Ο Arvo Part, που τον Σεπτέμβριο συμπλήρωσε τα 88 χρόνια του, αναμφίβολα είναι ο γνωστότερος Εσθονός συνθέτης και καταξιωμένος όχι μόνο στη χώρα του αλλά και διεθνώς. Το έργο του είναι πολύ μεγάλο σε μέγεθος και κινείται σε ένα ευρύτατο μουσικό φάσμα: φωνητικές συνθέσεις, κυρίως χορωδιακές, σολιστικές αλλά και οργανικές, για ορχήστρα και μικρότερα ενόργανα σύνολα.
Στο ξεκίνημα της διαδρομής του ο Arvo Part ήταν επηρεασμένος από τις τάσεις της μουσικής του 20ού αιώνα και έγραφε μουσική κυρίως για τον κινηματογράφο και το θέατρο. Έκανε όμως ένα διάλειμμα από τη συνθετική δραστηριότητά του για να σπουδάσει εις βάθος τη μουσική του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης, και ιδίως τους γρηγοριανούς ψαλμούς. Με αφορμή τον δεύτερο γάμο του, το 1972, άλλαξε το θρήσκευμά του από λουθηρανός σε ορθόδοξος και το γεγονός αυτό έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη δεύτερη και σημαντικότερη συνθετική περίοδό του, η οποία ξεκίνησε τότε. Το θρησκευτικό στοιχείο, η χριστιανική πίστη του δηλαδή, είναι πάρα πολύ έντονο στο μετέπειτα έργο του και τον καθόρισε τόσο ως προς το ύφος όσο και ως προς τη διάθεσή του.
Ο Arvo Part είναι ο ιδρυτής και θεμελιωτής της τάσης που ονομάστηκε νεο-πρωτογονισμός (neo-primitivism), η οποία χαρακτηρίζεται από γραφή εξαιρετικής λιτότητας και σχεδόν στα όρια της απλοϊκότητας, αλλά αντίστοιχα και ασυνήθιστου συναισθηματικού βάθους και πολύ μεγάλης συγκινησιακής φόρτισης. Η μουσική του είναι πάντα μελαγχολική αλλά και με μια μόνιμη υποφώσκουσα υπαρξιακή αγωνία να της προσδίδει μια παράδοξη ένταση και με μια καλώς εννοούμενη υψιπέτεια να την καθιστά στις λαμπρότερες στιγμές της σχεδόν ευφορική.
Ο χρόνος ως αναγεννητική και όχι καταλυτική δύναμη
Το «Tractus» κυκλοφόρησε από την έγκριτη γερμανική εταιρεία ECM, με την οποία ο συνθέτης συνεργάζεται σχεδόν αποκλειστικά από το 1984. Ηχογραφήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2022 στον ναό των μεθοδιστών της πρωτεύουσας της Εσθονίας, του Ταλίν, με παραγωγό τον ιδρυτή της ECM Manfred Eicher. Περιλαμβάνει επτά νέα έργα του και ένα παλιότερο, το «Vater Unser», σε νέα εκτέλεση, με αρκετά μεγάλη ποικιλία στη γραφή τους (για μεικτή χορωδία και ορχήστρα, σοπράνο και ορχήστρα εγχόρδων, ορχήστρα εγχόρδων, κρουστά και μεικτή χορωδία, πιάνο και ορχήστρα εγχόρδων). Τα αποδίδουν η χορωδία Estonian Philharmonic Chamber Choir με σολίστ τη σοπράνο Maria Listra και η Ορχήστρα Δωματίου του Ταλίν υπό τη διεύθυνση του διακεκριμένου Εσθονού μαέστρου Tonu Kaljuste.
Για άλλη μια φορά η μουσική του Arvo Part ακολουθεί -κυριολεκτικά και μεταφορικά- την αέναη, αδιατάρακτη ροή του χρόνου την οποίο εμείς οι άνθρωποι κατατέμνουμε τεχνηέντως για να τη διαχειριστούμε καλύτερα και εντός της οποίας υπάρχουμε. Λειτουργεί έτσι ως παραμυθία για τη φθαρτότητα η οποία ενυπάρχει στην υλική υπόστασή μας, καθώς υπενθυμίζει, εμφορείται και μεταφέρει την άφθαρτη διαχρονικότητα του ανθρώπινου πνεύματος και των ανθρωπιστικών αξιών.
Υψιστη από αυτές τις αξίες είναι βέβαια ο σεβασμός σε κάθε ανθρώπινη ζωή. Δεν είναι καθόλου συμπτωματικό ότι σε μία από τις πολύ σπάνιες συνεντεύξεις του σε ισπανική εφημερίδα τον Απρίλιο του 2020, στην κορύφωση της πανδημίας, μίλησε για την οδυνηρή επίδρασή της στη ζωή και στην καθημερινότητα των ανθρώπων και αναπόφευκτα στη μουσική του.
Ο Arvo Part είναι ο μοναδικός Εσθονός συνθέτης που δεν εμπνεύστηκε ποτέ από το «Kalevipoeg», το επικό ιστορικό ποίημα της χώρας του, δείχνοντας έτσι πόσο αντιτίθεται στον εθνικισμό. Το 1980, λόγω της διαφωνίας του με το σοβιετικό καθεστώς, αυτοεξορίστηκε μαζί με την οικογένειά του στη Βιέννη, παίρνοντας ταυτόχρονα την αυστριακή υπηκοότητα, ενώ την επόμενη χρονιά μετοίκησε στο Βερολίνο. Επέστρεψε στην Εσθονία το 2000 διατηρώντας έντονο το ενδιαφέρον του για τα ανθρώπινα δικαιώματα αλλά και τα πολιτικά που απορρέουν από αυτά τόσο στη χώρα του όσο και στη Ρωσία. Επικρίνει διακριτικά αλλά σταθερά το αυταρχικό καθεστώς του Βλαντίμιρ Πούτιν και σε κάποια από τα πρόσφατα γραμμένα έργα του «Tractus» διακρίνονται η αγωνία αλλά και η αλληλεγγύη του στον ουκρανικό λαό, ο οποίος δοκιμάζεται επί σχεδόν δύο χρόνια πλέον από τη ρωσική εισβολή.
Το τόσο όμορφο μα και ουσιωδέστατο «Tractus» είναι ακόμα μία απόδειξη ότι ο Arvo Part όχι μόνο παραμένει -παρά την προχωρημένη ηλικία του- ακμαίος και δημιουργικός αλλά και ένας κορυφαίος συνθέτης του 21ου αιώνα, όπως ήταν για το δεύτερο μισό του 20ού. Απολύτως δικαιολογημένα η μουσική του δεν είναι πλέον μόνο διεθνής αλλά και αληθινά πανανθρώπινη.
