Ρεπορτάζ: Νίκος Σερβετάς
«Άκουσα να μιλάνε ξένα και φοβήθηκα, ξέρετε, παιδιά μου, ποιοι ήταν;», μας ρώτησε η κυρία Μαριάνθη, μια ηλικιωμένη γυναίκα στο χωριό Τυχερό του Έβρου. «Γιατί φοβήθηκες, τι έγινε;» την ρώτησε ένας από εμάς. «Μίλαγαν ξένα, δεν ήταν δικοί μας και φοβήθηκα με όλα αυτά που λέει η τηλεόραση», μας ξαναείπε. Η κυρία Μαριάνθη είχε γίνει γνωστή πριν από μερικά χρόνια, στο προηγούμενο κύμα προσφύγων από την Τουρκία, επειδή έφτιαχνε λουκουμάδες και τους μοίραζε σε αυτούς που περνούσαν έξω από την αυλή της.
Τυχερό: το πρώτο χωριό από τα σύνορα
Το Τυχερό είναι ένα μικρό χωριό, ούτε ένα χιλιόμετρο από την όχθη του Έβρου και περίπου 90 χιλιόμετρα νότια από τις Καστανιές. Από εκεί πέρασαν το 2014-2015 εκατοντάδες πρόσφυγες. Πήγαμε για να καταγράψουμε την αντίδραση των κατοίκων στα σημερινά γεγονότα. «Δεν είναι το τελευταίο χωριό της Ελλάδας στα σύνορα αλλά το πρώτο από τα σύνορα, και τώρα με την κατάσταση που επικρατεί γίνεται το κέντρο όλων των Βαλκανίων», ήταν τα πρώτα λόγια του Σπύρου Δέδογλου, μόνιμου κάτοικου του Τυχερού. Μας πήρε με το αυτοκίνητο και μας πήγε λίγα χιλιόμετρα παραπέρα, στον Προβατώνα. Ήθελε να μας δείξει ένα στοιχείο που, κατά την άποψή του, αντιπροσωπεύει την κατάσταση: «Εδώ είχαμε χτίσει μια βρύση, όπως θέλει η ελληνική παράδοση, για τους ταξιδιώτες. Να πιούν νερό, να πλυθούν και να ξεκουραστούν πριν συνεχίσουν την πορεία τους. Σήμερα την βρύση αυτή την έχουν καταστρέψει, δεν θέλουν ούτε να περνάνε από ’δω οι πρόσφυγες. Από τη μια μεριά, τους καταλαβαίνω. Πέρασε τότε πάρα πολύς κόσμος και δεν σταμάτησε ποτέ να περνάει. Ο κόσμος κουράστηκε. Από την άλλη, όμως, με αυτά που λένε και κάνουν διάφοροι, έχουν κάνει τον κόσμο να χάσει την ανθρωπιά του. Εύχομαι αυτή η κατεστραμμένη βρύση να μας θυμίζει ότι υπήρξαμε άνθρωποι».
Κατά μήκος όλης της μεθοριακής γραμμής, η νευρικότητα που επικρατεί είναι δημιούργημα της αστυνομίας και του στρατού. Τζιπ και περιπολικά κινούνται με μεγάλη ταχύτητα, αναμμένους τους προβολείς και τις σειρήνες. Οι κάτοικοι, σε αντίθεση με όσα συμβαίνουν στη Μυτιλήνη, συνεχίζουν κανονικά τη ζωή τους και μαθαίνουν να φοβούνται και να μισούν. Ελάχιστους πρόσφυγες είδαμε, και αυτούς στον παράλληλο της Εγνατίας δρόμο που οδηγεί από την Αλεξανδρούπολη στους Κήπους. Ήταν μαζεμένοι στην άκρη του δρόμου, τους φύλαγαν στρατιώτες με προτεταμένα τα όπλα και περίμεναν ένα ΡΕΟ για να τους μεταφέρει, κανένας δεν ξέρει πού.
Η παράσταση στις Καστανιές
Η μεγάλη παράσταση δίνεται στις Καστανιές. Από τη μια μεριά των συνόρων, κάποιοι άνθρωποι πετάνε, συνήθως δύο φορές τη μέρα, πέτρες σε κάποιους άλλους που απαντούν με δακρυγόνα. Στην ελληνική πλευρά βρίσκονται πέτρες, κάλυκες δακρυγόνων, είδα έναν με ημερομηνία λήξης 1/90 και ένα τζιπ με σπασμένο παρμπρίζ, έτοιμα να φωτογραφηθούν. Από την άλλη πρόσφυγες, ορισμένοι εκ των οποίων όπως μας πληροφορεί συνάδελφος, μιλούν άπταιστα την τουρκική.
Η ενημέρωσή τους γίνεται από κάποιους τοπικούς παράγοντες, που κατά διαστήματα κάνουν αισθητή την παρουσία τους, αλλά, κυρίως, μέσω μηνυμάτων που στέλνει κάποια ελληνική αρχή στο κινητό όσων το έχουν ζητήσει. Ακριβείς αριθμοί όταν αναφέρονται προσπάθειες εισόδου στην Ελλάδα που αποτρέπουν οι ελληνικές δυνάμεις, αόριστοι όταν πρόκειται για συλλήψεις. Βίντεο, για τα οποία σπάνια αναφέρεται ποιος τα κινηματογράφησε, πού και πότε. Δεν δέχονται καμία ερώτηση, ούτε τις πιο απλές. Όπως, για παράδειγμα, το μήνυμα που ήρθε στα κινητά μας το απόγευμα της Καθαράς Δευτέρας. Αντιγράφω: «Τα άτομα που δικάστηκαν σήμερα για παράνομη είσοδο στη χώρα καταδικάστηκαν σε τέσσερα έτη φυλάκιση χωρίς αναστολή και 10.000 ευρώ χρηματική ποινή έκαστος». Ακόμα κι αυτοί που ζήτησαν δεν μπόρεσαν να βρουν απαντήσεις στα απλά ερωτήματα όπως πόσοι ήταν αυτοί που καταδικάστηκαν, ποιο δικαστήριο λειτούργησε την Καθαρά Δευτέρα, ποιος δικαστής τους δίκασε, ποιον είχαν συνήγορο υπεράσπισης και ποιον μεταφραστή. Ακούγοντας κάποιος τις ζωντανές ανταποκρίσεις των ελληνικών τηλεοπτικών σταθμών, απορεί αν βρίσκεται όντως στον τόπο εκείνο ή κάπου αλλού.
Με ένα τέτοιο μήνυμα ενημερωθήκαμε για την άφιξη, την Τρίτη, του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη μαζί με στελέχη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το αναλυτικό τους πρόγραμμα και τη «συνέντευξη Τύπου» που θα έδιναν στην αίθουσα του Πνευματικού Κέντρου των Καστανιών. Χρειάστηκε να φτάσουμε εκεί, για πολλοστή φορά μέσα σε τρεις μέρες, για να μάθουμε ότι στη «συνέντευξη Τύπου» δεν είχαμε τη δυνατότητα να υποβάλουμε ερωτήσεις και ότι μόνο μία κάμερα θα έμπαινε στον χώρο. Ίσως επειδή μόνο μία είναι η αλήθεια, αυτή «που θέλει να δείξει η ελληνική κυβέρνηση», όπως λέει ο Κρίστοφερ.
