Η υψηλή οικολογική σημασία και η ανάγκη αποκατάστασής τους
Μια χαραμάδα ελπίδας για την ανάκαμψη των υδρόβιων οικοσυστημάτων δημιούργησε η αποκατάσταση ενός θαλάσσιου λιβαδιού στα παράκτια νερά του Ατλαντικού, στη Βιρτζίνια των ΗΠΑ. Πρόκειται για το μεγαλύτερο πρόγραμμα αποκατάστασης θαλάσσιου οικοσυστήματος που έχει πραγματοποιηθεί ποτέ και αποτελεί το επιτυχημένο αποτέλεσμα μιας ερευνητικής προσπάθειας που ξεκίνησε το 1999 και συνεχίζεται μέχρι σήμερα.
Με τη μελέτη της αναγέννησης των θαλάσσιων λιβαδιών αναδείχθηκε για ακόμα μια φορά η υψηλή οικολογική τους σημασία όχι μόνο για τη διατήρηση και τον εμπλουτισμό της βιοποικιλότητας αλλά και γιατί αποτελούν σημαντικοί σύμμαχοι στη μάχη εναντίων της κλιματικής αλλαγής καθώς δεσμεύουν μεγάλες ποσότητες άνθρακα.
Τα αποτελέσματα του εγχειρήματος
Το φιλόδοξο έργο που διήρκησε είκοσι χρόνια περιλαμβάνει τη διασπορά περισσότερων από 70 εκατομμυρίων σπόρων του υδρόβιου φυτού Zostera marina σε παράκτιες λιμνοθάλασσες του Ατλαντικού. Η αναγέννηση των λιβαδιών σε μια μεγάλη έκταση πάνω από 36 τετραγωνικών χιλιομέτρων, επέφερε πολλά οφέλη στην περιοχή. Σε όλο το χρονικό διάστημα από τη σπορά μέχρι την πλήρη ανάκαμψη αποικήθηκε από πολλά διαφορετικά είδη ζώων καθώς τα φυτά πρόσφεραν σε αυτά άφθονη τροφή και καταφύγιο από τους θηρευτές τους. Με τα χρόνια δημιουργήθηκε ένα οικοσύστημα με αξιοθαύμαστη βιοποικιλότητα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της επιτυχίας του προγράμματος είναι ότι τα απειλούμενα χτένια, τα δίθυρα μαλάκια Argopecten irradians, που αποτελούσαν κυρίαρχα είδη και που είχαν αρχίσει οι πληθυσμοί τους να μειώνονται δραματικά λόγω εντατικής αλιείας, έκαναν δυναμική επανεμφάνιση στην περιοχή.
Για την αναγέννηση του οικοσυστήματος ήταν απαραίτητη η γνώση της ιστορίας και των ιδιαίτερων κλιματικών και περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών της περιοχής. Η μακροχρόνια και στενή παρακολούθηση της ανάπτυξης του θαλάσσιου λιβαδιού ανέδειξε την αξιοσημείωτη ικανότητά του να δεσμεύει και να αποθηκεύει άνθρακα στα κύτταρα των φυτών του, το οποίο στην αντίθετη περίπτωση θα απελευθερωνόταν στην ατμόσφαιρα και θα συντελούσε στην αύξηση της θερμοκρασίας. Η συνεισφορά του στη μακροχρόνια δέσμευση και αποθήκευση του άνθρακα θεωρήθηκε ιδιαίτερα σημαντική για τη μείωση του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής.
Το μεγαλόπνοο έργο, στο οποίο συμμετέχουν όχι μόνο από επιστήμονες αλλά και εθελοντές, υπό την καθοδήγηση του Ινστιτούτου Θαλάσσιων Επιστημών και Διατήρησης της Φύσης της Βιρτζίνια των ΗΠΑ, βρίσκεται σε εξέλιξη και ακόμα μεγαλύτερη έκταση πρόκειται να καλυφθεί από θαλάσσια λιβάδια. Τα αποτελέσματα του έργου, που δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Science Advances τον Οκτώβριο, αναμένεται να αποτελέσουν έμπνευση και για τη διαχείριση άλλων αντίστοιχων παράκτιων οικοσυστημάτων. Ήδη πραγματοποιούνται ανάλογες προσπάθειες αποκατάστασης θαλάσσιων λιβαδιών, αλλά σε αρκετά μικρότερη κλίμακα, στην Αυστραλία.
