Η ίδρυσή του, το 1949, από έναν αρχικό πυρήνα δώδεκα χωρών, ανάμεσά τους η Γαλλία, το Λουξεμβούργο, η Δανία, η Ισλανδία, η Νορβηγία, η Πορτογαλία και, φυσικά, οι ΗΠΑ και ο Καναδάς, ήταν το ορόσημο ενός μεταπολεμικού κόσμου που έμελε να υποκύψει γρήγορα σε πειρασμούς νέων αντιπαραθέσεων. Η σύσταση του Οργανισμού του Συμφώνου του Βόρειου Ατλαντικού -που καθιερώθηκε σχεδόν παντού στον κόσμο με το αγγλικό αρκτικόλεξο του, ΝΑΤΟ, πλην της Γαλλίας, όπου “ισχύει” το γαλλικό αρκτικόλεξο ΟΤΑΝ- λίγα μόλις χρόνια μετά την ήττα της ναζιστικής Γερμανίας σηματοδότησε την ανάδυση ενός ενιαίου γεωστρατηγικού χώρου στο βόρειο ημισφαίριο και παράλληλα μιας νέας ιδεολογικοπολιτικής αφήγησης.
Για μια σειρά ιστορικών, οι Αμερικανοί δεν έκαναν το λάθος των Άγγλογαλλων το 1919 επιβάλλοντας στην ηττημένη Γερμανία τους τιμωρητικούς όρους μιας άλλης Συνθήκης των Βερσαλλιών. Αντ’ αυτού, δημιούργησαν το πλαίσιο για να την εντάξουν στις νέες δομές ασφαλείας που είχαν σχεδιάσει αποσκοπώντας σε διπλό στόχο: αφενός τη μεταπολεμική ασφάλεια, σταθερότητα, οικονομική ανάκαμψη και αμυντική ολοκλήρωση της δυτικής Ευρώπης, αφετέρου τη γραμμή άμυνας του δυτικού κόσμου στη νέα διαιρεμένη ήπειρο που ανέτειλε ως προπομπός της ψυχροπολεμικής εποχής.
Η όσμωση Αμερικής και Ευρώπης σε πολιτικό και στρατιωτικό επίπεδο, θεμέλιο ιδεολόγημα στην κοσμοϊστορική προσπάθεια οριστικής απεξάρτησης της Γηραιάς Ηπείρου από τον εθισμό του εθνικισμού και του μιλιταρισμού, επρόκειτο να συντελεστεί υπό το “δόγμα Τρούμαν” και την προμετωπίδα του βορειοατλαντισμού. “Όσμωση” κατ’ επίφαση βέβαια, διότι το ΝΑΤΟ ήταν πάντα το μακρύ χέρι των ΗΠΑ στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, ο πολιορκητικός κριός με στόχο το αντίπαλο στρατόπεδο, τη Σοβιετική Ένωση.
Διαχωριστική γραμμή
Σαφώς η ίδρυσή της Συμμαχίας επισημοποίησε τη ρήξη των πρώην συμμάχων του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και τη διάσπασή τους σε δύο αντίπαλα γεωπολιτικά στρατόπεδα. Το ΝΑΤΟ θα ήταν έκτοτε ο “πομπός” και το “μήνυμα” συγχρόνως του δυτικού κόσμου στο παγκόσμιο σύστημα. Ο θεματοφύλακας των θεμελιωδών αξιών της Δύσης, προεξάρχουσας της φιλελεύθερης δημοκρατίας, ο ακοίμητος φρουρός των δυτικών δικαίων και δη των αμερικανικών συμφερόντων.
Η ΝΑΤΟϊκή κοινότητα οριοθέτησε τη διαχωριστική γραμμή έναντι του αντίπαλου στρατοπέδου της ΕΣΣΔ και των συμμάχων της στη βάση μιας αγεφύρωτης ιδεολογικοπολιτικής διένεξης. Κυρίως όμως της ανομολόγητης πίστης ότι η Δύση βρίσκεται στη σωστή πλευρά της Ιστορίας. Ο χρόνος τελικά “ευλόγησε” αυτή την πίστη... Η Σοβιετική Ένωση και το Σύμφωνο της Βαρσοβίας διαλύθηκαν, αλλά το ΝΑΤΟ επέζησε.
