικής και χειρωνακτικής, είναι τα ίδια ένα έργο τέχνης. Η μεγάλη οικειότητα που αποκτά κανείς με αυτό το έργο τέχνης και την υλική του υπόσταση είναι απαραίτητη για να μπορέσεις να επέμβεις με τον καλύτερο τρόπο για την ανάδειξη των ποιοτήτων του και την καλύτερη διατήρησή του. Είναι μια καθημερινή συγκίνηση η επαφή με το μνημείο, που σιγά - σιγά γίνεται τρόπος ζωής.
Τι σας δίδαξε το μνημείο όλα αυτά τα χρόνια;
Ότι η Ακρόπολη είναι μια οντότητα που επιβάλλεται, που υπάρχει και δεν μπορεί κανείς να την παραβλέψει. Αλλά η οντότητα αυτή γίνεται αντιληπτή μέσα από τη σημερινή της μορφή και κατάσταση. Από αυτό που έχουμε πρέπει να αποκαταστήσουμε αυτό που ήτανε. Είναι ένα τεράστιο γνωστικό πεδίο. Υπάρχουν πράγματα που μπορούμε να αποκαταστήσουμε ως αντικειμενική γνώση, ενώ άλλα παραμένουν στον χώρο της υπόθεσης. Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι η πλήρης αποκατάσταση του μνημείου παραμένει στον χώρο της φαντασίας. Στην πραγματικότητα, ποτέ δεν μπορούμε να επαναφέρουμε το υλικό μέρος ενός έργου τέχνης όπως η Ακρόπολη στην αρχική του κατάσταση.
Τι σημαίνει για εσάς η Ακρόπολη;
Αυτό που σημαίνει για όλους μας. Εκτός από το τεράστιο καλλιτεχνικό αντίκρυσμα, έχει και ένα τεράστιο συμβολικό βάρος. Εγώ την αντιλαμβάνομαι ως το δημιούργημα και σύμβολο μιας μοναδικής ιστορικής συγκυρίας, από την οποία αναδύθηκε ένας "θαυμαστός καινούργιος κόσμος".
Τι σας χάρισε, εκτός από εμπειρία και διεθνείς διακρίσεις;
Την κατάκτηση ενός κόσμου λεπτομερειών, που μέσα από αυτές όμως συλλαμβάνει έναν ολόκληρο κόσμο ανθρώπων, αισθήματος και πραγματικότητας. Όπως όλη η αρχαία τέχνη και σε όλες της τις εκφάνσεις, χαρακτηρίζεται από μια έντονη πνευματικότητα και σωματικότητα ταυτόχρονα. Στην Ακρόπολη αντιλαμβανόμαστε τον άνθρωπο στην ολότητά του, και ως φυσική και ως πνευματική οντότητα.
Τι συμβαίνει τους τελευταίους μήνες στην Ακρόπολη;
Έχω την εντύπωση ότι κάτι δεν πάει καλά. Είναι ένα λάθος που φέρνει μια ανατροπή χωρίς κανέναν λόγο. Ξαφνικά οι διαστρώσεις και ο ανελκυστήρας κατασκευάζονται με την αιτιολογία της εξυπηρέτησης των ανθρώπων με αναπηρία που επιθυμούν να επισκεφθούν τον Βράχο. Φαίνεται πως όλες αυτές οι επεμβάσεις στην Ακρόπολη δεν πραγματοποιήθηκαν για επισκέπτες με αναπηρία, αλλά για την εξυπηρέτηση μεγάλου πλήθους τουριστών. Οι ιθύνοντες έχουν ήδη παραδεχτεί ότι χρειάζονται επιπλέον ειδικές διαμορφώσεις για την εξυπηρέτηση των αναπήρων.
