Αρχές της χιλιετίας και οι στρατηγιστές του Πενταγώνου μαζί με τα νεοσυντηρητικά γεράκια του διακήρυτταν με στεντόρεια φωνή πως η “διάδοση της δημοκρατίας” συγκαταλέγεται στα ζωτικής σημασίας εθνικά συμφέροντα των ΗΠΑ. Πέντε χρόνια αργότερα, το Πεντάγωνο είχε εκδώσει την “οδηγία 3000.05”, που καθιστούσε τις «επιχειρήσεις σταθερότητας» βασική στρατιωτική αποστολή των αμερικανικών ενόπλων δυνάμεων. Το Εγχειρίδιο Εμπλοκής του Στρατού και των Πεζοναυτών του 2006 ανέφερε στην πρώτη του σελίδα: «Οι στρατιώτες και οι πεζοναύτες οφείλουν να είναι εργάτες οικοδόμησης εθνών και πολεμιστές»...
Αντ’ αυτών, το άδοξο τέλος της εικοσάχρονης πολεμικής περιπέτειας των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν -με την 20ή επέτειο της 11ης Σεπτεμβρίου να συμπίπτει με την έναρξη ενός δεύτερου εμιράτου των Ταλιμπάν- αποδομεί και εξαερώνει όλες αυτές τις διακηρύξεις, γράφει δηκτικά ο Guardian.
Εάν υπάρχει ένα πρώιμο θύμα της εν λόγω αποτυχίας, αυτό δεν είναι άλλο από την έννοια της οικοδόμησης του έθνους και πιθανώς την ήδη χωλαίνουσα μικρότερη μακρινή ξαδέρφη της, το δόγμα της ευθύνης για την προστασία των εθνών που καταπιέζονται, σημειώνει ο αρθρογράφος Πάτρικ Ουΐντουρ.
Για έναν άλλο σχολιαστή της εφημερίδας, τον Σάιμον Τζέκινς, η εμμονή με τη “διάδοση της δημοκρατίας” πηγάζει από τη βικτωριανή αντίληψη του ηθικού ιμπεριαλισμού. Οι Βρετανοί πολιτικοί τόσο της Αριστεράς όσο και της Δεξιάς ένιωθαν εδώ και καιρό άβολα με την εγκατάλειψη του “δόγματος” αυτού. Το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και η υποτιθέμενη υπεροχή των φιλελεύθερων δυτικών αξιών ενθάρρυναν τις ΗΠΑ και τη Βρετανία να δηλώσουν «ευθύνη παροχής προστασίας» έναντι όλων εκείνων που καταπιέζονταν από τις κυβερνήσεις τους. Η ισχύς του καταστατικού χάρτη του ΟΗΕ, με σημείο αναφοράς τον σεβασμό της εθνικής κυριαρχίας, κατέρρευσε και τη θέση του πήραν οι ΗΠΑ ως ο αυτοαποκαλούμενος “παγκόσμιος χωροφύλακας”.
Κάλπικη ηθική
Η αμερικανική διπλωματία της κανονιοφόρου αρχικά υποτίθεται ότι θα γιάτρευε τις πληγές της 11ης Σεπτεμβρίου, όμως άνοιξε την πόρτα στην κάλπικη ηθική και στη φαντασίωση της οικοδόμησης του αφγανικού έθνους, αξίας ενός τρισεκατομμυρίου δολαρίων. Η επάνοδος της κυριαρχίας των Ταλιμπάν ήταν η αναπόφευκτη κατάληξη.
Είναι προφανές πως αν η στήριξη της αφγανικής κυβέρνησης μπορεί να εξαερωθεί μέσα σ’ ένα μήνα μετά από δύο δεκαετίες πολιτικής, οικονομικής και στρατιωτικής «αιμοδοσίας» της, τότε σίγουρα αυτή είναι η στιγμή που μπαίνει το τελευταίο καρφί στο φέρετρο της πεποίθησης ότι ο κόσμος μπορεί να αναμορφωθεί κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση της Αμερικής. Ο απόστρατος ναύαρχος Μάικλ Μιούλεν, ο κορυφαίος στρατιωτικός αξιωματούχος των ΗΠΑ υπό τον Μπους και τον Ομπάμα, υποστήριξε σθεναρά την ιδέα της οικοδόμησης του αφγανικού έθνους αλλά έγινε και ο πρώτος υψηλόβαθμος Αμερικανός στρατιωτικός που παραδέχτηκε το λάθος. “Έπρεπε να είχαμε αποσυρθεί από το Αφγανιστάν αμέσως μετά την εξόντωση του Μπιν Λάντεν”, λέει σήμερα.
Ο Στίβεν Γουόλτ, καθηγητής στο Harvard Kennedy School και συγγραφέας του βιβλίου “Η Κόλαση των καλών προθέσεων”, που καυτηριάζει την αλαζονεία της ελίτ του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, καταδίκασε, με τη σειρά του, τους οδυρμούς των “εξαντλημένων εμπειρογνωμόνων, των αμετανόητων γερακιών και των οπορτουνιστών” που διακηρύσσουν πως η ήττα στο Αφγανιστάν έκανε κουρέλια την αξιοπιστία των ΗΠΑ. “Κάνουν λάθος. Ο τερματισμός ενός πολέμου δίχως νίκη δεν λέει τίποτα για την προθυμία μιας μεγάλης δύναμης να πολεμήσει για πιο ζωτικούς στόχους», έγραψε χαρακτηριστικά.