Ακόμη χειρότερα, εβδομήντα τρία χρόνια μετά, σε έναν κόσμο που έχει αλλάξει δραματικά και τα σύνορα στον πολιτικό χάρτη της Ευρώπης έχουν ξαναχαραχθεί περισσότερο από μίια φορές, η βασική ρητορική της Συμμαχίας παραμένει εκπληκτικά απαράλλακτη. Το ΝΑΤΟ είναι εδώ, διατείνεται στο καταστατικό του, για “να προστατεύσει την ελευθερία και την ασφάλεια των συμμάχων με πολιτικά και στρατιωτικά μέσα. Η Συμμαχία παραμένει το κύριο όργανο ασφαλείας της διατλαντικής κοινότητας και έκφραση των κοινών δημοκρατικών αξιών της”.
Σήμερα η πεισματική ΝΑΤΟϊκή επιμονή για συνέχιση με κάθε τρόπο της “διεύρυνσης” προς Ανατολάς -και η εξίσου επίμονη άρνηση της Ρωσίας να την αποδεχθεί- έχει εξελιχθεί σε μία από τις χειρότερες κρίσεις που έχουν απασχολήσει ποτέ τον μεταψυχροπολεμικό κόσμο. Όσο κορυφώνεται τόσο πιο απρόβλεπτη γίνεται. Η ΝΑΤΟϊκή φούρια είναι τέτοια, που κανείς στα συμμαχικά επιτελεία δεν φαίνεται να ανησυχεί σοβαρά για την πιθανότητα δύο ισχυρά και αντίθετης πολικότητας στρατιωτικά “φορτία” να βρεθούν το ένα απέναντι στο άλλο.
Ωμές αλήθειες
Κατά τη δυτική λογική, ο Πούτιν είναι πυρ και μανία με την προοπτική ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ επειδή θέλει να αναβιώσει τη σοβιετική σφαίρα επιρροής, όμως δεν έχει το δικαίωμα να το κάνει αυτό, διότι η Σοβιετική Ένωση ηττήθηκε στον Ψυχρό Πόλεμο. Ως εκ τούτου, η λογική των σφαιρών επιρροής αποτελεί κατάλοιπο του παρελθόντος και δεν έχει θέση στον σύγχρονο κόσμο, όπου όλοι μπορούν να αυτοπροσδιορίζονται και να επιλέγουν αυτοβούλως τους συμμάχους τους.
Προφανώς για το ΝΑΤΟ η δική του επέκταση προς Ανατολάς είναι ένα μεγάλο τζάμπορι, μια προσκοπική ολυμπιάδα, που καμία σχέση δεν έχει με στρατηγική διείσδυσης της δυτικής σφαίρας επιρροής στον πρώην σοβιετικό χώρο. Αλίμονο, πρόκειται περί παρεξήγησης. Φυσικά, κανείς μεταξύ των μελών της ελίτ και της γραφειοκρατίας στη συμμαχική έδρα στις Βρυξέλλες ή στην Ουάσιγκτον δεν βλέπει μονομέρεια, αλαζονεία και απύθμενη έπαρση στις θέσεις αυτές. Ευτυχώς όμως, τις βλέπουν καθαρά οι αναλυτές. Ένας από αυτούς, ο Μάικλ Κίματζ στο Foreign Affairs, έχει το θάρρος να πει ωμές αλήθειες που θα ενοχλήσουν τα ΝΑΤΟϊκά γεράκια.
