Σε μια περίοδο που οι πάντες καλούν να σταθούμε στη «σωστή πλευρά της Ιστορίας», το Αρχειοτάξιο, η ετήσια έκδοση των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας, επιχειρεί να βάλει τα πράγματα στη θέση τους επιμένοντας ότι «Η Ιστορία μάς αφορά». Η ιστορική γνώση και η πρόσληψή της άλλωστε είναι που συμβάλλουν στην κατανόηση των ιστορικών δρώμενων, παρόντων και προηγούμενων. Είναι εκείνη που -γιατί όχι;- μας δίνει τη φόρα ώστε από τη γνώση του παρελθόντος να στοιχειοθετήσουμε τα βήματα στο μέλλον. Πολλώ δε μάλλον σήμερα, σε μια περίοδο κατά την οποία μανιχαϊστικές αντιλήψεις περί ορθότητας απέναντι στην Ιστορία συμβιώνουν εκρηκτικά με αναθεωρητικές διατυπώσεις, ενώ ήδη απασχολούν τη δημόσια σφαίρα ζητήματα ποιότητας της Δημοκρατίας ή εμπιστοσύνης στους θεσμούς αλλά και θέματα μετασχηματισμών στην Αριστερά. Πάει να πει, η σωστή πλευρά της Ιστορίας είναι εκεί που κατοικεί η ιστορική γνώση.
Ξεφυλλίζοντας το νέο Αρχειοτάξιο, που φέτος συμπληρώνει τα 25 του χρόνια, πολλές αφορμές δίνονται για επαναστοχασμό πάνω στην πρόσφατη Ιστορία της χώρας, δεδομένου ότι το κεντρικό αφιέρωμά του επικεντρώνεται στη Μεταπολίτευση και στον διανυσμένο μισό αιώνα από την αποκατάσταση της Δημοκρατίας. «Παιδί» της Μεταπολίτευσης και τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας, στο νέο Αρχειοτάξιο έχουν τις δικές τους αφιερωματικές σελίδες για τα τριαντάχρονα της δικής τους λειτουργίας ως «ανοιχτά αρχεία», που γιορτάστηκαν με μεγάλη προσέλευση πέρσι στο Φεστιβάλ Ιστορίας, στο Πάρκο Ελευθερίας (πρώην ΕΑΤ ΕΣΑ), ενώ το τρίτο αφιέρωμα της έκδοσης είναι μια ελάχιστη αναφορά στον Σπύρο Ασδραχά, τον άνθρωπο και τον ιστορικό, με αφορμή την έκδοση της εργογραφίας του από τον Δημήτρη Αρβανιτάκη.
Το κεντρικό αφιέρωμα «Από τη Δικτατορία στη Μεταπολίτευση: Ιστορίες μιας μετάβασης» επιλέχτηκε επειδή αποτελεί μια ιδιαίτερα σημαντική στιγμή για τη νεότερη Ιστορία της χώρας, η οποία δεν είχε απασχολήσει επαρκώς την μέχρι τώρα έρευνα και ιστοριογραφία. Αυτό το αφιέρωμα έρχεται να συνεισφέρει με πρωτότυπες μελέτες στην ιστορία της μετάβασης στην Γ΄ Ελληνική Δημοκρατία και συνιστά μια πλούσια συμβολή στην επέτειο των 50 χρόνων Δημοκρατίας. Φιλοξενεί πρωτότυπες μελέτες που φωτίζουν αυτή τη μετάβαση από τη δικτατορία στη Μεταπολίτευση και ταυτόχρονα εκκινούν από τη «φιλελευθεροποίηση» του απριλιανού καθεστώτος έως τα πρώτα χρόνια της Δημοκρατίας.
