Με βάση τις ισχύουσες διατάξεις του οικογενειακού δικαίου (Ν. 1329/1983), η εξακολούθηση της από κοινού άσκησης της επιμέλειας στην περίπτωση διαζυγίου ή λύσης του συμφώνου συμβίωσης αποτελεί μια από τις επιλογές του δικαστή, η οποία όμως τελεί υπό την προϋπόθεση της σχετικής συμφωνίας των συζύγων. Στη δικαστηριακή πρακτική, η άσκηση της επιμέλειας ανατίθεται σε συντριπτικό ποσοστό στη μητέρα, η οποία διαθέτει την απόλυτη εξουσία να παίρνει μόνη της όλες τις αποφάσεις για την ανατροφή, την επίβλεψη και την εκπαίδευση του παιδιού, καθώς και τον προσδιορισμό του τόπου διαμονής του. Παράλληλα, ακόμα και οι αποφάσεις που παραχωρούν στον γονέα που δεν διαμένει με το τέκνο περιορισμένη επικοινωνία παραβιάζονται από τον γονέα που έχει την επιμέλεια, χωρίς ουσιαστικές συνέπειες, αφού οι σχετικές μηνύσεις εκδικάζονται μετά από χρόνια.
Οι συνέπειες της επικράτησης της κοινωνικής αντίληψης ότι «το παιδί έχει ανάγκη κυρίως τη μητέρα του» είναι δυσμενείς τόσο για τους διαζευγμένους γονείς όσο για τα τέκνα. Σε αντίθεση με τον πατέρα, η μητέρα με την αποκλειστική επιμέλεια καλείται να θυσιάσει πλήρως προσωπική, κοινωνική και επαγγελματική ζωή, αφού επωμίζεται σχεδόν ολοκληρωτικά το βάρος της ανατροφής του τέκνου. Μια τέτοια παραδοσιακή προσέγγιση δεν προωθεί κανένα από τα ιστορικά αιτήματα του φεμινιστικού κινήματος, αλλά διαιωνίζει έμφυλους ρόλους και στερεότυπα.
Η υφέρπουσα αντίληψη ότι το παιδί είναι «ιδιοκτησία» της μητέρας και ότι αποτελεί έπαθλο που συμβολίζει τη νίκη της στη σύγκρουση με τον τέως σύζυγο όχι μόνο δεν συμβάλλει στη χειραφέτηση της σύγχρονης γυναίκας, αλλά οδηγεί στην ψυχολογική και επαγγελματική της εξουθένωση. Παράλληλα, με τη διακοπή του γάμου ή του συμφώνου συμβίωσης αποδυναμώνεται υπέρμετρα ο γονεϊκός ρόλος του γονέα που δεν ασκεί την επιμέλεια, σε πλήρη αναντιστοιχία με το ρητό «once a parent, always a parent». Όμως, δυο στερημένοι γονείς (ο ένας στερείται το παιδί του και ο άλλος τη χαρά της προσωπικής ζωής) δεν θα μπορέσουν να αναθρέψουν ευτυχισμένα παιδιά. Εξάλλου, η διατήρηση και ενίσχυση της σχέσης και με τους δυο γονείς, εφόσον υπάρχουν, αποτελεί αναφαίρετο δικαίωμα των παιδιών, με βάση τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού και τα σχετικά διεθνή πρότυπα.
Με βάση τα δεδομένα αυτά, και λαμβανομένης υπόψιν της ραγδαίας αύξησης των διαζυγίων, η βελτίωση των διατάξεων του νόμου του 1983 είναι επιβεβλημένη. Το κατατεθέν νομοσχέδιο θέτει ως πρώτη επιλογή την κοινή γονική μέριμνα, χωρίς να την καθιστά υποχρεωτική, αφού μπορεί να υπάρξει συναινετική εξαίρεση ή το δικαστήριο να κρίνει διαφορετικά, αν η άσκηση της κοινής γονικής μέριμνας έχει καταστεί αντίθετη στο συμφέρον του τέκνου. Η υιοθέτηση του κανόνα της από κοινού άσκησης της γονικής μέριμνας μετά τον χωρισμό των γονέων θα λειτουργήσει παιδαγωγικά τόσο για τον δικαστή όσο και για τους γονείς, δημιουργώντας μια κουλτούρα κοινής ανατροφής του τέκνου. Ωστόσο, η προωθούμενη μεταρρύθμιση είναι ελλιπής, αφού δεν προβλέπεται ειδική υπηρεσία από παιδοψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς, οι οποίοι θα συνεπικουρούν τους δικαστές σε περιπτώσεις αντιδικίας. Επίσης, δεν θεσπίζεται δημόσια και δωρεάν διαμεσολάβηση από επαγγελματίες με εξειδίκευση στον τομέα της ψυχικής υγείας, πριν από την προσφυγή του αντιδικούντων γονέων στο δικαστήριο.
* Η Βανέσσα - Παναγιώτα Ντέγκα είναι πρόεδρος Πρωτοδικών Διοικητικών Δικαστηρίων