Την Τρίτη επισκεφθήκατε τον Ιερό Βράχο. Τι είδατε, τι διαπιστώσατε;
Είδα κάτι πολύ χειρότερο από την επίσκεψή μου στον Βράχο, πριν από πέντε μήνες, όπου είχα δει την πρώτη φάση των έργων και είχαν ακόμα τη μορφή εργοταξίου μπροστά από τα Προπύλαια. Η τελική διαμόρφωση, με την καθαρότητα των περιγραμμάτων και τη στιλπνότητα της επιφάνειας, αυτό το πολύ φωτεινό και ίσιο κατασκεύασμα, είναι πολύ πιο τρομακτικό από το εργοτάξιο κατασκευής του που προηγήθηκε.
Σε ό,τι αφορά τον ανελκυστήρα, η υπερβολικά έντονη παρουσία των εγκαταστάσεών του στα βορειοδυτικά του Ερεχθείου δημιουργεί μια αντιαισθητική αντιπαράθεση με το μνημείο. Βεβαίως, μπορεί να πει κανείς ότι για την αισθητική υπάρχουν διαφορετικές απόψεις. Το γεγονός όμως ότι έχουν καταστραφεί αρχαία, τρεις πωρόλιθοι, για την υποθεμελίωση της γέφυρας που οδηγεί από το ασανσέρ προς τον αρχαιολογικό χώρο αποτελεί αντικειμενικά έγκλημα. Αυτό που επαπειλείται είναι πολύ χειρότερο. Αυτό που θα πρέπει να καταλάβει κάθε πολίτης είναι ότι προσχεδιάζεται να κατασκευαστούν οριζόντιες επιφάνειες στην Ακρόπολη που υποτίθεται ότι αποκαθιστούν την αρχική μορφή των εδαφών του Ιερού στον 5ο αι. π.Χ.
Δυτικά των Προπυλαίων έχει ήδη προαποφασιστεί η ανακατασκευή της μαρμάρινης ρωμαϊκής κλίμακας του 1ου αι. μ.Χ. Δηλαδή βλέπουμε κάτι ασύμβατο, το εσωτερικό της Ακρόπολης θα αντιπροσωπεύει την υποτιθέμενη αρχική μορφή που είχε το μνημείο τον 5ο αι. π.Χ, περίοδο για την οποία όμως δεν έχουμε αρκετά στοιχεία, αλλά στη δυτική πρόσβαση θα κατασκευαστεί μια κλίμακα η οποία θα προσομοιάζει με την κλίμακα που είχε κατασκευαστεί πέντε αιώνες μετά, μόνο και μόνο γιατί διατηρούνται περισσότερα στοιχεία για την αρχιτεκτονική της μορφή. Είναι ένα "αναστηλωτικό παράδοξο".
Είναι αναστρέψιμη αυτή η επέμβαση;
Αυτή η επέμβαση είναι τόσο μεγάλη που θα είναι πολύ δύσκολο, πρακτικά αδύνατον, να αναιρεθεί στο μέλλον. Κατά τον ίδιο τρόπο που είναι πολύ δύσκολο να ξηλωθεί το οπλισμένο σκυρόδεμα που έχει ήδη τοποθετηθεί. Παρ' όλα αυτά, όσο δύσκολο κι αν είναι, με γνώση, χρόνο και πολλή εργασία πεπειραμένων τεχνιτών, θα μπορούσε να αφαιρεθεί προξενώντας ελάχιστες ή και καθόλου κακώσεις στον Βράχο. Οι επιπλέον επεμβάσεις στο εσωτερικό της Ακρόπολης και στη δυτική πρόσβαση δεν πρέπει να γίνουν. Δεν είναι δυνατόν, ανεβαίνοντας στα Προπύλαια, να βλέπεις παντού καινούργιους τοίχους. Αυτή τη στιγμή, δυστυχώς, δεν έχουμε ούτε σχέδια ούτε περιγραφή για τη μορφή, τα υλικά και τις λεπτομέρειες των νέων κατασκευών. Αυτό που είναι βέβαιο είναι ότι θα γίνει μια παρέμβαση στο τοπίο και τη δυτική πρόσβαση της Ακρόπολης, όχι σε μια επιφάνεια όπως είναι οι διαστρώσεις με σκυρόδεμα, αλλά θα είναι κατασκευές που θα αναπτύσσονται και στις τρεις διαστάσεις του χώρου.