«Η συνεχής άνοδος της Ακροδεξιάς, η συστηματική αμφισβήτηση του δημοκρατικού πλαισίου από μια μερίδα των πολιτικών κομμάτων είναι προφανές ότι ανανεώνουν τα ερωτήματα απέναντι στην προσέγγιση του εκδημοκρατισμού που κυριάρχησε για πολύ καιρό στη μελέτη των συγκεκριμένων θεμάτων. Το ζήτημα της δημοκρατίας, της ποιότητας και των χαρακτηριστικών της αποτελούν επίδικα μιας συζήτησης που δεν μπορεί παρά να επηρεάζεται από την “πολυ-κρίση” της εποχής μας», ενώ «στο ιστοριογραφικό πλαίσιο το ζήτημα της μετάβασης στην Γ΄ Ελληνική Δημοκρατία παραμένει ένα ερευνητικό πεδίο» επισημαίνουν χαρακτηριστικά στο εισαγωγικό τους σημείωμα οι ιστορικοί Βαγγέλης Καραμανωλάκης και Κατερίνα Λαμπρινού.
Ετσι το αφιέρωμα, εκτός από την κατατοπιστική εισαγωγή των δύο ιστορικών, περιλαμβάνει άρθρα της Ελένης Κούκη για την «αμήχανη στάση» της ελληνικής βιβλιογραφίας στην πολιτειακή αλλαγή του 1973, της Αλεξάνδρας Σφοίνη για την ιστορική διάσταση του συνθήματος του Πολυτεχνείου «Ψωμί-Παιδεία-Ελευθερία», του Δημήτρη Γαρρή για τη μνήμη του Πολυτεχνείου στα χρόνια 1974-1983, το κείμενο του Κωνσταντίνου Στράτου για τη μνήμη του Κινήματος του Ναυτικού στα δύο πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης, του Χρήστου Τριανταφύλλου για την ηγετική φυσιογνωμία του Κωνσταντίνου Καραμανλή και την pop κουλτούρα στη συγκυρία της Μεταπολίτευσης και τη συγκριτική μελέτη του Κωστή Κορνέτη και της Μάγδας Φυτιλή για τη μετάβαση από τη δικτατορία στη Δημοκρατία στην Ισπανία και στην Πορτογαλία. Παράλληλα, στις «Αναγνώσεις» δημοσιεύονται τρεις βιβλιοκρισίες που συνδυάζονται με το αφιέρωμα: από την Άννα Ματθαίου για το βιβλίο της Μυρσίνης Ζορμπά «Σημειώσεις από την εποχή των προσδοκιών» (Πόλις, 2023), από τον Άξελ Σωτήρη Βαλντέν για το βιβλίο του Άρνε Τρέχολτ «Ο Νορβηγός που πολέμησε τη Χούντα. Ο αντιδικτατορικός αγώνας στη Σκανδιναβία» (Ψηφίδες, 2022) και από τον Γιώργο Ν. Οικονόμου για το βιβλίο του Λεωνίδα Καλλιβρετάκη «Το Πολυτεχνείο έξω από το Πολυτεχνείο. Οι αφανείς πρωταγωνιστές της εξέγερσης του 1973» (Θεμέλιο, 2023).
Στο αφιέρωμα για τα 30 χρόνια των ΑΣΚΙ παρουσιάζονται οι ομιλίες στο περσινό Φεστιβάλ Ιστορίας των Βαγγέλη Καραμανωλάκη, Κωστή Καρπόζηλου, Πόπης Πολέμη και Μάνου Αυγερίδη για την ίδρυση, την εξέλιξη και το έργο των «ανοιχτών αρχείων» καθώς και το «Χρονικό» για την τριαντάχρονη δημόσια παρουσία τους. Στην υπόλοιπη ύλη του πολυθεματικού τεύχους ο αναγνώστης συναντά επίσης κείμενα των Κώστα Κατσούδα, Μιλτιάδη Δ. Πολυβίου, Gonda van Steen, Άντζελας Καραπάνου και Ελευθερίας Παπαδοπούλου.
Στο νέο τεύχος του Αρχειοτάξιου, που εκδίδει πάντα το Θεμέλιο, την εικαστική επιμέλεια υπογράφει για τελευταία φορά η Ξανθίππη Μίχου-Μπανιά, που πριν από μερικές μέρες έφυγε από τη ζωή.
