Είναι κοινός τόπος σήμερα πως, αν και η μεταρρύθμιση του 1983 κατοχύρωσε ασφαλώς βασικές κατακτήσεις του γυναικείου - φεμινιστικού κινήματος της Μεταπολίτευσης, ήταν και αυτή προϊόν μιας πατριαρχικής κοινωνίας και εφαρμόστηκε στο πλαίσιό της, προκαλώντας ουκ ολίγες μεταμορφώσεις και παραμορφώσεις του κυρίαρχου πατριαρχικού μοντέλου. Στον βαθμό π.χ. που τα διαζύγια πολλαπλασιάστηκαν και συνεχίζουν να αυξάνονται στην περίοδο της κρίσης, η πιο προφανής από αυτές βασίζεται σε μια αντίληψη υπεροχής ή φυσικής αποστολής της μητέρας για την ανατροφή των παιδιών. Έτσι, στην πράξη, παρά τη νομική κατοχύρωση της κοινής επιμέλειας από τη μεταρρύθμιση του 1983, όταν κάποιος δικαστής καλείται να αποφασίσει σχετικά με την επιμέλεια των τέκνων, στις περισσότερες περιπτώσεις αυτή ανατίθεται στον ένα από τους δύο γονείς και δη στη μητέρα.
Όπως είναι γνωστό από την κοινή εμπειρία και από την επιστημονική έρευνα, η έλλειψη μιας ακέραιας και ουσιώδους σχέσης με τους δυο γονείς αποτελεί καθοριστικό παράγοντα ανάσχεσης της ψυχικής και κοινωνικής ανάπτυξης των παιδιών. Άρα, στον βαθμό που, σύμφωνα με τις διαθέσιμες στατιστικές, περίπου οι μισοί γάμοι οδηγούνται σε διαζύγιο, δηλαδή το νομικό πλαίσιο αφορά εν δυνάμει τα μισά από τα παιδιά που μεγαλώνουν αυτή τη στιγμή στην ελληνική κοινωνία, πρόκειται για ένα μείζον κοινωνικό ζήτημα.
Όπως έχει ήδη επισημανθεί από διάφορες πλευρές στον διάλογο που έχει ανοίξει, το κυβερνητικό νομοσχέδιο δεν απαντά διόλου ούτε στα θεμελιώδη ζητήματα προνοιακών πολιτικών (επιδομάτων, κοινωνικών υπηρεσιών, παιδικών σταθμών), ούτε στην πλαισίωση των δικαστών με ειδικούς επιστήμονες για την εκδίκαση των υποθέσεων, ούτε στη ρύθμιση των σχέσεων των παιδιών με μη βιολογικούς γονείς στα νέα μοντέλα οικογένειας που αναπτύσσονται.
Με αυτές τις αφετηρίες λίγο-πολύ, εκκρεμεί μια συζήτηση στις δυνάμεις της Αριστεράς και του κόσμου της εργασίας, με κατεύθυνση την ανάγκη υπέρβασης των τυπικών ή άτυπων παραδοσιακών έμφυλων ρόλων, την αντιστροφή της σχεδόν αποκλειστικής επιφόρτισης των γυναικών με όλο το οικονομικό και ψυχολογικό κόστος της κοινωνικής αναπαραγωγής, αλλά και την πολύμορφή πρόσφατη εμπειρία μεταμόρφωσης και εξέλιξης της οικογένειας. Αναγκαία προϋπόθεση για να πραγματοποιηθεί μια τέτοια συζήτηση, που απασχολεί ήδη τον κινηματογράφο, τη λογοτεχνία, τους ειδικούς επιστήμονες κ.λπ., είναι το ξεπέρασμα των φοβικών αντανακλαστικών που έχουν αναπτυχθεί μέχρι στιγμής, που, υπό το βάρος του γενικότερου ιδεολογικού και πολιτικού συσχετισμού, ξεμπερδεύουν με εύκολες υπεραπλουστεύσεις και πραγματολογικές λαθροχειρίες που συνοψίζονται σε συνθήματα όπως: «η υποχρεωτική συνεπιμέλεια αποτελεί πισωγύρισμα στην πατριαρχία».
Ωστόσο η πατριαρχία δεν αποτελεί παρελθόν, αλλά παρόν και πιθανότατα μέλλον αν, αντί να μιλήσουμε για αυτήν, να αναζητήσουμε τους τρόπους με τους οποίους αναπαράγεται και εδραιώνεται γύρω μας και εντός μας, να οργανώσουμε τη συζήτηση και την κριτική για να την αντιμετωπίσουμε με λόγια και πράξεις, προτιμούμε να παριστάνουμε ότι την έχουμε νικήσει και επιλέγουμε μια ταυτοτική πολιτική η οποία συσπειρώνει μεν τους φίλους μας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αποφεύγει όμως να τοποθετηθεί στα πραγματικά ερωτήματα και οδηγεί αναπόφευκτα στην πολιτική αυτοπεριθωριοποίηση.
* Ο Δημήτρης Κουσουρής είναι ιστορικός, καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Βιέννης