Όσα χρόνια εργαστήκατε στην Ακρόπολη, έχετε υπόψιν σας άλλον υπουργό να έχει τοποθετήσει πινακίδα με το όνομά του στην Ακρόπολη;
Κάθε άλλο. Η αναμνηστική επιγραφή που τοποθετήθηκε με την ευκαιρία της εγκαινίασης του θεσμού της πολιτιστικής πρωτεύουσας της Ευρώπης στην Αθήνα είναι έξω από τον κυρίως αρχαιολογικό χώρο της Ακρόπολης και δεν έχει το όνομα της τότε υπουργού πολιτισμού Μελίνας Μερκούρη, μολονότι η ίδια είχε προτείνει τον θεσμό διεθνώς. Αυτό δείχνει μια ηθική αντίληψη ενός πολιτικού για τόσο λεπτά θέματα όπως η πολιτιστική μας κληρονομιά.
Κάθε φορά που θα αλλάζει ο φωτισμός και ο ανελκυστήρας, θα βάζουμε και άλλες πινακίδες στην Ακρόπολη;
Ο φωτισμός χρειάζεται συντήρηση και είναι μια εγκατάσταση που θα προσαρμόζεται στην αντίληψη κάθε εποχής, σύμφωνα με τις δυνατότητες της τεχνολογίας. Σκεφθείτε να προστίθενται πινακίδες κάθε φορά. Θα εμφανίζονται κάθε τόσο νέοι χορηγοί για να μείνουν στην Ιστορία.
Εφόσον η σύμβαση δωρεάς που υπογράφηκε ανάμεσα στο Δημόσιο και στο Ίδρυμα Ωνάσης δεν έχει κυρωθεί από τη Βουλή, μπορούν να συνεχίζονται οι εργασίες που γίνονται στην Ακρόπολη;
Στα δημόσια έργα θα πρέπει να τηρούνται απαρεγκλίτως οι νόμιμες διαδικασίες. Είναι πολύ απλό, αλλά και τεράστιας σημασίας. Οι εργασίες δεν θα έπρεπε καν να έχουν αρχίσει. Είναι απαραίτητο να ακυρωθεί η συνέχισή τους.
Δεν μπορούσε το ελληνικό κράτος να αναλάβει τα έργα στην Ακρόπολη;
Νομίζω πως ναι. Οπωσδήποτε, όμως, το κράτος πρέπει να έχει τον πλήρη έλεγχο του έργου.
Γιατί νομίζετε ότι γίνονται όλα αυτά στην Ακρόπολη;
Μου είναι δύσκολο να το συλλάβω. Οπωσδήποτε είναι ενδεικτικό μιας μεγάλης ανατροπής στο σύστημα παραδεδομένων αξιών, ηθικών πολιτικών και οικονομικών. Κάποιοι αποφασίζουν για ένα δημόσιο και παγκόσμιο αγαθό όπως η Ακρόπολη με όρους ιδιωτικούς. Εκτός από την έκπτωση θεσμικών και ηθικών αξιών που διακρίνει κανείς, ποιες μπορεί να είναι οι επιπτώσεις στην μελλοντική διαχείριση του μνημείου και από οικονομικής πλευράς; Αν η Ακρόπολη πάψει να είναι το αδιαμφισβήτητο τεκμήριο της διαχρονικής πολιτισμικής Ιστορίας, αναμφισβήτητα καταργούμε την ιστορική της ενότητα και συνέχεια. Την υποβαθμίζουμε σε ένα απλό στοιχείο δημόσιας περιουσίας, το οποίο κάποια στιγμή ίσως θα μπορούσε να εκποιηθεί.
