Για εμπλοκή του ΝΑΤΟ σε έναν “πόλεμο δι’ αντιπροσώπων” -proxy war- στην Ουκρανία κατηγόρησε το Κρεμλίνο τη Δύση και οι Δυτικοί ηγέτες έσπευσαν να το απαρνηθούν με μια φωνή, αλλά οι αναλυτές έχουν διαφορετική γνώμη. Η Ευρώπη, λένε, βρίσκεται ήδη εν τω μέσω ενός πολέμου δι’ αντιπροσώπων, Ρωσία όμως δεν είναι ξεκάθαρο αν είναι προετοιμασμένη γι' αυτό.
Πόλεμος δι’ αντιπροσώπων ή πληρεξουσίων σημαίνει την έμμεση εμπλοκή σε μια σύγκρουση τρίτων μερών τα οποία επιθυμούν να επηρεάσουν το στρατηγικό αποτέλεσμά της. Σ’ έναν πόλεμο αυτής της μορφής, ένας εξωτερικός “χορηγός” υποστηρίζει το μέρος που έχει επιλέξει (τον πληρεξούσιο) με διάφορα μέσα, όπως η παροχή εκπαίδευσης, οπλισμού, κεφαλαίων και υποκατάστατου ανθρώπινου δυναμικού (παράδειγμα το Ιράν, που κινητοποιεί πολιτοφυλακές από το Αφγανιστάν και το Πακιστάν για να πολεμήσουν για λογαριασμό του Άσαντ στη Συρία). Άλλες περιπτώσεις εμπλοκής μέσω πληρεξουσίου σε μια σύγκρουση μπορεί να περιλαμβάνουν πιο άμεση υποστήριξη, όπως ανταλλαγή πληροφοριών και επιχειρησιακό σχεδιασμό, ή ακόμη και τη δυνατότητα αεροπορικών επιδρομών ή έμμεσων πληγμάτων.
Αυτό το μοντέλο εφαρμόστηκε με επιτυχία στον αγώνα κατά του Ισλαμικού Κράτους στη Συρία, όπου οι τοπικές Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις ανέλαβαν το μεγαλύτερο βάρος της χερσαίας μάχης, ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες τούς παρείχαν περιορισμένη υποστήριξη με αεροπορία και πυροβολικό και παράλληλα διέθεσαν προσωπικό των ειδικών δυνάμεών τους ως στρατιωτικούς συμβούλους. Το κρίσιμο και κύριο χαρακτηριστικό του πολέμου δι’ αντιπροσώπου κατά των τζιχαντιστών ήταν ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες απέφυγαν να δεσμεύσουν μεγάλης κλίμακας συμβατικές δυνάμεις.
Χείρα βοηθείας
Στην περίπτωση της Ουκρανίας, η δυτική βοήθεια έχει επικεντρωθεί κυρίως στην παράδοση κατευθυνόμενων αντιαρματικών πυραύλων (ATGM) και φορητών συστημάτων αεράμυνας (MANPADS) τα οποία έχουν αποδειχθεί κρίσιμης σημασίας στις προσπάθειες της Ουκρανίας να αποκρούσουν τις ρωσικές δυνάμεις. Ενώ η στρατιωτική βοήθεια των ΗΠΑ περιλαμβάνει την παροχή αντιαεροπορικών πυραύλων Stinger και σύγχρονων φορητών αντιαρματικών συστημάτων Javelin τουλάχιστον από το 2018, η Ευρώπη μπήκε στο παιχνίδι αμέσως μετά το ξέσπασμα της σύγκρουσης. Εκτός από αρκετές χιλιάδες MANPADS και ATGM, η δυτική υποστήριξη περιλαμβάνει πλέον σημαντική ποσότητα φορητών όπλων όπως τυφέκια, πιστόλια και πολυβόλα, πυρομαχικά, καύσιμα, αλεξίσφαιρη εξάρτυση, κράνη, συστήματα νυχτερινής όρασης, ακόμη και μικρό αριθμό θωρακισμένων οχημάτων.
Την ίδια ώρα, η κυβέρνηση του Τζόνσον υποσχέθηκε να προμηθεύσει τις ουκρανικές δυνάμεις με συστήματα αεράμυνας Starstreak τα οποία έχουν μεγαλύτερη εμβέλεια από τους Stinger και, σύμφωνα με πληροφορίες, είναι πιο δύσκολο να “τυφλωθούν” από την αντιπυραυλική άμυνα του εχθρού. Το ΝΑΤΟ παρέχει επίσης αναγνωριστικά δεδομένα στο Κίεβο για να βοηθήσει τους επιτελείς της Πολεμικής Αεροπορίας να έχουν εικόνα των κινήσεων στον ουκρανικό εναέριο χώρο. Η επιχείρηση εντάσσεται στον ευρύτερο μηχανισμό παροχής στρατιωτικών πληροφοριών προς την Ουκρανία από τις ΗΠΑ, η οποία, όπως έχει πει η εκπρόσωπος του Λευκού Οίκου Τζέιν Ψάκι, “θα βοηθήσει την ουκρανική άμυνα να αναπτύξει τη στρατιωτική απάντησή της στη ρωσική εισβολή”.
