Η χρεοκοπία της Silicon Valley Bank (SVB) και της περιφερειακής Signature Bank ενεργοποίησαν εκ νέου τις ανησυχίες σχετικά με τη σταθερότητα του παγκόσμιου τραπεζικού συστήματος. Επιπρόσθετο προβληματισμό προκάλεσε η χρηματοοικονομική κατάσταση της ελβετικής Credit Suisse (CS), επιφέροντας τη διάχυση του φόβου μέσω των χρηματιστηριακών αγορών και την άσκηση σημαντικών πιέσεων στις μετοχικές αποτιμήσεις του τραπεζικού κλάδου συνολικά. Το ζήτημα της CS έχει περισσότερες ιδιαιτερότητες, καθώς ήταν γνωστά τα προβλήματα που αντιμετώπιζε από το προηγούμενο έτος, παρ’ όλα αυτά οι απαραίτητες κινήσεις-αποφάσεις δεν έλαβαν χώρα εγκαίρως. Αξίζει να υπογραμμίσουμε ότι τα δύο θέματα δεν έχουν άμεση συσχέτιση μεταξύ τους, συνδυαστικά όμως επηρεάζουν αρνητικά τη γενικότερη εικόνα του τραπεζικού κλάδου.
Κατ’ αρχάς αποτελεί κοινή διαπίστωση το γεγονός ότι οι αυξήσεις των επιτοκίων σε διεθνές επίπεδο, ως το βασικό μέσο αντιμετώπισης των πληθωριστικών πιέσεων, έχει και την αρνητική της πλευρά επί της οικονομικής δραστηριότητας. Ένα από τα κυριότερα προβλήματα εντοπίζεται στο κόστος (ανα)χρηματοδότησης του χρέους, είτε ιδιωτικού είτε δημόσιου. Όσο μεγαλύτερες και πιο απότομες είναι οι αυξήσεις των επιτοκίων τόσο αυξάνεται και ο κίνδυνος αθέτησης πληρωμών. Η σύσφιξη της νομισματικής πολιτικής μπορεί να συνεισφέρει στη μείωση του πληθωρισμού, ωστόσο στον αντίποδα προκαλεί μείωση της αναπτυξιακής δυναμικής, που με τη σειρά της επιφέρει αύξηση της ανεργίας και μείωση της κατανάλωσης και των επενδύσεων. Στο σκέλος των αποτιμήσεων ενεργητικού η άνοδος των επιτοκίων έχει αρνητικό αντίκτυπο στις τιμές των ομολόγων, προκαλεί την έντονη μεταβλητότητα στις χρηματιστηριακές αποτιμήσεις με αυξημένες πιθανότητες καταγραφής πτωτικής τάσης. Στην περίπτωση μετακύλισης των προβλημάτων στον τραπεζικό τομέα ενδέχεται να επηρεαστεί αρνητικά η πίστη και η εμπιστοσύνη καταθετών και επενδυτών, βασικά συστατικά στοιχεία της σταθερότητας του εν λόγω συστήματος.
Ωστόσο θα πρέπει να σημειωθεί η σημαντική διαφορά της τωρινής κατάστασης συγκριτικά με αντίστοιχες περιόδους υψηλού πληθωρισμού προηγούμενων δεκαετιών. Το σημερινό φαινόμενο δεν είναι αποτέλεσμα της υπερβάλλουσας ζήτησης για αγαθά και υπηρεσίες, ούτε το επίπεδο των μισθών είναι τέτοιο που να συντηρεί τις ανοδικές τάσεις. Κύρια αιτία αποτελεί η ενεργειακή κρίση και η διάχυσή της στο σύνολο των κλάδων της οικονομίας. Ταυτόχρονα δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής μας η διατήρηση των ποσοστών κερδοφορίας σε υψηλά επίπεδα, που σε αρκετές χώρες -όπως και στη δική μας- καταγράφεται αύξηση (κερδών), τη στιγμή που οι μισθοί ως ποσοστό του ΑΕΠ μειώνονται. Λαμβάνοντας υπόψη το σύνολο των δεδομένων, θα καταλήγαμε ότι οι όποιες αυξήσεις επιτοκίων θα πρέπει να είναι λελογισμένες, σίγουρα όχι απότομες και μεγάλες, προκειμένου να μην δημιουργήσουν περισσότερα προβλήματα από αυτά που θεωρητικά επιδιώκουν να επιλύσουν, τόσο σε οικονομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο.
Αναμφισβήτητα η χρηματιστηριακή απεικόνιση της κατάστασης δημιουργεί αμφιβολίες και ανησυχίες. Ωστόσο πολλές φορές οι αγορές λειτουργούν με όρους πέραν της ορθολογικής ανάλυσης των πραγματικών δεδομένων, είτε για λόγους αποστροφής/περιορισμού του ρίσκου απέναντι στους πιθανούς κινδύνους είτε για λόγους επενδυτικής τακτικής / στρατηγικής είτε λόγω πανικού. Η γρήγορη αντίδραση της FED, της FDIC και του υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ, όπου εξασφάλισαν το σύνολο των καταθέσεων της SVB, ήταν απολύτως επιβεβλημένη και κατ’ επέκταση αποτελεσματική (επί συνόλου 175 δισ. δολ. καταθέσεων στην SVB το 97% ήταν μη εξασφαλισμένο). Παρ’ όλα αυτά οφείλουν να προχωρήσουν στην αντιστροφή της απορρύθμισης των εποπτικών κανόνων που νομοθετήθηκε επί Τραμπ, σημείο που αποτελεί κρυφή αιτία για την εκδήλωση της πρόσφατης αναστάτωσης. Στις ευρωπαϊκές τράπεζες, μετά την κρίση της προηγούμενης δεκαετίας, το εποπτικό πλαίσιο έχει ενισχυθεί, με αποτέλεσμα το μοντέλο λειτουργίας να είναι πιο συντηρητικό και πιο απαιτητικό όσον αφορά την ικανοποίηση βασικών παραμετρικών δεικτών. Οι ομολογιακές θέσεις είναι μικρότερες, οι καταθέσεις πιο σταθερές, οι δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας ξεπερνούν κατά πολύ τα ελάχιστα όρια, ενώ διαθέτουν ισχυρά ταμειακά και άμεσα ρευστοποιήσιμα στοιχεία ενεργητικού. Αντίστοιχη εικόνα έχουν και τα ελληνικά ιδρύματα, με τον δείκτη κάλυψης ρευστότητας να προσεγγίζει το 194.92% και το ποσοστό δάνεια/καταθέσεις να ανέρχεται στο 61.1%. Ωστόσο είναι κρίσιμο θέμα η γρήγορη αποκατάσταση της εμπιστοσύνης, καθώς ο αρνητικός αντίκτυπος μπορεί να διαχυθεί-μεταδοθεί ταχύτατα προκαλώντας σημαντικά οικονομικά πλήγματα. Είναι καθήκον του συνόλου των διεθνών εποπτικών φορέων αλλά και των κυβερνήσεων να δράσουν συντονισμένα και να επικοινωνήσουν τα πραγματικά θεμελιώδη δεδομένα.
* Ο Δημήτρης Λιάκος είναι οικονομολόγος, πρώην υφυπουργός