Την ίδια ώρα, δεν είναι λίγοι αυτοί που υποστηρίζουν μια ευρύτερη αλλαγή πορείας
Ο Μπεν Ρόουντς, αναπληρωτής σύμβουλος εθνικής ασφάλειας του Μπάρακ Ομπάμα, σε άρθρο του στο Foreign Affairs θεωρεί ότι έχει βάση ο ισχυρισμός πως η Λιβύη, το Ιράκ, το Αφγανιστάν και η Σομαλία θα ήταν σήμερα καλύτερα χωρίς τις αμερικανικές επεμβάσεις. Άλλωστε, η ανατροπή του καθεστώτος του Σαντάμ Χουσέιν το 2003 αναφέρεται συχνά ως ένα μείζον σφάλμα των ΗΠΑ στο πλαίσιο του “πολέμου κατά της τρομοκρατίας”. «Επέτρεψε στην Αλ Κάιντα να αναστηθεί, γεγονός που έθεσε τις βάσεις της δημιουργίας του Ισλαμικού Κράτους», εκτιμά ο Σεθ Τζόουνς, ειδικός για την τρομοκρατία στο Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών της Ουάσινγκτον (CSIS).
Ο εχθρός εντός των τειχών
Κατά τον Ρόουντς, η πολιτική των ΗΠΑ μετά την 11η Σεπτεμβρίου αξιοποιήθηκε από αυταρχικά κράτη όπως η Αίγυπτος και η Σαουδική Αραβία. Καταχρώμενες την ισχύ τους οι ΗΠΑ έκαναν συχνά εξαγωγή καταστολής και όχι δημοκρατίας στον κόσμο.
Αλλά ο πρώην αξιωματούχος κάνει ένα βήμα πιο πέρα. Όλη η δομή του «πολέμου κατά της τρομοκρατίας», συμπεριλαμβανομένης της υπερβολικής εξάρτησης από τις επιθέσεις με μη επανδρωμένα αεροσκάφη, χρειάζεται αποδόμηση, για να επιτρέψει στις ΗΠΑ να ξεπεράσουν οριστικά την ατζέντα της 11ης Σεπτεμβρίου. Οι παρακινούμενες από φιλελεύθερες αντιλήψεις στρατιωτικές επεμβάσεις μπορεί να ήταν καλοπροαίρετες αλλά κατέληξαν σε αποτυχία ή παραφροσύνη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η άποψη του στρατηγού Ντέιβιντ Πετρέους, που πίστευε πως με παρέμβαση ανθρωπολόγων ο αμερικανικός στρατός θα μπορούσε να “διαμορφώσει” τους κατοίκους της Κανταχάρ ώστε να απαρνηθούν τους Ταλιμπάν!
«Η Αμερική πρέπει να αναρωτηθεί: Τι χρειαζόμαστε πραγματικά για να κρατήσουμε αυτή τη χώρα ασφαλή; Ο αριθμός των ενόπλων μαχητών αυξάνεται κάθε χρόνο μετά την 11η Σεπτεμβρίου. Σαφώς αυτό που κάνουμε είναι η δημιουργία τρομοκρατών», υπογραμμίζει ο Ρόουντς.
Κατά τα φαινόμενα, δεν έχει άδικο. Σύμφωνα με το CSIS, το 2018 ο αριθμός των ενεργών τρομοκρατικών οργανώσεων στον κόσμο (συνολικά 67) ήταν ο υψηλότερος που έχει καταγραφεί ποτέ από το 1980. Όσο για τον αριθμό των ενόπλων μαχητών, υπολογίζονταν από τις πηγές του ινστιτούτου ανάμεσα σε 100.000 και 230.000. Πρόκειται για αύξηση κατά 270% σε σχέση με τα στοιχεία του 2001! Ακόμη κι αν δεχτεί κανείς πως αυτοί οι αριθμοί είναι συζητήσιμοι, η τάση είναι αναντίρρητη. «Η τρομοκρατία δεν μπορεί να ηττηθεί, είναι μια απειλή που διαρκώς εξελίσσεται», επισημαίνει ο Ασάφ Μογαντάμ του ισραηλινού Διεθνούς Ινστιτούτου Αντιτρομοκρατίας (ICT).
Και τι απομένει στο τέλος; Η τραγική διαπίστωση ότι ο εχθρός είναι πλέον εντός των τειχών...
Είκοσι χρόνια μετά, η τζιχαντιστική απειλή κάθε άλλο παρά έχει ηττηθεί, έχει όμως μεταλλαχθεί. Η αποτελεσματικότητά της βρήκε μάλιστα μιμητές στους χώρους των υποστηρικτών της «λευκής υπεροχής» και του δεξιού εξτρεμισμού. Πρόκειται ασφαλώς για την πρόκληση των ερχόμενων ετών, λέει ο Ισραηλινός αναλυτής. «Υπάρχει ένας βαθμός ανοχής και συμπάθειας στη Δύση για τις ιδέες της Άκρας Δεξιάς που πηγάζουν από τον εθνικισμό, μια ισχυρή ιδεολογία εδώ και ενάμιση αιώνα».