Τα «ξεχασμένα» οικοσυστήματα υψηλής οικολογικής σημασίας
Τα λιβάδια που απλώνονται κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, από τις παράκτιες ζώνες μέχρι τους ωκεανούς, αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι ενός θαυμαστού οικοσυστήματος. Σύμφωνα με εκπροσώπους του ΟΗΕ, σε έκθεση που δημοσιεύτηκε στο τέλος του προηγούμενου χρόνου, χαρακτηρίστηκαν ως ξεχασμένα οικοσυστήματα διότι βρίσκονται μακριά από το ανθρώπινο μάτι και δεν βρίσκονται συχνά στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος. Παρόλα αυτά η συμβολή τους στην πρωτογενή παραγωγικότητα είναι τεράστια. Άλλωστε οι φωτοσυνθετικοί οργανισμοί των θαλασσών, των ωκεανών, των παράκτιων υδάτων και άλλων υγροβιοτόπων παράγουν το μισό οξυγόνο που αναπνέουμε και μας παρέχουν σημαντικό μέρος της πρωτεΐνης που καταναλώνουμε. Αυτά τα πολύ πλούσια και ευαίσθητα οικοσυστήματα απειλούνται από την κλιματική κρίση, τη μόλυνση, την εντατική αλιεία και τον τουρισμό.
Τα φυτά που δημιουργούν τα καταπράσινα λιβάδια κάτω από το νερό ζούσαν κάποτε στη στεριά. Σιγά σιγά παρασύρθηκαν στη θάλασσα, προσαρμόστηκαν στον υδάτινο κόσμο και πλέον έχουν εντοπίζονται σε πολλές παράκτιες περιοχές αλλά και σε πιο βαθιά νερά, εκεί όπου φτάνει το φως του ήλιου για να φωτοσυνθέσουν. Ειδικότερα στη Μεσόγειο, το Posidonia oceanica, ή απλά ποσειδωνία, συναντάται σε όλες σχεδόν τις ακτές της. Η ποσειδωνία παρά την συνήθη πεποίθηση ότι ανήκει στα φύκη, ταξινομείται στα αγγειόσπερμα φυτά και διαθέτει, όπως και τα χερσαία φυτά, ριζικό σύστημα, φύλλα, άνθη και καρπούς. Σχηματίζει ένα θαλάσσιο γρασίδι σε βυθούς με μαλακό υπόστρωμα, σε διαυγή νερά και σε βάθος μερικών δεκάδων μέτρων. Η συνεισφορά των λιβαδιών της ποσειδωνίας στη διατήρηση της βιοποικιλότητας, όχι μόνο στη Μεσόγειο αλλά και σε ορισμένες παράκτιες περιοχές του Ατλαντικού, θεωρείται εξαιρετικά σημαντική. Αποτελούν τροφή για πολλά ζώα, όπως οι θαλάσσιες χελώνες και υδρόβια πτηνά και ενδιαίτημα για περισσότερα από 1000 είδη, μεταξύ των οποίων πολλά φύκη και διάφορα ασπόνδυλα όπως εχινόδερμα, μαλάκια, σπόγγοι και κνιδόζωα. Μετατρέποντας τον έρημο βυθό της θάλασσας σε καταπράσινα λιβάδια, παρέχουν σημαντική προστασία για τα μικρότερα σε μέγεθος ψάρια, τα οποία εναποθέτουν εκεί τα αυγά τους.
Τα θαυμαστά οικοσυστήματα των θαλάσσιων λιβαδιών απειλούνται σε μεγάλο βαθμό από τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Η μόλυνση των υδάτων από αστικά, βιομηχανικά και γεωργικά λύματα, η χρήση συρόμενων αλιευτικών εργαλείων καθώς και παράκτια έργα που επιβαρύνουν το θαλάσσιο περιβάλλον, σε συνδυασμό με τον αξιοσημείωτο χρόνο που απαιτούν για να ανακάμψουν, αποτελούν σοβαρές αιτίες μείωσης της έκτασής τους. Η υποβάθμιση των παράκτιων περιοχών έχει περιορίσει σημαντικά τα θαλάσσια λιβάδια και τα οφέλη που αυτά παρέχουν σε ολόκληρο τον πλανήτη. Η αξιοσημείωτη οικολογική σημασία τους και ο εξέχων ρόλος τους στον περιορισμό της κλιματικής αλλαγής, καθιστά υψηλή προτεραιότητα την ανάπτυξη στρατηγικών για την προστασία και την αποκατάστασή τους.
Πηγές:
1.Robert J. Orth et al. Restoration of seagrass habitat leads to rapid recovery of coastal ecosystem services. Science Advances 07 Oct 2020: Vol. 6, no. 41
2. www.wwf.gr