Επιπλέον, ορισμένες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, συμπεριλαμβανομένων εκείνων της Δανίας και της Λεττονίας, έχουν καταστήσει σαφές ότι δεν θα προσπαθήσουν να αποτρέψουν πολίτες τους από το να περάσουν τα σύνορα για να πολεμήσουν στο πλευρό των Ουκρανών, με την υπουργό Εξωτερικών της Βρετανίας Λιζ Τρας να δηλώνει μάλιστα δημόσια ότι «υποστηρίζει απόλυτα» όσους θέλουν να το κάνουν αυτό.
Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα
Οι “πληρεξούσιοι” σε έναν πόλεμο δι’ αντιπροσώπων, στην προκειμένη περίπτωση οι ουκρανικές δυνάμεις, απολαμβάνουν συχνά σημαντική εισροή στρατιωτικών και οικονομικών πόρων που μπορούν να ενισχύσουν αποφασιστικά την αποτελεσματικότητά τους στη μάχη. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η εξωτερική στρατιωτική υποστήριξη μπορεί ακόμη και να μεταφραστεί σε αυξημένη πολιτική νομιμοποίηση των “πληρεξούσιων”.
Με άλλα λόγια, η δυτική στρατιωτική βοήθεια που ρέει αφειδώς προς το Κιέβο αποτελεί έκφραση εμπιστοσύνης προς την ηγεσία του Ζελένσκι, σηματοδοτώντας την ευρύτερη πολιτική αναγνώριση και επιβεβαίωσή του.
Για τους “χορηγούς” ο πόλεμος δι’ αντιπροσώπων προσφέρει κατ’ αναλογία πολλά πλεονεκτήματα. Το σημαντικότερο είναι ότι αποτελεί μια φθηνότερη εναλλακτική σε σχέση με μια συμβατική άμεση στρατιωτική εμπλοκή. Μπορεί επίσης, σε ορισμένες περιπτώσεις, να μετριάσει τον κίνδυνο κλιμάκωσης ενός πολέμου μέσω του εύλογου φόβου μίας από τις αντιμαχόμενες πλευρές ότι θα βρεθεί σε δύσκολη θέση, κάτι που την αναγκάζει να κρατήσει τη σύγκρουση περιορισμένη.
Παράλληλα, οι πόλεμοι δι’ αντιπροσώπων μπορούν να μειώσουν το πολιτικό κόστος της εμπλοκής για μια κυβέρνηση τόσο στο εσωτερικό, παρακάμπτοντας την κοινοβουλευτική έγκριση και αποφεύγοντας τη γενικότερη αντίδραση του κοινού, όσο και στο εξωτερικό, περιορίζοντας την έκθεση σε κυρώσεις ή πιθανές νομικές διώξεις. “Το ΝΑΤΟ, στην ουσία, θα μπορούσε να πολεμήσει μέχρι και για τον τελευταίο Ουκρανό” γράφει χαρακτηριστικά ο Μισέλ Ουίς, λέκτορας στρατηγικών σπουδών στην Στρατιωτική Ακαδημία των ελβετικών Ενόπλων Δυνάμεων.
Επομένως, αν ο σκοπός των ΗΠΑ, όπως είπε ο αρχηγός του Πενταγώνου Λόιντ Όστιν, είναι να αποδυναμώσουν στρατηγικά τη Ρωσία μέσω του πολέμου στην Ουκρανία για να μην είναι σε θέση πλέον να σταθεί εμπόδιο στα αμερικανο-ΝΑΤΟϊκά σχέδια, είναι απολύτως κατανοητό γιατί, κατά τον ίδιο, η Ουάσιγκτον είναι αποφασισμένη “να κινήσει γη και ουρανό για να ενισχύσει την πολεμική προσπάθεια των Ουκρανών.
Ωστόσο, παρά τα αντιληπτά οφέλη, οι πόλεμοι δι’ αντιπροσώπων ενέχουν πολλούς και σημαντικούς κινδύνους. Ο βασικότερος, και αυτονόητος, είναι ότι αντί να εξασφαλίζουν το ζητούμενο, δηλαδή την αποτροπή της κλιμάκωσης μιας σύγκρουσης, μπορεί να προκαλέσουν το ακριβώς αντίθετο. Η εμπειρία των ΗΠΑ στο Βιετνάμ αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα. Όπως επισημαίνει ο Ουίς, οι πόλεμοι δι’ αντιπροσώπων συχνά παρατείνουν τη διάρκεια μιας σύγκρουσης, αυξάνουν τον συνολικό αριθμό των θυμάτων, ενώ πολλαπλασιάζουν τον κίνδυνο επανάληψης των συγκρούσεων στο μέλλον.
Επιπλέον, η προοπτική πρόσθετης ή πιο αποφασιστικής εξωτερικής υποστήριξης μπορεί να λειτουργήσει ως κίνητρο για τους “πληρεξούσιους” προκειμένου να υιοθετήσουν ιδιαίτερα επικίνδυνες στρατηγικές και τακτικές κι αυτό ενδέχεται να προκαλέσει σοβαρά αντίποινα απ’ την άλλη πλευρά.