“To ΝΑΤΟ δεν ταιριάζει στην Ευρώπη του 21ου αιώνα” γράφει στο άρθρο του που δημοσιεύθηκε την Δευτέρα με τίτλο “Για το δικό του καλό, το ΝΑΤΟ πρέπει να κλείσει τις πόρτες του”. “Αυτό δεν συμβαίνει επειδή το λέει ο Ρώσος Πρόεδρος ή επειδή ο ίδιος προσπαθεί να χρησιμοποιήσει την απειλή ενός ευρύτερου πολέμου στην Ουκρανία για να επιβάλει ουδετερότητα στη χώρα αυτή και να σταματήσει την επέκταση της Συμμαχίας. Είναι μάλλον επειδή το ΝΑΤΟ πάσχει από ένα σοβαρό σχεδιαστικό ελάττωμα: είναι πολύ μεγάλο, πολύ κακώς προσανατολισμένο και πολύ προκλητικό για να επεκταθεί βαθιά στο γεωπολιτικό καζάνι της ανατολικής Ευρώπης”.
Το ξεχειλωμένο τέρας
Προκαλεί εντύπωση ότι ο Αμερικανός αναλυτής, καθηγητής Ιστορίας στο Καθολικό Πανεπιστήμιο των ΗΠΑ στην Ουάσιγκτον, δεν διστάζει να κάνει ξεκάθαρη αναφορά στο ενδεχόμενο ενός πολέμου στην Ευρώπη αν συνεχιστεί η τακτική της συμμαχικής επέκτασης. Γράφει συγκεκριμένα: “Σήμερα η Συμμαχία είναι ένα ξεχειλωμένο και φαρδύ τέρας τριάντα χωρών που περιλαμβάνει τη βόρεια Αμερική, τη δυτική Ευρώπη, τις χώρες της Βαλτικής και την Τουρκία. Το γεγονός αυτό έχει εντείνει τις αμφιταλαντεύσεις στο εσωτερικό της μεταξύ επιθετικότητας και άμυνας, συμπεριλαμβανομένων των στρατιωτικών εμπλοκών στη Σερβία, στο Αφγανιστάν, στη Λιβύη. Το τεράστιο μέγεθος της συμμαχίας και το θολό τοπίο της αποστολής της κινδυνεύουν να την εμπλέξουν σε έναν μεγάλο ευρωπαϊκό πόλεμο”.
Για τον Κίματζ, “μια αμυντική συμμαχία δεν είναι οργανωμένη για να χειριστεί μια σύγκρουση μεταξύ ενός μη μέλους που επιδιώκει την ένταξή του σε αυτή και μιας πυρηνικής δύναμης που είναι αποφασισμένη να αρνηθεί αυτή την ένταξη με οποιοδήποτε κόστος. Θα είναι μια σύγκρουση που το ΝΑΤΟ μπορεί μόνο να χάσει και που θα μπορούσε να απειλήσει ακόμη και την ύπαρξή του”.
“Το ΝΑΤΟ πρέπει να αλλάξει πορεία αρνούμενο δημόσια και ρητά να εντάξει άλλα κράτη-μέλη στους κόλπους του" υπογραμμίζει ο αναλυτής. "Οι Ηνωμένες Πολιτείες χρειάζονται μια νέα στρατηγική για την αντιμετώπιση της Ρωσίας στην ανατολική Ευρώπη, μια στρατηγική που δεν θα βασίζεται κυρίως στο ΝΑΤΟ. Παράλληλα, η Ουάσιγκτον και οι Ευρωπαίοι σύμμαχοι και εταίροι της θα πρέπει ταυτόχρονα να προτείνουν έναν νέο θεσμό για διαβουλεύσεις με τη Ρωσία, ο οποίος θα επικεντρώνεται στη διαχείριση κρίσεων, την αποκλιμάκωση και στον στρατηγικό διάλογο. Η Συμμαχία δεν πρέπει να παίξει κανέναν ρόλο σ’ αυτόν τον νέο θεσμό. Αξίζει να στείλουμε το μήνυμα στη Μόσχα, ίσως για τον ηγέτη που έρχεται μετά τον Πούτιν, ότι το ΝΑΤΟ δεν είναι η αρχή και το τέλος της ευρωπαϊκής ασφάλειας”.