Σύμφωνα με αναλυτές τους οποίους επικαλείται ο Ουίς, αυτό ακριβώς συνέβη όταν ο Γεωργιανός Πρόεδρος Μιχαήλ Σαακασβίλι ενεπλάκη σε πόλεμο με τη Ρωσία το 2008. Όχι μόνο η άστοχη προσδοκία της στρατιωτικής βοήθειας από τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ τον ενθάρρυνε να επιτεθεί στη Νότια Οσετία, αλλά η κυβέρνηση Μπους τον αντάμειψε στη συνέχεια με πρόσθετη χρηματοδότηση για την ανοικοδόμηση της χώρας του. Με παρόμοιο τρόπο, και εάν λάβουν τα απαραίτητα μέσα για να το πράξουν, οι ουκρανικές δυνάμεις θα μπορούσαν ενδεχομένως να μπουν στον πειρασμό να επιτεθούν σε στόχους βαθιά σε ρωσικό ή λευκορωσικό έδαφος, κάτι που θα προκαλούσε αναπόφευκτα ακόμα μία πιο σκληρή ρωσική αντίδραση.
Προσεκτικός υπολογισμός
Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις πρέπει να σταθμίσουν προσεκτικά τις επιλογές και τις πιθανές πορείες δράσης τους, γράφει ο Ουίς. Δεν είναι σαφές για πόσο καιρό ακόμη η Ρωσία θα ανέχεται τις παραδόσεις οπλισμού, την υποστήριξη στον τομέα των πληροφοριών και ίσως και την παρέμβαση στον κυβερνοχώρο, ιδιαίτερα εάν συνεχίσει να αντιμετωπίζει σκληρή αντίσταση στο πεδίο της μάχης. Είναι ξεκάθαρο ότι ο Πούτιν βλέπει την εξοπλιστική και άλλη υποστήριξη που προσφέρει η Δύση στην Ουκρανία ως άμεση παρέμβασή της στον πόλεμο.
Οι ευθείες απειλές της Ζαχάροβα, και οι πιο έμμεσες του Λαβρόφ, την περασμένη εβδομάδα περί ρωσικών πληγμάτων σε ΝΑΤΟϊκές χώρες που προμηθεύουν οπλισμό την Ουκρανία δείχνουν ότι για το Κρεμλίνο ίσως δεν υπάρχουν πια “ταμπού”. Εάν η Ρωσία αποφασίσει να επιτεθεί σε αποστολές όπλων πριν φτάσουν στα ουκρανικά σύνορα, όπως σε ιδιωτικό κύκλο εκφράζουν ανησυχίες πολιτικοί χωρών του ΝΑΤΟ, αυτό θα βυθίσει την Ευρώπη στη μεγαλύτερη κρίση ασφάλειας που βίωσε ποτέ μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Αν η σύγκρουση πάρει τέτοια τροπή, οι ευρωπαϊκές χώρες θα βρεθούν αντιμέτωπες με μια δύσκολη επιλογή όχι μόνο όσον αφορά στην υποστήριξη που θα ήθελαν να παράσχουν στο εξής στο Κίεβο, αλλά και σε σχέση με το πώς θα πρέπει ν’ αντιδράσουν απέναντι στις ρωσικές ενέργειες. Πέρα από κάθε αμφιβολία, μια εξέλιξη των γεγονότων προς αυτή την κατεύθυνση θα αύξανε περαιτέρω τον κίνδυνο ανεξέλεγκτης κλιμάκωσης.
Οι πρόσφατοι πόλεμοι δι’ αντιπροσώπων στη Μέση Ανατολή αποτυπώνουν τους κινδύνους που εγκυμονεί η πρακτική αυτή, με τον μεγαλύτερο να είναι η πιθανότητα διάχυσης της σύγκρουσης. Η εμπλοκή της Χεζμπολάχ στη Συρία οδήγησε σε συγκρούσεις και βομβιστικές επιθέσεις αυτοκτονίας στον Λίβανο, ενώ οι αντάρτες Χούτι της Υεμένης πύκνωσαν τις επιθέσεις τους κατά των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και της Σαουδικής Αραβίας με drones και πυραύλους. Η κλιμάκωση έχει επακόλουθες συνέπειες δημιουργώντας ευρύτερες προκλήσεις, ανάμεσά τους της διαχείρισης της περιφερειακής πολιτικής αστάθειας, της διασποράς των ξένων μαχητών, της πρόληψης της ριζοσπαστικοποίησης και των τρομοκρατικών επιθέσεων και φυσικά της αντιμετώπισης της προσφυγικής κρίσης. Αν και οι διαφορές μεταξύ Ουκρανίας και Μέσης Ανατολής είναι προφανείς, η ουσία της πρόκλησης δεν αλλάζει, επισημαίνει ο Ουίς: υπάρχει σημαντική πιθανότητα η βία και η αστάθεια στην Ουκρανία να μην μπορούν να περιοριστούν για πολύ καιρό ακόμη...
